«من والله با مشروطه مخالفت ندارم. با اشخاص بی‌دین و فرقه ضالّه و مضلّه مخالفم كه می‌خواهند به اسلام لطمه وارد بیاورند...» این متن بخشی از سخنان شیخ فضل الله نوری مجاهد مشروطه خواه است كه در راه مبارزه علیه استبداد و اجرای عدالت و آزادی از جان خویش گذشت و نام خود را در تاریخ این سرزمین جاودانه كرد.
وی در سوم دی 1222 هجری خورشیدی در منطقه ی كجور مازندران دیده به جهان گشود و در خانواده ای متدین رشد و پرورش یافت. او پس از سپری كردن تحصیلات مقدماتی و فراگیری دوره ی سطح حوزوی، برای پربارتر كردن توشه ی علم خویش راهی نجف اشرف شد و در آنجا از كلاس درس استادان بزرگی همچون میرزا حبیب اللّه رشتی، شیخ راضی و میرزای شیرازی بهره های فراوانی برد و بعد از آن به شهر سامرا رفت.
شیخ فضل الله نوری با آموختن فقه، اصول، رجال، كلام، حكمت، عرفان و دیگر علوم زمانه نزد استادان بنام آن دیار، به مقام اجتهاد نایل آمد و پس از آن به منظور آموزش و گسترش معارف اسلامی به ایران بازگشت.
این مدافع مشروطه ی مشروعه نتیجه ی تجربه های خویش را در آثار ارزنده ای همچون به الدرر التنظیم، بیاض، فی قاعده ضمان الید، رساله فی المشتق، صحیفه قائمیه، رساله تحریم استطراق حاجیان از راه جبل به مكه معظمه، تحریم مشروطیت، حاشیه بر كتاب شواهد الربوبیه ملاصدرا، حاشیه بر كتاب فوائد الاصول شیخ انصاری و... به یادگار گذاشت.
این روحانی مجاهد پس از بازگشت به تهران به دلیل مشاهده ی شرایطی كه كشورهای استعمارگری همچون انگلیس و روسیه برای ایران فراهم كرده بودند، در صدد رویارویی با نفوذ فرهنگی بیگانگان برآمد. در این هنگامه انگلیس با عقد قراردادهایی چون سیم تلگراف، راه شوسه، راه آهن سازی، بانك شاهی و امتیاز دارسی و با وارد كردن كالاهای غربی تلاش می كرد بیشترین بهره را از منابع و منافع كشور به دست آورد. در این میان گرفتن امتیاز انحصاری دخانیات به وسیله ی یك شركت انگلیسی در 1270 هجری خورشیدی سبب شد كه این شركت به جز وارد كردن زیان های جبران ناپذیر اقتصادی، استقلال سیاسی ایران را نیز نقض كند. این امر اعتراض گسترده ی مردم كشور را به همراه داشت و بدین شكل شیخ فضل الله نوری به عنوان یكی از چهره های مذهبی و سیاسی به حمایت از میرزای آشتیانی یكی از رهبران این اعتراض ها پرداخت. مخالفت هایی كه در نهایت به شكل گیری نهضت تنباكو منجر شد و به لغو این قرارداد انجامید.
پس از صدور فرمان مشروطیت به وسیله ی مظفرالدین شاه قاجار، برخی روحانیون كه خواهان اسلامی بودن و شرعی بودن قانون بودند با خواسته های روشنفكران غرب زده كه خواستار قانونی همسان كشورهای غربی بودند، به مخالفت برخاستند. شیخ فضل الله نوری كه خود در جریان انقلاب مشروطیت از رهبران این نهضت به شمار می رفت، با مشاهده ی انحراف مشروطه از مسیر اصلی خویش، به دنبال ایجاد مشروطه ی مشروعه بر آمد و به مخالفت با روشنفكران غرب زده برخاست و با حمایت و همراهی میرزای شیرازی، میرزاحسن آشتیانی، سید جمال الدین اسدآبادی و ... به مبارزه ی اصولی با مشروطه و هواداران آن پرداخت.
او در این باره گفته است: «من والله با مشروطه مخالفت ندارم. با اشخاص بی‌دین و فرقه ضالّه و مضلّه مخالفم كه می‌خواهند به اسلام لطمه وارد بیاورند. روزنامه‌ها به انبیا و اولیا توهین می‌كنند و حرف‌های كفرآمیز می‌زنند. علمای اسلام مأمورند برای اجرای عدالت و جلوگیری از ظلم. چگونه من مخالف با عدالت و مروج ظلم می‌شوم؟ من در همین جا قرآن را از بغل خود درآورده، قسم خوردم و قرآن را شاهد عقیده‌ام قرار دادم كه مخالف مشروطه نیستم.»
این سیاستمدار مجاهد برای روشنگری و آگاه سازی مردم از توطئه های دشمنان در سوم تیر 1286 هجری خورشیدی در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) به همراه گروهی از یاران خود و مردم تحصن كرد و در اقدام دیگری به انتشار نشریه ای به نام لایحه روی آورد. مجلس شورای ملی كه با مشاهده ی چنین شرایطی، پایه های حكومت را در خطر دید، به همین منظور اعلام كرد كه كلمه ی مشروطه نمی تواند در تضاد با دین و احكام شرعی باشد و این گونه تحصن شیخ فضل الله نوری و یارانش پایان یافت.
اما در این برهه از تاریخ، نقش گسترده ی استعمارگران و مهره های آن ها سبب شد تا این نهضت بیش از پیش از مسیر اصلی خود خارج شود؛ چنانكه گروهی با نام مشروطه با حمایت از این نهضت، برای اجرای توطئه ی خویش علیه شیخ فضل الله نوری با محاصره ی منزل وی، این مجاهد آزادی خواه را در نهایت بازداشت و پس از محاكمه به اعدام محكوم كردند.
سرانجام شیخ فضل الله نوری پس از سال ها مبارزه علیه استبداد و استعمار در یازدهم مرداد 1288 هجری خورشیدی در میدان توپ خانه تهران به دار آویخته شد.
** پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز شهادت شیخ فضل الله نوری با «علیرضا صدرا» استاد اندیشه ی سیاسی به گفت و گو پرداخت.
وی شیخ فضل الله نوری را شیخ مظلوم لقب داد و او را از سردمداران نهضت مشروطه معرفی كرد و گفت: شیخ فضل الله نوری با تفكر و دوراندیشی بالایش آسیب هایی كه از درون و بیرون این نهضت را تهدید می كرد، تشخیص و در مسیر جلوگیری از آن، اقدام های لازم را انجام داد اما شرایط به گونه ای بود كه دشمنان مشروطیت؛ خود را به عنوان مدافعان مشروطه معرفی كردند. بنابراین تدبیر و سیاست این مدافع مشروطه سبب شد تا زمینه های تهمت و اعدام شیخ فضل الله نوری فراهم شود.
این استاد اندیشه ی سیاسی با اشاره به نقش مهم شیخ فضل الله نوری به عنوان یكی از پیشتازان نهضت مشروطیت عنوان كرد: وی رهبری این اندیشه ی علمی، دینی و حوزوی از نجف تا تهران را برعهده داشت و تا پیش از آن كه متوجه تحریف و انحراف این جنبش شود به صورت كامل از مشروطیت دفاع كرد اما پس از مدتی دریافت كه مشروطیت جریان وابسته ی بیرونی با سردمداری انگلیس است و به این دلیل برای ایجاد مشروطه ی مشروعه مبارزه ی خویش را آغاز كرد. در آن زمان انگلیس با پرچم مشروطیت، قانون، عدالت و حقوق مردم كه بخشی از عناصر حقوق بشر محسوب می شوند، وارد منازعه با روسیه شده بود، بنابراین این منادی مشروطه خواه به سبب حضورش در متن جریان مشروطیت در تهران كه كانون این نهضت به شمار می رفت، به سرعت متوجه جریان انحرافی نهضت مشروطه شد و گام های مهمی را در مسیر مبارزه با استعمار و استكبار برداشت.
وی در ادامه بیان داشت: هنگامی كه مشروطیت از مسیر اصلی خویش منحرف شد، تصویری را نشان داد كه پشتیبان آن انگلیس بود. این كشور دریافت كه برای شكل دادن به استعمار در ایران باید اجتماع نوینی ایجاد شود و آن شكل گیری جنبشی با نام مشروطیت محسوب می شد كه حاكم آن به صورت كامل وابسته ی بیگانگان باشد. در این میان روسیه كه حامی محمدعلی شاه قاجار بود، به دشمنی با مشروطیت پرداخت. اما مخالفت شیخ فضل الله نوری با این نهضت با نارضایتی محمدعلی شاه قاجار متفاوت بود؛ بدین منظور كه روسیه و حكومت حاكم بر كشور برای استبداد و سلطه بر كشور مخالف این جریان بودند اما این مدافع مشروطیت به دلیل آنكه مشروطه، حقیقی و مشروعه نیست، نارضایتی خود را اعلام كرد. وی برای دفاع از مشروطه ی حقیقی با 2 جریان روبه رو شد. نخست جریان مشروطه نمایی كه به وسیله ی روشنفكران ایجاد شده بود و دیگری جریان سلطنت مطلقه و استبدادی روسی. شعار او مخالفت با مشروطه ی ظاهری،نفوذ بیگانگان، استبداد و سلطنت مطلقه به شمار می رفت و با این هدف به مبارزه با آنها پرداخت.
علیرضا صدرا در پایان گفت: جمهوری اسلامی ایران تداوم تفكر و تجربه ی علمای بزرگ مشروطیت اسلامی است كه علامه نایینی و شیخ فضل الله نوری از پیشتازان و پایه گذاران این جنبش محسوب می شوند. انقلاب اسلامی ایران فراتر از انقلاب مشروطیت است. این نهضت صورت كامل ضداستبدادی و آزادی خواهانه و به دنبال قانون و انقلاب اسلامی بود و شعارش استقلال و كانون سازی به شمار می رود كه با جان فشانی بزرگمردان مجاهدی همچون علامه نایینی ها و شیخ فضل الله نوری ها تداوم و استمرار یافت.
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9128**2002**9131
تهران- ایرنا- یازدهم مرداد سالروز شهادت شیخ فضل الله نوری است؛ مجاهدی فقیه كه در راه گسترش مشروطه ی مشروعه تمام توان خود را به كار بست و در مسیر برقراری این آرمان تا آخرین نفس ایستادگی كرد.
