انسان‌های نئاندِرتال 220 هزار سال در كره زمین سكونت داشتند كه شامل فاصله زمانی 250 تا 27 هزار سال پیش می‌شود و دستیابی به اطلاعات بیشتر در مورد نحوه زندگی این انسانها در ایران می‌تواند در نوع خود بی نظیر باشد، زیرا تا كنون در این زمینه در كشور ما كاوش چندانی نشده است.
محوطه میرك در اطراف روستای دلازیان در هشت كیلومتری جنوب سمنان واقع شده است و بر اساس یافته‌های باستان شناسان، این محوطه بیشتر منتسب به ادوار پارینه سنگی جدید و فراپارینه سنگی است.
محوطه‌های میرك و دلازیان كه به نام تپه های میرك و دلازیان نیز خوانده شده اند، نخستین بار در جریان بررسی‌های باستان شناختی استان سمنان در سال 1364 خورشیدی شناسایی و معرفی شدند.
صرف نظر از شكل تپه‌ها مهمترین ویژگی این دو محوطه وجودپراكنش بسیار گسترده و دست افزارهای سنگی بر روی سطح محوطه بود كه موردتوجه هیات بررسی كننده قرار گرفت و با دعوت از مرحوم عنایت الله امیرلو تصمیم به مطالعه دست افزارهای سنگی گرفته شد.
با فوت نابهنگام امیرلو، اهمیت میرك و دلازیان از نقطه نظر باستان شناسی پارینه سنگی مغفول ماند و تنها با گمانه زنی در یكی از تپه های دلازیان، سازه ای منتسب به دوره ماد به دست آمد.
در سال 1387 برای نخستین بار نمونه برداری تصادفی و روستایی از سطح محوطه دلازیان انجام گرفت و نتایج این پژوهش مقدماتی در كنگره باستان شناسی خاورمیانه كهن در دانشگاه ساپیانزای رم ارائه شد.
متعاقبا در سال 1388 با صدور مجوز بررسی كامل این منطقه جغرافیایی، تیم كاوش به مدت یك ماه به شناسایی، نمونه برداری روش‌مند و طبقه بندی آثار به دست آمده از میرك و دلازیان پرداختند.
نتایج حاصل از این فعالیت میدانی كه در قالب چندین مقاله، سخنرانی و پایان نامه به چاپ رسیده، حاكی از آن است كه میرك به لحاظ نوع و پراكنش دست افزارها و همچنین ابعاد محوطه، در زمره یكی از بزرگترین محوطه های روباز پارینه سنگی در ایران و چه بسا خاورمیانه است.
تخمین‌های ابتدایی حاكی از وجود بالغ بر صدها هزار قطعه سنگ بر روی سطح است.
از منظر گاهنگاری و باتوجه به حضور شاخص‌های ادوار مختلف پارینه سنگی، میرك دارای بیشترین استقرار از دوران پارینه سنگی میانی(حدود 250 هزار تا 40 هزار سال پیش) و همچنین پارینه سنگی جدید(حدود 40 هزار تا 18 هزار سال پیش) بوده است.
در تیر ماه سال 94 نیز برای بررسی بیشتر در این محوطه باستانی، مرحله جدید كاوش در محوطه پارینه سنگی میرك سمنان با حضور باستان شناسان ایرانی و متخصصین مركز ملی علوم كشور فرانسه به سرپرستی دكتر حامد وحدتی نسب انجام شد.
در این فصل از كاوش دكتر ژیل بریون متخصص انسان شناسی پیش از تاریخ و دكتر گیوم ژامه متخصص زمین- باستان شناسی از موسسه علوم كشور فرانسه و تعدادی از باستان شناسان زبده كشوری، دكتر وحدتی نسب را همراهی كردند.
وحدتی نسب، عضو هیات علمی و دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس، دارای مدرك دكتری انسان شناسی از دانشگاه ایالتی آریزونا، استاد مدعو و پژوهشگر در دانشگاه آكسفورد، عضو هیئت تحریریه ژورنال Evolutionary Biology Research، عضو هیات تحقیقاتی باستانشناسی بایكال، همكار انستیتو منشاء انسان(I.H.O) در دانشگاه ایالتی آریزونا، عضو انجمن انسان شناسان جسمانی آمریكا، عضو وابسته ملی بنیاد اسمیتسونیان واشنگتن و عضو جامعه ملی جغرافیاست.
وی تا كنون سرپرستی هیات‌های باستان شناسی مختلف از جمله طرح حفاظت، مرمت و ساماندهی نقوش صخره ای كوهدشت، بررسی و تحلیل سیستماتیك محوطه‌های پارینه سنگی محدوده جغرافیایی جنوب دامغان در استان سمنان، بررسی و تحلیل سیستماتیك محوطه‌های پارینه سنگی محدوده جغرافیایی جنوب سرخه در استان سمنان، كاوش در غار كمیشان در بهشهر استان مازندران، كاوش در غار راشك سه، كلاردشت استان مازندران، بررسی پارینه سنگی استان گیلان، كاوش در محوطه پارینه سنگی فوقانی گرم رود 2 مازندران، بررسی باستان شناسی حوزه آبگیر سد تالوار، بیجار نقشه برداری (پیمایش) باستان شناسی در جنگل ملی آپاچی، بررسی و ثبت محوطه های باستانی، حفاری غار Bear Creek در شرق آریزونا و .... را بر عهده داشته است.
وی تا كنون یك كتاب با عنوان پیدایش انسان منتشر كرده و بیش از 6 كتاب در حوزه های باستان شناسی در دست چاپ دارد و از وی تا كنون مقالات متعددی در ژورنال های معتبر در خصوص باستان شناسی چاپ شده است.
آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت گویی است با دكتر وحدتی نسب، برای روشن شدن زوایای بیشتری از كاوش های اخیر انجام شده در میرك سمنان.
- جناب آقای دكتر وحدتی، هدف اصلی از كاوش در میرك چیست؟
هدف، مشخص كردن زوایای پنهان زندگی انسان نئاندِرتال در ایران و این منطقه است.در میرك به دنبال این بودیم تا به عمق سكونت انسان در این منطقه دست پیدا كنیم و این كار از جهاتی در نوع خود بی نظیر است. زیرا اكثر محوطه‌های پارینه سنگی كه در ایران مورد كاوش قرار گرفته اند غار هستند و این اولین بار است كه بر روی یك محوطه رو باز كار می‌شود.
- آیا در ایران محوطه هایی مثل میرك كه روباز باشند وجود دارد؟
بله- زیاد داریم اما تا كنون كاوش نشده اند.كار در محوطه روباز، سختی خاص خودش را دارد. در غار بر روی یك فضای محدود كار می‌شود و هر جا گمانه بزنید به یكسری از آثار دست پیدا می‌كنید اما در محوطه روباز، با چندین هكتار پراكنش مواجه هستید و انتخاب اینكه كجا را گمانه زنی كنید، كار سختی است. ما از چند تكنیك برای اطلاع از آنچه در زیر زمین قرار دارد و اینكه آثار در چه عمقی قرار دارند، استفاده كردیم. یكی از راهها، بررسی چاله حفاری شده توسط حفاران غیر مجاز بود كه بر نوك تپه ای كه كار كاوش بر روی آن انجام می شد، قرار داشت. چندین روز من و دكتر بریون به اعماق چاله می‌رفتیم و دیواره را تمیز می‌كردیم و بالاخره در عمق خاصی، ابزارهای سنگی و بقایای استخوان های جانوری را در داخل دیوارها پیدا كردیم.
- در چه عمقی؟
در عمق سه متر و پنج متر از سطح زمین مشاهده كردیم كه استقرار وجود داشته است.در عمق سه متری چند نقطه دارای دست افزارهای سنگی پیدا شد و برنامه ما برای فصل بعد این است كه كاوش را در عمق گسترش دهیم و به عمق پایین تری برویم. بین عمق سه تا پنج متر، دو متر رسوب است و این رسوب طی دهها هزار سال ایجاد شده و موارد جالب و قابل بررسی برای ما این است كه ابزارها و نحوه زندگی انسان نئاندرتال در توالی چندین هزار ساله تغییر كرده است یا خیر و بررسی توالی زندگی این انسان ها در این منطقه قابل توجه است.
- آیا ممكن است پایین‌تر از عمق پنج متر هم شواهدی یافت شود؟
ممكن است. پایین پنج متر در فصل بعدی كاوش نمونه برداری می‌شود.
- تكنیك های مورد استفاده دیگری كه كاربرد مناسبی برای این فصل كاوش داشته اند، چه بود؟
از تكنیك ژئو مغناطیس هم در این فصل كاوش استفاده شد. این تكنولوژی تا كنون در ایران برای بررسی سازه و معماری در زیر زمین از طریق فرستادن امواج مغناطیسی تا عمق چند متری زمین مورد استفاده قرار می‌گرفت و همیشه برای دوره‌های دارای معماری استفاده می‌شد و هیچ گاه برای تشخیص لایه های رسوبی استفاده نشده بود. در میرك به دلیل جنس متفاوت رسوبات، از این تكنولوژی استفاده شد و دقیقا نشان داد رسوباتی كه تصور می‌كردیم دارای استقرار انسانی است در كجا قرار دارند و این تكنولوژی كار بررسی چاله حفاری شده را تكمیل كرد.
جنس رسوبات قسمت پایینی به شدت سفت است ولی زمانی كه در آب گذاشته شود به راحتی حل می‌شود و نشانگر این است كه این محوطه مردابی و یا جنگلی بوده است. بقایای جانوری پیدا شده از جمله یك گاومیش خیلی بزرگ كه مخصوص مناطق مرطوب و یك گوزن كه مخصوص مناطق جنگلی است و نوعی كرگدن منقرض شده نیز مردابی و جنگلی بودن این محوطه را تائید می‌كند.
- آیا این بقایا سن یابی می‌شوند؟
بله. از تمام لایه‌هایی كه بقایای جانوری و دست افزار سنگی به دست آمده از نوك تپه تا پایین‌ترین عمق آن نمونه برداری شده و سال یابی دقیق در حال بررسی است. در حال حاضر این بررسی ها نشانگر وجود 9 دوره تاریخی در این منطقه است. ولی اینكه قدیمی ترین سن دقیقا مربوط به چه زمانی است هنوز مشخص نیست.
- این موارد تا چه زمانی مشخص می شود؟
تا چند ماه آینده و نهایتا تا پایان سالجاری نتایج دقیق اعلام می‌شود. سن یابی به ما نشان می‌دهد كه این منطقه چه زمانی خشك شده و چه زمانی مردابی بوده و چند سال بین این دوره‌ها فاصله بوده و همچنین مشخص می‌شود كه به عنوان مثال یك متر رسوب كویری یا مردابی طی چندین هزار سال به وجود آمده است. این یافته ها به مباحث اقلیمی در حال حاضر استان سمنان نیز كمك می‌كند. اینكه كویر با چه نرخی در حال پیشرفت است و چگونه می‌شود كویر زدایی كرد . با توجه به اینكه اقلیم شمال كویر مركزی ایران تا كنون مورد بررسی قرار نگرفته و هیچگونه اطلاعاتی از اقلیم گذشته این منطقه موجود نیست، با اعلام نتایج دقیق، برای اولین بار، دیرین اقلیم ایران در این منطقه به لحاظ تاریخی و علمی بازسازی می‌شود و این نتایج را می‌توان به سایر نقاط اطراف این استان نیز بسط داد و نتایج را با دیرین اقلیم ایران در سایر نقاط كشور و حتی اطراف ایران هم مقایسه كرد تا مشاهده شود كه این تفاوت اقلیمی تا كجا اتفاق افتاده است.
بر این اساس از خاكهای منطقه نمونه برداری شده و حتی گرده ها هم مطالعه می‌شود تا مشخص شود این منطقه دارای چه نوع پوشش گیاهی بوده است. بررسی تمام این موارد شامل بررسی رسوب شناسی، بقایای جانوری، گرده ها، گاهنگاری و ... مانند تكمیل كردن تكه‌های پازل است و بررسی تمام این موارد به شناخت گذشته میرك، نحوه زندگی انسان‌های نئاندرتال، درجه دما، خوراك، پوشش گیاهی منطقه و ... كمك می‌كند. پس از تكمیل نتایج در نظر است با نرم افزارهای موجود، زندگی انسان نئاندرتال در این منطقه به صورت پویانمایی بازسازی شود.
- آیا تا كنون بقایای انسان نئاندرتال در ایران پیدا شده است؟
در موردی محدود و به دلیل اینكه در ایران تا كنون كار زیادی در این زمینه انجام نشده است، بقایای چندانی یافت نشده است. اما یكی از نمونه های قابل توجه از پیدایش بقایای انسان های نئاندرتال در جهان، غار شانه در كردستان عراق است و تا كنون بزرگترین مجموعه انسان نئاندرتال شامل 10 انسان در این غار پیدا شده است.
- مشخصات ظاهری انسان نئاندرتال چیست؟
میانگین قدی آنها از هفت تا هشت سانتی متر از ما كوتاه تر بوده اما قوی جثه‌تر و عضلانی‌تر بوده اند. حجم مغزی آنها از ما بیشتر بوده و البته به این معنا نیست كه حجم مغزی بالاتر نشانگر پیچیدگی بیشتر و پیشرفتگی است. بعضی نواحی مغز آنها با ما متفاوت بوده، مثلا نحوه فكر كردن و نحوه بیان آنها با ما متفاوت بوده و از روی آزمایش هایی كه روی حنجره آنها انجام شده مشخص شده قادر به بیان یكسری اصوات صدا دار نبوده اند.
البته این نسل از انسانها منقرض شده اند و 220 هزار سال در كره زمین زندگی كردند كه شامل 250 تا 27 هزار سال پیش می شود.
- پس نسل های بعدی ادامه این نسل نیستند؟
نئاندرتال‌ها از بین رفته اند و علم ژنتیك می‌گوید كه ما از نوادگان آنها نیستیم. به غیر از میزان بسیار محدودی ژن كه از آنها گرفته شده، نسل انسان هوشمند ارتباطی با انسان نئاندرتال ندارد.
به عنوان مثال طبق آخرین تحقیقات انجام شده در چند ماه اخیر، دانشمندان به این نتیجه رسیده اند كه ضخامت پوست و رنگ موی قرمز بر اثر تبادل ژنتیكی با انسان های نئاندرتال منتقل شده است و البته به این معنا نیست كه تمام انسان های نئاندرتال مو قرمز بوده اند. در مجموع نئاندرتال ها نقش چندانی در اجداد ما نداشته اند و در نهایت به حاشیه رانده و منقرض شده اند.
- تا كنون هیچ نوع از بقایای انسان های نئاندرتال در میرك مشاهده نشده است؟
خیر ولی امیدواریم.
- تا چه حد؟
یك مثال است كه می‌گوید فسیل شدن مانند برنده شدن در بخت آزمایی است و همه موجودات پس از مرگ فسیل نمی شوند و شاید یك درصد امكان فسیل شدن داشته باشند. در مجموع با توجه به مردابی بودن منطقه میرك در گذشته، امكان یافت بقایای انسانی وجود دارد.
- فصل بعدی كاوش از چه زمانی آغاز می شود؟
نیمه دوم مهر ماه.
- با همان گروه قبلی و با حضور دانشمندان فرانسوی؟
با همان گروه و حتی با تعداد متخصصان بیشتر.
- یافته های پژوهشی شما در مورد میرك چگونه منتشر می شود؟
به غیر از ارائه به صورت مقاله و پایان نامه‌های دانشگاهی، به زودی سایت اینترنتی مختص میرك رونمایی می شود.
همچنین یكی از برنامه ها و پیشنهادات ما راه اندازی مركز پژوهش های پارینه سنگی شرق ایران در سمنان است. سمنان با توجه به ظرفیت بالا در این زمینه، مستعد این است كه برای اولین بار در كشور، این مركز در این استان راه اندازی شود. این مركز شامل بخش اداری، موزه، انبار دست افزارهای سنگی و محلی برای استقرار پژوهشگران داخلی و خارجی خواهد بود و با وجود این مركز، پژوهش های پارینه سنگی هر ساله در استان انجام می شود.
- آیا برگزاری همایش در زمینه میرك را نیز در برنامه دارید؟
سال آینده میلادی(2016) صد و دهمین سالی است كه اولین مقاله در مورد پارینه سنگی ایران منتشر شده است.
در سال 1906 مك ماهون باستان شناس برجسته، یكسری دست افزارهای سنگی در سیستان پیدا كرده و در مقاله ای به آن اشاره می كند. سال آینده میلادی صد و دهمین سالی است كه شاهد مطالعات پارینه سنگی در ایران هستیم و طی این سالها این تحقیقات دچار فراز و نشیب فراوان شده است. یكی از برنامه های پیشنهادی ما برگزاری همایش بین المللی با حضور متخصصان داخلی و خارجی است كه در این مدت در ایران و در زمینه پارینه سنگی تحقیق و كاوش كرده اند.
در این همایش بین المللی كه برای اولین بار در جهان، در ایران و سمنان برگزار خواهد شد، از بزرگترین دانشمندان جهان در این زمینه دعوت می شود و همایش همراه با ارائه مقالات، چاپ كتاب مقالات، گردش استانی و ... برگزار می شود. ك/4
7342/6103/1358
سمنان - ایرنا - مدتی است منطقه میرك سمنان كه بزرگترین محوطه روباز پارینه سنگی در ایران و خاورمیانه است، به یكی از مهمترین تیترهای خبری رسانه‌ها تبدیل شده و علت آن نیز كشف شواهد زندگی انسان‌های نئاندِرتال در این محوطه باستانی است.