تازه به عنوان خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی در منطقه كوهستانی سمیرم در جنوب استان اصفهان شروع به كار كرده بودم كه به درخواست فرماندار وقت این شهرستان كه فردی بومی بود، به همراه معاون سیاسی و امنیتی فرمانداری و یك مامور نیروی انتظامی به دژ بهمن رفتم.
شنیده بودم كه غارتگران میراث فرهنگی به كتیبه ساسانی این قلعه دست درازی كرده اند و این سوژه در شروع كار برایم جالب بود.
از سمیرم به راه افتادیم، بعد از پیچ دوم حاشیه سدِّ حنا در شرق سمیرم و جاده منتهی به آباده استان فارس، بلندی های قلعه سنگی رخ نمود.
در حاشیه آسفالت چند كیلومتری را به سمت چپ جاده اصلی در مسیر خاكی طی كرد یم تا پای قلعه رسیدیم. روستای قلعه مختار خان سابق و اسلام آباد فعلی هم درسمت مخالف و در همان نزدیكی است.
اینجا ماشین را پارك كردیم و همچون یك كوهنورد حرفه ای به سمت قلعه به راه افتادیم. سنگ ریزه ها كار را برای رسیدن به قلعه سخت می كرد و مسیر نفس گیر بود.
مسیر دسترسی به قلعه اكنون نیز به همین شكل است.
ابعاد، وسعت و بزرگی قلعه از پایین چندان مشخص نیست؛ اما وقتی به پایه های سنگی و سنگین قلعه می رسی، این بزرگی و استواری به خوبی نمایان می شود.
هفت یا هشت سنگ نوشته در اطراف این قلعه به چشم می خورد اما كتیبه ضلع شرقی كه رو به طلوع آفتاب قرار داشت مهمترین كتیبه این قلعه تاریخی است یا بهتر بگویم بود!
آن سال، سارقان میراث فرهنگی و تمدن ایران، دور تا دور كتیبه را خالی كرده و میله ای را در گوشه سمت راست آن جا گذاشته بودند.
محل قرار گرفتن این كتیبه یك متر مربعی با خط پهلوی و عربی صدر اسلام به گونه ای است كه بكار بردن نردِبام از پایین با وجود اسطبل عمیق و سنگی زیر آن، بسیار سخت است؛ از بالا هم دسترسی آسان به كتیبه ممكن نیست.
در این حال تخریب اطراف كتیبه و میله بر جای مانده نشان می داد كه سارقان میراث فرهنگی كارشان را به خوبی بلدند و با تجهیزات كامل، كمر به سرقت و نابودی این اثر تاریخی بسته اند و ظاهرا خیالشان از بابت نظارت و نگهبانی از آن نیز آسوده است.
عكس و فیلم از محل تهیه شد و در اختیار فرماندار و نماینده مجلس وقت قرار گرفت. گزارشی هم همان سال در ایرنا روی خروجی رفت.
تصویر اصلی كتیبه كه سارقان به آن دست اندازی كرده بودند را روی كارت حافظه گوشی همراهم برای روز مبادا نگه داشتم.
بالاخره آن روز تلخ مبادا، هفته قبل رسید و سارقان این كتیبه سنگی را از دل كوه كندند و بردند انگار كه تكه كیكی را كنده اند.
سال 85 و 86 تهیه گزارشها و اخبار با موضوعاتی مبنی بر لزوم توجه بیشتر به میراث فرهنگی، ضرورت تاسیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری برای سمیرم و گردشگری زیربنای توسعه پایدار در دستور كار خبری من و دیگر همكاران محلی قرار گرفت.
چندی بعد نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این شهرستان افتتاح شد.
نمایندگی چند منظوره با سه كارمند و یك سرپرست در یك مكان استیجاری و به حتم ردیف اعتباری و بودجه ای محدود و ناچیز آن هم برای شهرستانی با وسعت و پراكندگی زیاد.
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سمیرم كه حالا با به سرقت رفتن كتیبه ساسانی قلعه سنگی، شاید همه نظرها متوجه او و تعداد اندك همكارانش است، در این رابطه گفت: این مجموعه با وجود مشكلات جاری اعم از كمبود اعتبار و نیروی انسانی همه تلاش خود برای پوشش مناطق مختلف و میراث فرهنگی این خطه را به كار گرفته و آخرین بازدید ماموران یگان حفاظت این اداره از قلعه سنگی 12 روز قبل از سرقت كتیبه بود.
سجاد افشاری با اشاره به اینكه در چند روز اخیر كتیبه باستانی قلعه سنگی به سرقت رفته است، اضافه كرد: اداره كل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان، برای حفاظت از این اثر تاریخی ضمن انجام كاوشهایی در باقیمانده های قلعه، مقدمات ثبت ملی آن را در یك ماه گذشته فراهم كرده بود.
به گفته این مسوول، در حالی كه ثبت این اثر تاریخی مراحل قانونی اعم از تهیه پرونده و تصویب آن در مركز استان و تهران را طی می كرد، تعدادی از سارقان آثار تاریخی از دور افتاده بودن و سخت گذری این مكان سوء استفاده كرده و كتیبه تاریخی را به سرقت بردند.
وی با بیان اینكه مردم فرهنگ دوست منطقه در همان ساعات اولیه، مسئولان محلی و میراث فرهنگی را در جریان تعرض سارقان قرار دادند، اظهار كرد: مدیریت اداره كل میراث فرهنگی استان اصفهان بلافاصله با تشكیل كمیته ای متشكل از مسئولان انتظامی و قضایی شهرستان و مسئولان میراثی و حفاظتی اداره كل به سرعت ضمن پیگیری ماجرا، عموم هموطنان علاقه مند به حفظ میراث فرهنگی را از طریق رسانه های رسمی در جریان قرار داد.
افشاری خاطر نشان كرد: بر اساس دستور العمل صادره از سوی كمیته مزبور گروهی از كارشناسان خبره اداره كل میراث فرهنگی اصفهان به سرعت برای بررسی وضعیت به محل اعزام شدند.
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سمیرم ادامه داد: با اقدام كمیته مورد اشاره، دستگیری سارقان در دستور كار نهادهای انتظامی وقضایی استان اصفهان قرار گرفته است.
در این حال سرقت كتیبه ساسانی در نقطه ای دور از دسترس در سمیرم اولین مورد از غارتگری میراث فرهنگی كشورمان نیست و شاید آخرین مورد هم نباشد.
دست درازی سارقان به میراث فرهنگی ایران در دهه ها و قرنهای اخیر سابقه ای طولانی دارد و به نظر می رسد كه حفظ باقیمانده این آثار در جای جای كشور نیاز به توجه جدی مسوولان دستگاههای مختلف و بخصوص میراث فرهنگی و تقویت اقدامات حفاظتی با افزایش امكانات فیزیكی و نیروی انسانی دارد.
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای حفظ این میراث كهن و حتی بازگرداندن میراث به غارت رفته باید بیش از پیش تقویت و حرفه ای شود و بخصوص از تغییرات مدیریتی ناشی از تغییرات دولتها و سیاسی كاری و سیاست زدگی مصون بماند.
میراث فرهنگی كشورمان حتی در دورترین نقاط در صورت وجود برنامه ریزی و مدیریت صحیح نه تنها به لحاظ مالی برای كشور هزینه نخواهد داشت بلكه منشاء درامد برای دولت و مردم بومی خواهد بود.
محدودیت های اعتبارات دولتی در گذشته سبب شده كه سازمان میراث فرهنگی متناسب با عظمت آثار تاریخی و تمدنی كشورمان گسترش نیابد و به نظر نمی رسد كه با وضعیت كنونی اقتصاد كشور حتی در یكی دو دهه آینده نیز این سازمان بتواند حتی امكانات لازم برای حفاظت از همه میراث فرهنگی كشور را فراهم كند.
به نظر می رسد كه اكنون وقت آن رسیده كه در این حوزه حاكمیتی نیز بخشی از امور مربوط به حفاظت، نگهداری و درآمدزایی از میراث فرهنگی به بخش خصوصی و مردمی و نهادهای محلی نظیر شهرداریها، دهداریها و شوراهای شهر و روستا كه در همه كشور گسترده است سپرده شود و سازمان میراث فرهنگی بر جنبه های فنی حفاظت و نگهداری از میراث فرهنگی نظارت كند.
تجربه تبدیل برخی از بناهای تاریخی و میراثی به مهمانپذیر و رستوران در نقاط مختلف كشور بیانگر آن است كه می توان بسیاری از اماكن تاریخی كشور را با استفاده از چنین شیوه هایی به مردم و نهادهای محلی سپرد و از این طریق ضمن ایجاد اشتغال و درامد، حداقل از سرقت و تخریب آنها توسط غارتگران میراث فرهنگی ممانعت كرد.
در این میان رسانه ها نیز نقشی مهم دارند و می توانند گاه با شناساندن و بیان اهمیت یك اثر تاریخی به مردم و مسوولان و گاه با نوعی خود سانسوری در باره معرفی عمومی اثری كه حداقل امكانات حفاظتی را ندارد، به حفظ میراث فرهنگی كشور كمك كنند.
گزارش از: محمود افشاری
گ/7147/6508
سمیرم، اصفهان- ایرنا- مرداد سال 85 نخستین بار آثار تلاش غارتگران میراث فرهنگی برای دزدیدن كتیبه سنگی دژ بهمن یا قلعه سنگی سمیرم را مشاهده كردم.
