حاكميت مولفه هاي مدرن چتري از استيلاي فرهنگ غيربومي با خود دارد و به دليل زرق و برق تبليغاتي و كارويژه هاي كاذب متنوع توانسته طيفي را در قائله خود قرار دهد.
منش پهلواني و ورزش زورخانه اي از خصلت هاي فرهنگي و اخلاقي ايراني است كه علاوه بر محوريت سلامت، نشاط جسمي و روحي و تقويت روحيه تعاون و همگرايي، مدرسه اي از پرورش خصلت هاي مثبت اخلاقي و تربيت انسان وارسته و غيور را در خود دارد.
باوجود سايه سنگين فناوري مدرن به دليل كارويژه هاي ريشه دار منش پهلواني ، ورزش زورخانه اي همچنان حيات دارد اما براي تقويت جايگاه آن در زمره ورزش هاي حرفه اي نيازمند حمايت ويژه است.
مرام و مسلك پهلواني در ورزش جهان و حتي ايران آنقدر كم رنگ و غريب شده كه متوليان ورزش براي گسترش روحيه جوانمردي كاپ اخلاق به ورزشكاران هديه مي دهند و اندك حركات جوانمردانه در دنياي ورزش را با تمام وجود مي ستايند در حاليكه ورزش زورخانه اي از ابتدا تا انتها مشق عشق و خودساختگي است و افتادگي و پختگي در زندگي را به رهرو اين راه هديه مي كند.
ورزش ايران نيز مانند همه نقاط دنيا در سال هاي اخير به سمت و سوي حرفه اي شدن و قهرمان پروري گام برداشته و اما ورزش زورخانه اي با شاخصه هاي متنوع آن كمتر در اين جرگه جاي گرفته و راه سنتي خود را پيموده است.
وجود 175 ورزشگاه بدنسازي و پرورش اندام در نقاط مختلف استان مركزي دليل محكمي بر اين مدعا است چرا كه حلقه زورخانه هاي استان مركزي تنها 19 باب است.
تبليغات گسترده شركت ها و پشتيبان هاي مالي بدنسازان و ورزشكاران معروف دنيا از شبكه هاي مختلف ماهواره و همچنين فضاي مجازي جوانان و نوجوانان ايران اسلامي را به سوي خود كشاند و ورزش زورخانه اي كه علاوه بر حركات جسماني ، آموزه هاي ديني و اخلاقي با خود دارد اين روزها مصاف سنگيني با الگوهاي ورزشي غربي دارد.
از ديرباز باستاني كاران با اقتدا به مولايشان امام علي(ع) پاي در گود زورخانه مي گذاشتند و در كنار موفقيت در ميدان ورزش حلقه سلامت اجتماعي و محمل تفكر و مودت نيز با راهبري زورخانه ها در هر محله برپا بود.
بزرگاني چون محمود بن ولي‌الدين خوارزمي (پورياي ولي) پهلوان قرن هشتم قمري و جهان پهلوانان غلامرضا تختي، مصطفي طوسي، ضياءالدين ميرقوامي و عباس زندي پهلوانان دوران معاصر در دامان ورزش زورخانه اي پرورش يافته و نام ناميشان همواره بر فراز آسمان ايران زمين مي درخشد.
ورزش زورخانه زيبايي سيرت و اخلاق را در كنار زيبايي اندام و زور بازو براي ورزشكار دنبال مي كرد اما امروزه جوانان و نوجوانان با گرايش به سمت پرورش اندام در سايه تبليغات گسترده سرمايه گذاران و پشتوانه هاي مالي بدنسازان تنها صاحب اندام برآمده و عضلاني مي شوند و منش پهلواني كه در ورزش زورخانه اي موج مي زند در اين رشته نوظهور وارداتي وجود ندارد.
به بهانه هفته ورزش پهلواني راهي زورخانه متقين اراك شدم تا در اين زورخانه قديمي با باستاني كاران همراه شوم و زواياي اين ورزش را بيشتر بكاوم.
در ورودي سالن زورخانه و در كنار رختكن پهلوانان، وضوخانه قرار داشت و باستاني كاران پيش از درس عشق با گرفتن وضو و نيت خالص خود را براي خودسازي آماده مي كردند.
در مقابل تابلويي بود كه بر آن عبارت لافتي الا علي لاسيف الا ذوالفقار نقش بسته بود و در كنارش جمله اي كه هر روز ورزشكاران آن را بر قلبشان حك مي كنند و آن اين است كه دست افتاده بگير و خانه غرورت را بروب.
سردم زورخانه در ضلع راست روزخانه در جايگاهي مرتفع واقع است كه رو به قبله تعبيه شده و مرشد با وضو در آن حضور مي يابد، اين مكان با آيات الهي زينت گرفته و در دو سوي آن نام هاي الهي يا رحمان و يا رحيم تعبيه شده است.
مرشد، ضربش را با چراغي قديمي گرم مي كند و با ذكر صلوات و خواندن اشعار و قطعات عرفاني و اخلاقي توجه حاضران را جلب مي كند و در بالاي سر مرشد سه زنگ به چشم مي خورد.
كنار در ورودي و در مركز محلي كه آنرا سردم مي نامند، جامي تعبيه شده كه هر تماشاچي و ورزشكار به رسم جوانمردي در آن پولي مي ريزد و هر ماه اين پول ها براي كمك به نيازمندان و بخشي از آن براي مخارج و برنامه هاي زورخانه هزينه مي شود.
در ميان زورخانه چاله اي بزرگ است كه به آن گود مي گويند، اين مكان هشت ضلعي مركز اصلي زورخانه است ورزشكاران سيد و سادات در بالاي گود و پس از آن پيشكسوتان و حرفه اي ها مي ايستند و تازه كاران در بخش پاييني گود مشق عشق مي كنند.
محفل گرم آنان پذيراي ميانداري است كه به قول معروف استخوان تركانده و خاك ميدان خورده ورزش باستاني است و از نظر درجه خودشناسي و آداب پهلواني با تجربه تر از ديگران است.
مرشد به نام حق و با توكل و پاكي، حماسه خواني مي كند و مدح علي (ع) مي گويد و مياندار در حاليكه زمين را مي بوسد حركات ورزشي را با رخصت مرشد آغاز مي كند.
شاگردان كلاس جوانمردي تخته هاي شناي خود را كه بر آنان جملات اخلاقي حك شده، دايره وار در گود مي چينند و با نواي زورخانه اي و صداي مرشد، همخوان با حركات مياندار ،شناي كرسي و شناي پا جفت و پيچ مي روند.
حركات نرمشي از بخش انتهايي بدن و يا بالاي سر، بسته به تشخيص مياندار همگام با ضرب و نواي مرشد انجام مي شود. پهلوانان گاه با رخصت مرشد، حركات پيچ و شيرين كاري انجام مي دهند و اين مرحله با خمگيري كه نوعي مخصوص از نشست و برخاست است خاتمه مي يابد.
حالا ورزشكاران با ذكر ياعلي و با آدابي خاص ميل برمي گيرند، براي اين كار نيز سادات و پيشكسوتان پيشتازند، دايره وار مي ايستند و با زمزمه سروده هاي حماسي و ديني، ميلها را بر سردست مي برند، با رهبري مياندار حركات ميل بر روي زمين و پس از آن ميل شلاقي انجام مي شود.
تماشاچيان كه بر سكوي كنار گود نشسته اند يا انجام حركات بدني و تلاش پهلوانان در خودسازي جسم و روح و اخلاق، آنها را تصديق مي كنند و در همين حين با سلام و صلوات حركات پازدن آغاز مي شود، پيشكسوتان با حضور در ميان گود با حركت مخصوصي در پاي چپ و پس از آن راست شروع به چرخش مي كنند گاه پاي جنگلي و گاه پاي تبريزي مي زنند اين تمريني است در سايه رخصت بزرگان مجلس انجام مي شود .
پس از چرخش نوبت به كباده مي رسد ،اكنون با رخصت مرشد، كباده مي زنند، دست و پاها را به طرزي موزون حركت مي دهند و با اين كار جسم و روحشان پالايش مي شود.
مي گويند در گذشته هاي دور ايران زمين به جاي گود خندق، به جاي كباده چله كمان، به جاي ميل گرزگران و به جاي سنگ سپر بوده و اين همه نشان از ريشه و هويت پهلواني و جوانمردي ورزش زورخانه اي دارد.
ورزشكاران اين بار با رخصت مرشد و در ميان تشويق تماشاچيان سنگ برمي گيرند ،مرشد نواهاي موزون سرمي دهد و ورزشكار ˈكنده ˈ مي زند و زمين را مي بوسد، بر زمين دراز مي كشد ، سنگ ها را بر دست گرفته و به شيوه اي ماهرانه حركت مي دهد، اين حركات با بسم الله آغاز و براي طلب بخشش گناهان است و بعد با هر حركت سنگ، ذكري پنجاه گانه از اسامي حسني خداوند، پيامبران و ختم انبيا به زبان پهلوان جاري مي شود.
تمرينات كه مراحل آخر رسيد، مياندار با پهن كردن لنگي در ميان گود براي درماندگاني كه هرگز نام يا نشانشان فاش نمي شود آيين گلريزان مي گيرد و اين بار تماشاچيان هرآنچه توان دارند بر لنگ مي ريزند، اين پول به صورت قرض الحسنه در اختيار نيازمند قرار مي گيرد و اگر روزي تمكن مالي يافتند، قرضشان را براي دستگيري از مستمند ديگر با گلريزان زورخانه باز مي گرداند.
رييس هيات ورزش هاي پهلواني و زورخانه اي استان مركزي مي گويد: در فرهنگ پهلواني و زورخانه معنويت و اخلاق محوريت دارد و احترام به كسوت و موي سپيد، عزت، غيرت و مردانگي فلسفه رفتاري باستاني كاران است.
تيمور همتي ادامه مي دهد: در مسلك زورخانه ضعيف كشي و ظلم به مظلوم محكوم است و حمايت و طرفداري از ضعيفان وظيفه اصلي ورزشكاران به شمار مي رود.
وي اظهار كرد: در فرهنگ پهلواني زرتشت و آيين پاكش، حضرت محمد(ص) و اسلام نابش و امام علي(ع) و آيين فتوتش الگو و پيشوا هستند و يكي از نقاط تمايز و قابل افتخار اين ورزش مكتبي اين است كه مرام آن از تلاقي دو فرهنگ غني و دو گوهر ايران باستان و اسلام ناب محمدي(ص) جريان يافته و به اين دليل شايد به جرات بتوان گفت اين ورزش نمونه ي كوچكي از آن مدينه فاضله ي تمدن ايراني اسلامي است كه يكي از آرمان هاي انقلاب اسلامي ايران بوده و هست.
رييس هيات ورزش هاي پهلواني و زورخانه اي استان مركزي افزود: باستاني كاري تنها يك ورزش نيست بلكه مدرسه مردمداري و ايمان است، يك باستاني كار چشم و قلب و جسم و روحش را صيقل مي دهد و با همه وجودش منش انساني دارد.
وي اضافه كرد: باستاني كار معتقد است كه جسم و روحش از آن خداست، دو دست و يك قلب از پروردگار نزد او امانت است كه بايد با آن ها ببخشد و نيكي كند.
همتي اظهار كرد: در ورزش زورخانه اي كه تركيبي از اصالت مذهب، سنت، فرهنگ و داشته هاي ملي است، احترام به بزرگترها اصلي انكارناپذير است، سنتي اخلاقي كه اين روزها در هر قشر و لايه اجتماعي به شدت نيازمند آن هستيم.
وي گفت: اين ورزش از ديرباز در استان طرفدار داشته و به عنوان مسجد دوم براي كار خير، رسيدگي به حاجت مندان و رتق و فتق امور اجتماعي و محله ها كاربرد داشته است.
رييس هيات ورزش هاي پهلواني و زورخانه اي استان مركزي گفت: زورخانه متقين اراك يكي از ورزشگاه هاي قديمي است كه در سال1347 بنا شده و به عنوان كانون همگرايي پهلوانان شهر فعاليت داشته و هركسي از قشري به طور رايگان در اين مكان ورزش مي كرده و درس افتادگي مي آموخت.
وي ادامه داد: درحال حاضر 19 زورخانه در استان مركزي وجود دارد كه 9 باب آن در اراك و مابقي در شهرهاي، ساوه، آشتيان، تفرش، دليجان، محلات و شازند فعاليت دارند.
با صداي زنگ مرشد حال هواي زورخانه خلوص و صفاي خاصي مي گيرد و همتي توضيح مي دهد با حضور هر پيشكسوت زورخانه حضور يك باستاني كار به عنوان كتاب زنده اخلاق و مردانگي در اين فضا اعلام مي شودكه همه موظف به احترام به او هستند.
وي ادامه داد: ما در اين ورزش ضرب و زنگ داريم يعني هركسي كه رتبه بالاتري دارد بايد تقوا و اخلاق بالاتري داشته باشد و براي افراد جامعه الگويي مناسب باشد.
رييس هيات ورزش هاي پهلواني و زورخانه اي استان مركزي از بي توجهي مسوولان به ورزش زورخانه اي گلايه كرد و گفت: اين استان با وجود جمعيتي بالغ بر يك ميليون و 400 هزار نفر تنها 19 زورخانه دارد و اين در حالي است كه در شهرستان ميبد از استان يزد با جمعيت 50 هزار نفري 14 زورخانه داير است كه اين مهم نشان از كم لطفي مسوولان به اين ورزش مقدس است.
وي افزود: چندي پيش از سوي هيات ورزش هاي پهلواني و زورخانه اي استان مركزي درخواستي به شوراي اسلامي شهر و شهرداري اراك ارسال شد كه حمام تاريخي ميدان ارگ اين شهر را به زورخانه تبديل كنيم اما هنوز پاسخي به درخواست هيات داده نشده است.
همتي يادآوري كرد: 44 دستگاه اجرايي عضو ستاد فرهنگي ترويج ورزش‌هاي پهلواني استان هستند اما هيچ كدام از اين نهادها حمايت موثري در راستاي ترويج اين ورزش در جامعه نمي كنند.
وي بهره برداري از زورخانه هاي حضرت علي ابن ابيطالب(ع) دهستان مشهدالكوبه و امام علي(ع) شهرستان تفرش، برگزاري بزرگداشت حكيم ابوالقاسم فردوسي، تجليل از 67 پيشكسوت ورزش زورخانه اي استان، اعزام تيم ورزش هاي زورخانه اي و كشتي پهلواني خردسالان استان مركزي براي حضور در رقابت هاي كشوري در استان البرز، برگزاري كارگاه هاي آموزشي مرشدي و ديگر بخش هاي ورزش زورخانه اي براي همه سنين از مهمترين اقدامات هيات ورزش زورخانه اي و پهلواني استان مركزي عنوان كرد.
وي بيان كرد: بر اساس آخرين رده بندي فدراسيون ورزش هاي زورخانه اي و پهلواني كشور هيات استان مركزي پس از استان اصفهان در رده دوم جدول قرار دارد.
مرشد پيشكسوت و بين المللي استان مركزي نيز گفت: ورزش زورخانه اي مانند بسياري از ورزش هاي ديگر ريتميك و با موسيقي عجين است اما تفاوت آن با ساير رشته ها، زينت يافتن نواي ضرب با اشعار و جملات نغز اخلاقي و معنوي است كه پهلوانان را پرورش مي دهد.
مرشد عباس جولايي بيان كرد: تفاوت نواختن ضرب زورخانه اي با ضرب در مجالس ديگر اين است كه دستان نوازنده آن با آب وضو تطهير شده و مرشد با آن حالتي از برانگيختگي روح و ارشاد درون را انجام مي دهد درحاليكه اين ابزار موسيقيايي در مجالس ديگر وسيله طرب است.
وي افزود: اشعار و عبارات منتخب توسط مرشد يا حماسي خواني و شاهنامه خواني است و يا ابياتي در مدح بزرگان دين و اخلاق و در مناسبت جشن و يا سوگ اشعار همخوان آن قرائت مي شود.
اين مرشد پيشكسوت اظهار كرد: اغلب زورخانه ها مزين به يك زنگ است اما برخي زورخانه ها سه زنگ دارد و كاربرد زنگ توسط مرشد نيز يكي براي اداي احترام به پيشكسوتان ورزشي و يكي براي تغيير حركات و ايجاد نظم در جمع پهلوانان گود زورخانه است.
وي گفت: مرشدان در تقسيم هاي فدراسيون ورزش هاي زورخانه اي مدارج متفاوتي دارند كه از نوپنجه، نوخواسته، خوش پنجه، خوش نوا و خوش صدا آغاز مي شود تا مرشد تمام مي رسد و كليد موفقيت در اين وادي حسن شهرت، افتادگي و فروتني، روابط عمومي بالا ، بن مايه هاي معنوي و اخلاقي غني است.
مرشد جولايي حاج رحيم محترمي، محمدرضا جولايي، علي چاووشي، داريوش دباغچي، كاظم اميدي، مهدي معطي، سعيد كرمي،حسين مقصدجو، مهدي طاهري، فرشاد همتي و آقا باقري از قديمي ترين مرشد هاي استان مركزي بوده اند.
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي نيز گفت: پرونده ثبت جهاني ورزش هاي زورخانه اي و آيين هاي پهلواني در سال 1383 به درخواست فدراسيون بين المللي ورزش هاي زورخانه اي و با تلاش مسوولان ميراث فرهنگي ايران پيگيري شد و اين آيين كهن و اصيل در سال 2010 در فهرست ميراث معنوي يونسكو ثبت جهاني شد.
سيد محمد حسيني افزود: ورزش زورخانه اي آميخته اي از موسيقي و آواز، حركات جسماني موزون و فلسفه و منش پهلواني است كه برگرفته از افسانه هاي دلاورانه ي دوره ايران باستان است .
وي بيان كرد: باستاني كاران مسجد را خانه خدا و زورخانه را خانه علي (ع) مي دانند و در آداب و رسوم خاص اين ورزش پاكيزگي مذهبي با سلامت جسم و روان از يك خانواده برشمرده شده و ورزشكاران در كنار سلامت جسم به اصلاح و سلامت محيط و حلقه دوستان و همشهريان نيز مي انديشند.
هم اكنون يك هزار و 400 ورزشكار، 40 مرشد و 12 مربي بين المللي در 17 زورخانه استان مركزي فعاليت مي كنند.
17 شوال روزي است كه حضرت علي (ع) با عمروبن عبدود پهلوان معروف عرب مبارزه كرد و او را شكست داد و پرچم اسلام را سر بلند و پرچم كفر را واژگون ساخت، به همين دليل اين روز را به عنوان روز فرهنگ پهلواني و ورزش زورخانه اي ناميده اند.
كارشناسان و دست اندركاران امور فرهنگي و ورزشي بر اين باورند كه موفقيت الگوهاي بومي رشد و توسعه كشوردر سايه حفظ و احياي مولفه هاي اخلاقي و هويت اصيل ايراني است و شايد وقت آن رسيده كه با بازنگري جدي بسترهاي حرفه اي شدن ورزش زورخانه اي گام برداشته شود.ك/4
3017/6013/
مصطفي مجللي نسب
اراك- ايرنا- با پررنگ شدن سايه فناوري و زندگي مدرن بسياري از داشته هاي ناب فرهنگي و اخلاقي كه جز لاينفك هويت و غيرت ايراني است در حال رنگ باختن است كه از جمله آن مي توان به مرام و منش پهلواني اشاره كرد.
