شیر مادر بهترین منبع تغذیه و نخستین خوراك نوزاد پس از تولد است كه تمام نیازهای غذایی شیرخوار را فراهم می كند. برپایه ی سفارش سازمان جهانی بهداشت نوزاد باید در 6 ماه نخست زندگی با شیر مادر تغذیه شود و در این مدت نیاز به مصرف هیچگونه ماده ی غذایی و حتی آب ندارد. این شیر بایستی به عنوان یك خوراك تكمیلی تا 2 سالگی به كودك داده شود كه برای استفاده ی آن، بیش از این زمان به تمایل مادر و كودك بستگی دارد.
نخستین شیری كه ترشح می شود؛ غلیظ و زرد رنگ است و شیر آغوز نام دارد. این شیر به دلیل دارا بودن میزان زیادی پروتئین و املاح، سیستم ایمنی كودك را تقویت می كند و او را در برابر بسیاری از بیماری ها ایمن می سازد.
متخصصان كودك اعتقاد دارند، در صورتی كه مادران در نخستین ساعت تولد فرزندشان آنها را با شیر خود تغذیه كنند، می توان سالیانه از مرگ هزاران تن كودك در سراسر دنیا جلوگیری كرد. تغذیه با شیر مادر اثرات عمیقی را بر بقا، سلامت، تغذیه و رشد كودك بر جای می گذارد و سبب ایجاد رابطه عاطفی خاص میان كودك و مادر، شكل گیری انگیزه و حس امنیت، پرورش رفتار و گفتار كودك می شود. كاهش خطر سندروم مرگ ناگهانی نوزاد،كاهش خطر سرطان خون در دوره ی كودكی، افزایش هوش، كاهش عفونت گوش میانی، مقاومت در برابر سرماخوردگی و آنفلوآنزا، كاهش خطر بیماری قند نوزادی، داشتن دندان‌هایی بهتر، كاهش خطر چاقی در آینده، مقاومت كودك در برابر آلودگی هوا، كاهش خطر درخودماندگی و كاهش ابتلا به آسم و اگزما از دیگر اثرهای مثبت این نوع تغذیه محسوب می شود.
شیر مادر دربردارنده ی مواد كشنده ی باكتری ها و ویروس ها است و به دلیل دارا بودن منبع پروتئینی به نام لاكتوز فرین، رشد میكروب ها در روده كودك را مهار می كند. این شیر همچنین از رشد بسیاری از ویروس ها مانند اوریون، آنفلوانزا و آبله جلوگیری به عمل می آورد.
سلامت مادر، فعالیت و استراحت متعادل و مناسب، نداشتن اضطراب و تشویش، تغذیه ی مناسب و كافی و درمان به موقع بیماری ها و عفونت های احتمالی از جمله عامل هایی است كه بر شیردهی موفق مادران تاثیر مستقیم می گذارد و برخلاف آن ناراحتی و نارضایتی مادر و نگرانی و تشویش او، اثرهای منفی بر شیردهی خواهد داشت.
متخصصان كودك با تاكید بر ضرورت تغذیه ی كودك با شیر مادر توصیه می كنند كه مادران تنها در صورت ابتلا به بیماری خاصی كه پزشك شیردهی را برای مادر یا كودك مضر بداند از جایگزین دیگری برای تغذیه ی فرزند خود استفاده كنند.
دین مبین اسلام نیز سفارش های فراوانی در زمینه ی تغذیه كودك با شیر مادر دارد، برای نمونه در آیه ی 233 سوره ی بقره آمده است: «مادران، فرزندان خود را 2 سال تمام شیر دهند، این برای كسی است كه بخواهد دوران شیرخوارگی را كامل كند.»
شیر مادر به صورت های مختلف و در مدت زمان های متفاوت در فضای اتاق، یخچال و فریزر قابل نگهداری است كه این امر امكان تغذیه ی نوزاد را در نبود مادر فراهم می كند.
سازمان جهانی بهداشت به دلیل اهمیت تغذیه ی طبیعی نوزاد با شیر مادر، یكم تا هفتم آگوست برابر با دهم تا شانزدهم مرداد را به عنوان هفته جهانی شیر مادر نامگذاری كرد. شعار هفته ی جهانی شیر مادر در 2015 میلادی «حمایت از مادران شاغل برای تغذیه با شیر مادر و پرورش كودك» با هدف توانمند سازی مادران شاغل به منظور تغذیه ی نوزدان با شیر مادر انتخاب شده است.
**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز جهانی شیر مادر با «محمدحسین سلطان زاده» متخصص كودكان و نوزادان و استاد دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی به گفت و گو پرداخته است.
محمدحسین سلطان زاده با اشاره به ارزش و اهمیت شیر مادر گفت: این شیر موهبتی الهی است و می تواند از تولد تا پایان زندگی ضامن سلامتی، تندرستی و شكوفایی فرد باشد. این مایع ارزشمند در 6 ماه نخست زندگی نوزاد یك غذای كامل به حساب می آید و تا پایان 2 سالگی نیز بخش مهمی از انرژی و مواد مغذی مورد نیاز كودك را تامین می كند. توصیه می شود مادر در 6 ماه نخست تنها از شیر خود برای تغذیه نوزاد بهره ببرد و از دادن آب قند، داروهای گیاهی و شیرخشك به عنوان مكمل و استفاده از شیشه شیر و پستانك خودداری كند.
وی در ادامه تصریح كرد: در آیات قرآن نیز بر اهمیت شیر مادر و مقام او بسیار تاكید شده است تا جایی كه خداوند در آیه ی 14 سوره ی لقمان مقام مادر را هم طراز خود قرار داده و آورده است شكرگزار من كه خالق تو هستم و شكرگزار مادرت كه تو را شیر داده است باش.
این متخصص كودكان و نوزادن اظهار داشت: 95 درصد از مادران می توانند شیردهی موفقی داشته باشند اما 2 تا پنج درصد دیگر به دلیل برخی بیماری ها مانند سرطان سینه، یا پیشینه ی عمل سینه و ... نمی توانند به نوزاد خود شیر بدهند. رشد و تكامل شیرخوار و نوزاد بسیار با اهمیت است و تغذیه ی نوزاد از شیر مادر به شكل گیری ارتباط عاطفی میان مادر و فرزند منجر خواهد شد. پژوهش ها نشان می دهد ضریب هوشی افرادی كه با شیر مادر تغذیه شده اند بالاتر از دیگر افراد است و احتمال ابتلا به بیماری های گوارشی و تنفسی در این كودكان كاهش می یابد و كمتر در بیمارستان بستری خواهند شد. شیر مادر موادی را در خود دارد كه در هنگام شیوع بیماری وبا، نوزادی كه از این شیر استفاده می كند به دلیل مواد ایمن زای موجود در آن به این بیماری مبتلا نخواهد شد. همچنین شیر مادر برخی بیماری های بزرگسالی مانند مشكلات قلبی را نیز كاهش می دهد.
محمدحسین سلطان زاده در ادامه گفت: شیر آغوز یا همان شیر نخستینی كه پس از تولد نوزاد تا چند روز از سینه ی مادر ترشح می شود به دلیل در بر داشتن عناصر و مواد حفاظتی و ایمنی بخش، بسیار با ارزش است و هیچ جواهر گرانقیمتی با آن برابری نخواهد كرد. نوزاد با خوردن این شیر در روزهای نخست زندگی واكسینه خواهد شد. این شیر زرد رنگ حاوی مقدار زیادی ویتامین A است و به دلیل ملین بودن به خارج شدن مواد قیری رنگ از بدن نوزاد كمك می كند و برخلاف تصور برخی مادران نه تنها ارتباطی با زردی نوزاد ندارد بلكه میزان آن را كاهش دهد.
وی با تاكید بر برقراری ارتباط پوستی میان مادر و فرزند پس از تولد، یادآور شد: انجام دادن این نوع ارتباط پس از خارج شدن نوزاد از رحم مادر به ایجاد ارتباط عاطفی میان مادر و فرزند منجر می شود. نوزاد در این لحظه بر پایه ی غریزه سینه ی مادر را جستجو و شیرخوردن را آغاز می كند؛ این كار در تداوم شیردهی نیز موثر است. بسیاری از پزشكان به انجام دادن این عمل مهم توجهی ندارند و این خود مادران هستند كه باید بر این امر تاكید داشته باشند. توصیه می شود مادران پیش از شیردهی دست های خود را با آب و صابون بشویند و در هنگام شیردهی در وضعیت مناسبی قرار بگیرند و در حالی كه نوزاد را به صورت افقی خوابانده اند و سر او بالاتر از بدنش قرار گرفت، شیردهی را آغاز كنند.
استاد دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی درباره ی زمان شیردهی گفت: مادر وظیفه دارد هر زمان و به هر اندازه كه نوزاد میل داشت او را تغذیه كند، چرا كه شیر مادر پس از نیم ساعت هضم می شود و ممكن است نوزاد خیلی زود احساس گرسنگی كند. برخی مادران احساس می كنند به دلیل اینكه فرزندشان زود گرسنه می شود ممكن است شیرشان آبكی بوده و یا كافی نباشد و به دنبال این تفكر در كنار شیر خود برای نوزادشان از شیرخشك استفاده می كنند كه این امر بسیار اشتباه است زیرا شیرخشك به دلیل دیرهضم بودن كودك را زمان بیشتری سیر نگاه می دارد. یكی از دلایل تب داشتن و بالا بودن درجه ی حرارت بدن شیرخوار ممكن است كم خوردن شیر به وسیله ی نوزاد باشد. در چنین موردهایی پس از بررسی میزان پوشش نوزاد به مادران توصیه می شود كه مرتبه های بیشتری به نوزاد شیر بدهند، اگر در این صورت نیز كودك بهبود نیافت از راه های دیگری برای بررسی عفونت بدن وی اقدام می شود.
محمدحسین سلطان زاده در پایان با بیان اینكه مادر با مشاهده ی وزن گرفتن نوزاد می تواند دریابد كه شیر او كافی است یا خیر، گفت: البته وزن نوزاد از زمان تولد تا روز دهم میان 6 تا هفت درصد كاهش می یابد كه این امر طبیعی است اما اگر میان 10 تا 14 درصد وزن شیرخوار كم شود نیاز به بررسی و تصمیم گیری پزشك دارد. پس از این مدت، نوزاد شروع به وزن گیری می كند و بهتر است در سه، پنج و 15 روزگی تولد به وسیله ی پزشك معاینه و وزن شود.
*گروه اطلاع رسانی(مرضیه دهقانی)
پژوهشم**9165**2002**9131
تهران- ایرنا- یكم آگوست نخستین روز از هفته ی جهانی شیر مادر است، تغذیه ای با ارزش كه سلامتی، تندرستی و شكوفایی فرد را از تولد تا پایان زندگی تضمین می كند و حس امنیت و آرامش را برای نوزاد به ارمغان می آورد.
