پژوهشگران مدت هاست این سوال را مطرح كرده اند كه چرا انسان ها موسیقی می نوازند و اكنون آنان مقایسه های متعددی از فرهنگ های مختلف به عمل آورده اند و نتایج شگفت آور بوده است.
آیا می توان موسیقی را یك زبان جهانی دانست؟ آیا موسیقی واقعا انسان ها را به هم پیوند می زند؟ زنگ های موبایل، ریتم ها و آهنگ ها آیا نوعی زبان جهانی هستند كه مردم همه فرهنگ ها می توانند آنها را بفهمند؟ دانشمندان این سووال ها را در یك طرح تحقیقاتی گنجانده و آنها را بررسی كرده اند.
آنان می خواهند بدانند كه موسیقی چه تاثیری بر همه فرهنگ ها و قاره ها دارد. نتایج این تحقیق در مجله تخصصی 'مجموعه مقالات آكادمی ملی علوم' منتشر شده است.
به گزارش پایگاه خبری آلمانی زبان ولت، تیم تحقیقاتی گزارش داده اند كه موسیقی در سراسر جهان دارای ویژگی های یكسانی است . این ویژگی های یكسان فقط در مورد ریتم ها و تن های صدا نیست بلكه در مورد ابعاد اجتماعی موسیقی نیز صدق می كند بطوریكه در تمام جهان ، موسیقی بصورت منسجم و هماهنگ ارایه می شود.
توماس كری یكی از محققان دانشگاه اكستر انگلیس (به عنوان عضوی از انجمن دانشگاه‌های اروپا ) می گوید : نتایج تحقیقات به درك این پدیده كه چرا انسان ها موسیقی را دوست دارند، كمك می كند.
وی می گوید: ما نشان دادیم كه ویژگی های مشترك موسیقی در سراسر جهان موجب می شود كه انسان ها فعالیت های خود را با هم هماهنگ كنند.
به گفته وی،تصور می شود كه كاركرد اصلی موسیقی این است كه انسان ها را در كنار هم قرار داده و متحد و هماهنگ سازد و در حقیقت موسیقی درست مانند یك چسب اجتماعی عمل می كند.
در تایید این نتیجه تحقیقاتی می توان مثالی دیگر آورد.
محققان به رهبری پاتریك سوج از دانشگاه هنر توكیو ، 304 قطعه ضبط شده موسیقی از سراسر جهان را براساس ویژگی های مشتركشان، بررسی كردند و در آنها ویژگی های عام متعددی مانند 'خواندن از قفسه سینه' پیدا كردند كه تقریبا در همه جای دنیا به گوش می رسد.
این مطالعات، ویژگی های اجتماعی را بین این بخش های تخصصی موسیقایی نشان می دهد. بطور مثال موسیقی در سراسر جهان اغلب در قالب گروهی و همچنین از سوی مردان نواخته می شود.
محققان همچنین ارتباط تنگاتنگی بین استفاده از سازهای كوبه ای (پركاشن) و حركات موزون یافتند؛ ساختاری كه آیین های فرهنگی سنتی را به یاد می آورد.
سوج و همكارانش گفته اند كه مدت ها درباره این ویژگی های موسیقی مرتبط با فرهنگ ، تردید وجود داشت اما اكنون شواهد آماری برای اثبات آنها به دست آمده است.
سوج می گوید: ما نشان دادیم كه بر خلاف تفاوت های سطحی و ظاهری اغلب موسیقی ها در جهان، آنها از پایه و ساختاری شبیه به هم ایجاد شده اند ؛ تا آن اندازه شبیه، كه مردم را در كنار هم قرار می دهد.
ریچارد پارنكوت از مركز موسیقی شناسی سیستماتیك دانشگاه گراتس اتریش نیز در تحلیل این مطالعات می گوید: اگر تحقیقات دیگری در زمینه موسیقی انجام شود، هیجان انگیز خواهد بود. به طورمثال آیا تمپو (درجه سرعتی كه یك قطعه موسیقی با آن اجرا میشود) های موسیقی در مناطق مختلف با ضربان قلب و سرعت راه رفتن یكسان است؟ و آیا نشان دادن احساسات عمومی مانند احساس غم، خوشحالی و ترس در همه جا از ساختار موسیقی مشابهی پیروی می كنند؟
تحقیقات پیشین نشان داده اند كه سیستم شنوایی انسان در خصوص ابعاد برداشت های فرهنگی از موسیقی نقش دارد. احتمال داده می شود كه پویایی اكوستیك (صوت شناسی ، آكوستیك به معنای كنترل اصوات و جهت دادن به نت ها به سمت گوش شنونده) در ساختار حلزون گوش انسان ، معمولا صداهای باس (صدای بم) را برای ریتم و آهنگ استفاده می كند.
به نظر می رسد موسیقی در تمام جنبه‌های زندگی بشر رسوخ پیدا كرده است: موسیقی برای سرگرمی، برای رقص، نمایش و حتی در مراسمی مانند تولد، بلوغ، ازدواج و مرگ.
به هرحال موسیقی شكلی از هنر است كه احساس، عاطفه، ادراك و شناخت انسان را بدون نیاز به تكلم و زبان منتقل می كند و به نظر می رسد تمام جوامع بدون توجه به پیچیدگی های فرهنگی به نوعی با موسیقی همراه هستند و این زبان مشترك می تواند موجب پیوندهای ارتباطی و اجتماعی شود.
**تاثیر موسیقی بر روح و روان
علاوه بر تاثیر موسیقی در ابعاد اجتماعی زندگی انسان ، بر ابعاد فردی و روحی و روانی او نیز تاثیر گذار است.
به گفته پژوهشگران، موسیقی سیستم عواطف مغز را به سرعت تحریك می كند و به تحریك احساسی و فرافكنی حالت های درونی و هم حسی منجر می شود و در بسیاری از مواقع زندگی كه كلام و بیان پاسخگو نیست، می تواند موجب همدردی و هم حسی شود و از همه مهم تر احساس ها را وسعت بخشد.
**هر آوایی بر روان تاثیر می گذارد
معاون دانشكده علوم رفتاری دانشگاه علوم پزشكی ایران می گوید: هر نوع آوایی كه طی فرایندهای ارتباطی به انسان منتقل شود در مغز پردازش شده و روی روان تاثیر می گذارد.
دكتر مهرداد كاظم زاده عطوفی در گفت و گو با خبرنگار سلامت ایرنا می افزاید: حتی اگر تن و آهنگ صدا تغییر یابد ، فارغ از محتوای كلام می تواند موجب احساس آزردگی و خشم در فرد شود؛ تن صدا با محتوای مناسب كلامی نیز می تواند احساس آرامش را منتقل كند.
وی تاكید می كند: موسیقی با نواهایی كه در فضای پیرامون تولید می كند بر مسایل روانشناختی انسان ها تاثیر می گذارد.
**موسیقی های آرامش بخش و موسیقی های برانگیزاننده و افسرده زا
معاون دانشكده علوم رفتاری دانشگاه علوم پزشكی ایران می گوید: برخی موسیقی ها موجب می شوند كه امواج آلفا در مغز فعال تر شوند؛ این امواج در مغز موجب تجربه احساس آرامش می شود.
عطوفی می افزاید: شنیدن ملودی های طبیعی مانند آهنگ آب رودخانه، نسیم یا نغمه پرندگان موجب بروز احساس آرامش می شود. نت هایی كه به صورت پیوسته در موسیقی اجرا شوند ، احساس آرامش ایجاد می كنند. تحقیقات نشان داده است كه اگر نت ها را با فاصله هایی استفاده كنیم كه كه با ضرباهنگ ضربان قلب هماهنگ باشند ، آرامش بخش خواهند بود.
به گفته وی ، برخی امواج نیز نمودهایی از تنش و فشار روان را با خود به همراه دارند؛ اگر فاصله گام ها در موسیقی كوتاه تر و سرعت ضرباهنگ آن بیشتر شود، قلب را دچار تپش كرده و سیستم عصبی برانگیخته می شود؛ اینگونه موسیقی ها ، مضر ارزیابی می شوند.
وی ادامه داد: البته نمی توان همه ضرباهنگ های كوتاه و پرسرعت را مضر دانست؛ برخی موسیقی ها با ضرباهنگ های قوی موجب شعف و شادی می شوند. اگر فردی به صورت ناگهانی در معرض اینگونه موسیقی ها قرار گرفته یا تجربه فراوانی از این آهنگ ها داشته باشد ، سیستم عصبی او واكنش نشان داده و خلق را افسرده می كند.
این روانشناس بالینی تاكید می كند: موسیقی های سبك جاز ، راك و متال ، سیستم عصبی را تحریك كرده و روی عملكرد هشیاری انسان ها تاثیر می گذارد و افرادی كه بطور مداوم در معرض این موسیقی ها قرار دارند رفتارهایی انجام می دهند كه شایسته نیست به همین دلیل در برخی گروه های موسیقی غربی ، اعتیاد به مخدر به وفور در آنها مشاهده می شود.
عطوفی یادآور می شود: ملودی هایی كه احساس خوشایندی در فرد ایجاد می كنند ، احساس آن مداوم خواهد بود.
**موسیقی درمانی چیست؟
موسیقی درمانی، استفاده بالینی و مبتنی بر شواهد از موسیقی در جهت بهبودی و تقویت سلامت فرد و همچنین ایجاد انگیزه و تشویق او برای درمان ، است كه توسط متخصصان ذیربط انجام می شود.
موسیقی درمانی ، رابطه ای است كه از آن برای پرداختن به نیازهای جسمی، عاطفی، شناختی و اجتماعی افراد استفاده می شود.
پس از ارزیابی نقاط قوت و نیازهای هر مراجعه كننده، درمانگر واجد شرایط ، موسیقی درمانی را آغاز می كند و برای بیمار راه های آواز یا نواختن یا گوش دادن به موسیقی را فراهم می كند؛ موسیقی درمانی در حوزه های مختلفی از جمله توانبخشی فیزیكی بدن و تسهیل حركت، افزایش انگیزه بیماران برای ادامه درمان و ارایه حمایت عاطفی برای بیماران و خانواده های آنان استفاده دارد و راهی برای بیماران به ویژه بیماران روحی و روانی برای بیان احساسات خود است.
معاون دانشكده علوم رفتاری دانشگاه علوم پزشكی ایران می گوید: هنگامی كه آواها در مغز پردازش می شوند، تغییراتی روی خلق و خوی افراد ایجاد می كنند؛ برخی موسیقی ها روی كاهش اضطراب ، تاثیر مثبت دارند و مشكلات خلقی را بهبود می دهند.
به گفته عطوفی از موسیقی در درمان بیماری های مزمن روانشناختی حتی برای بیماران بستری در بیمارستان ها نیز استفاده می شود.
وی خاطرنشان می كند: موسیقی درمانی موجب پویایی گروه و فعال شدن بیمار شده و بیمار راحت تر به سطح جامعه بازمی گردد.
**موسیقی به تنهایی درمانگر نیست
معاون دانشكده علوم رفتاری دانشگاه علوم پزشكی ایران می گوید: نمی توان از موسیقی به عنوان تنها ابزار مداخله درمان استفاده كرد بلكه موسیقی مقدمه ای برای انجام سایر مداخلات درمانی به شمار می رود.
عطوفی می افزاید: متاسفانه در برخی جاها برای بیماران روان، نسخه 'درمان فقط با استفاده از موسیقی ' می پیچند كه این مساله شاید در یك مقطع زمانی ، موثر باشد اما چون تعارضات درونی و آزردگی ها در فرد باقی می ماند ، نمی توان انتظار بهبودی داشت.
وی تاكید می كند: مداخله موسیقایی به منظور ایجاد احساس آرامش حتما باید در قالب یك بسته درمانی ارایه شود.
**چه كسانی موسیقی درمانی را در ایران ارایه می كنند و با كدام موسیقی؟
در كشوری مانند آمریكا 72 دانشگاه و دانشكده ، رشته تخصصی موسیقی درمانی تدریس می شود و متخصصان این امر باید 1200 ساعت آموزش بالینی را در این رشته طی كنند.
ایران به عنوان یكی از تمدن های كهن، علاقه و قابلیت فرهنگی خود را در استفاده از موسیقی نشان داده و در زمینه های درمانی از این پدیده استفاده كرده است.
مراجعه به گذشته تاریخی و دانشمندان مشهوری چون فارابی و ابوعلی سینا ، صریحا اهمیت موسیقی و تأثیر آن بر جسم و روح را به ما اثبات می كند. بطور مثال فارابی در كتاب موسیقی الكبیر و ابوعلی سینا در كتاب قانون، به این نكته اشاره می كنند.
برغم این مساله اكنون رشته تخصصی برای این علم در دانشگاه ها وجود ندارد اما انجمن موسیقی درمانی در این زمینه آموزش می دهد.
معاون دانشكده علوم رفتاری دانشگاه علوم پزشكی ایران می گوید: انجمن موسیقی درمانی ، آموزش های لازم در زمینه موسیقی درمانی را ارایه می كند و این روش درمانی اغلب از سوی روانشناسان و روانشناسان بالینی ارایه می شود.
به گفته عطوفی ، در موسیقی درمانی بیشتر از موسیقی های كلاسیك كه موجب آرامش می شوند ، استفاده می شود اما موسیقی هایی در سطح پاپ نیز وجود دارند كه موجب بروز حس آرامش می شوند.
**تاثیر آموزش موسیقی بر مهارت های فردی
پیش از این تحقیقات نشان داده است افرادی كه به طور منظم یك ابزار موسیقی را می‌نوازند بعد از مدتی شكل و قدرت مغز خود را تغییر می‌دهند كه این عامل در نهایت می‌تواند به بهبود مهارت ها و توانایی های ادراكی آنان منجر شود.
به گفته محققان، نواختن موسیقی حتی می‌تواند میزان ضریب هوشی را در كودكان و بزرگسالان تا 7 درجه افزایش دهد.
افرادی كه موسیقی را یاد می گیرند باید نت‌های موسیقی را آموخته، زمانبندی‌ها را رعایت كرده و بتوانند صداها را بهتر به ذهن خود بسپارند كه تقویت این مهارت ها به یادگیری زبان های جدید به افراد كمك می كند.
و در آخر مولانا چه خوش سروده است:
بس حكیمان گفته اند این لحنها
از دوار چرخ بگرفتیم ما
ما همه اولاد آدم بوده ایم
در بهشت آن لحنها بشنوده‌ایم
گرچه بر ما ریخت آب و گل شكی
یادمان آید از آنها اندكی
گزارش: سادات حسینی خواه
اجتمام(5)**9185 ** 1418
تهران - ایرنا - چرایی روآوردن آدمی به موسیقی یكی از سوال هایی است كه همواره ذهن پژوهشگران را به خود مشغول كرده است.
