مهاجرت از كشورهای جهان به اروپا، درگذشته، روندی طبیعی داشت و فرصت برنامه ریزی را به رهبران كشورهای این قاره می داد. در سال های اخیر با شعله ور شدن آتش جنگ در قاره های همسایه اروپا، روند مهاجرت به قاره سبز هم دوچندان شد و پارسال (2014) به حدود 280 هزار نفر رسید.
البته همه مهاجران، امكان اقامت در اروپا را نمی یابند، اما صِرفِ مهاجرت، اسكان موقت و بررسی وضعیت پناهجویان، تنش های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حتی بهداشتی به دنبال دارد كه اوج گیری احساسات «راست افراطی» تنها یك نمونه از آن است. به عنوان نمونه هایی دیگر، می توان به فشار اقتصادی بر دولت هایی كه خود درگیر بحران های اقتصادی هستند و نیز ایجاد تضاد میان شعارهای حقوق بشری كه اروپا مدافع آن است و واقعیتِ مهاجرپذیری اشاره كرد.
امسال، باز هم مهاجرت باعث غافلگیری رهبران اروپا شد. هجوم پناهندگان خارجی به كشورهای اروپایی به گونه ای بود كه تنها در ماه ژوئیه (10 تیر – 9 مرداد 94) دستكم 107 هزار و 500 مهاجر خارجی به مرزهای اروپا وارد شدند (1). معمولا جمعیت پناهجویان یا از یونان به بلغارستان، صربستان و سپس اروپای غربی مهاجرت می كنند، یا از ایتالیا وارد و در سراسر اروپا پخش می شوند. ایتالیا مدت ها است كه با كشورهای اروپایی بر سر اقدام مشترك علیه هجوم پناهندگان خارجی، درگیر است. مجارستان و صربستان دچار چنان تنشی شدند كه دولت بوداپست ناچار شد در مرز خود با صربستان پرچین های فلزی به ارتفاع 4 متر نصب كند تا پناهجویان از انتخاب این مسیر برای مهاجرت منصرف شوند. كار حصاركشی در مرز صربستان تا پس فردا (دوشنبه) پایان خواهد یافت (2). دولت های انگلیس و فرانسه نیز توافق كردند برای جلوگیری از هجوم پناهندگان از طریق تونل مانش به دو كشور، همكاری های امنیتی خود را در این تونل افزایش دهند (3). سایر كشورهای اروپایی نیز سیاست هایی را برای سخت گیری علیه مهاجران خارجی برگزیده اند.
با این همه، به نظر نمی رسد سخت گیری و پشت كردن به شعارهای تاریخی اروپا در زمینه «حقوق بشر و رعایت حقوق مهاجران خارجی»، راه حل بحران كنونی باشد. آمارهای رسمی سازمان مرزبانی اروپا (Frontex) نشان می دهد حدود 80 درصد از مهاجران خارجی كه امسال وارد اتحادیه اروپا شده اند، از كشورهای جنگ زده گریخته اند. نگاهی به نقشه مهاجرت به اروپا كه امسال توسط شورای روابط خارجی آمریكا منتشر شده است (4) نیز می توان جزییات بیشتری را در این باره آشكار كند. نقشه نشان می دهد كه اگرچه الگوی مهاجرت به اروپا مسیرهای متنوعی دارد، اما دو راه اصلی، بیشترین پناهندگان را به این قاره سرازیر می كند:
الف – مسیر اتیوپی به سودان و لیبی. مهاجران در لیبی همراه با گروه های پناهجو از كشورهای جنگ زده غرب آفریقا، از طریق بنادر لیبی و تونس، با گذر از دریای مدیترانه به سراسر اروپا و اكثرا به جزیره سیسیل در ایتالیا می روند و پخش می شوند.
ب – مسیر تركیه به یونان و بلغارستان و سراسر اروپا. پناهندگانی كه این مسیر را بر می گزینند، اكثرا عراقی ها، سوری ها و افغان های مهاجر هستند.
یمنی ها هم بخش بزرگی از مهاجران هستند كه اكثرا یا از خلیج عدن به مسیر «الف» وارد می شوند و یا از عربستان به شمال می روند و در آنجا گروهی كه دل و جرات بیشتری دارند با گذر از سوریه به تركیه می روند و وارد مسیر «ب» می شوند و گروهی دیگر به مصر و از آنجا به لیبی می روند و در انتهای مسیر الف به پناهجویان می پیوندند.
اكنون می توان به پدیده مهاجرت به اروپا، نگاهی عمیق تر انداخت: اتیوپی جایی است كه گروه كوچكی از نیروهای نظامی آمریكا در قالب مشاور نظامی، در حال جنگ فرسایشی با گروه های تروریستی القاعده و الشباب هستند و فراموش نكنیم كه دستكم القاعده، فرزند مشترك عربستان و آمریكا برای مبارزه با شوروی در افغانستان بوده است.
در همان مسیر «الف»، سودان جایی است كه با كمك اروپا و آمریكا فروپاشید و به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شد تا اختلافات قومی حل و فصل شود و البته نشد و اختلافات دوچندان شد. امروز هم در سودان و هم در سودان جنوبی درگیری های مسلحانه ادامه دارد.
و اما لیبی جایی است كه چهار سال پیش، با فشار اروپا و پشتیبانی هوایی ناتو، معمر قذافی سرنگون شد، اما به جای او، تعدادی زیادی دولت های محلی به وجود آمد كه هیچیك، دیگری را قبول ندارد و امروز این كشور، به صحنه درگیری های مسلحانه تبدیل شده است.
تكلیف مسیر «ب» البته روشن تر است. كشور عراق پس از سرنگونی صدام، با سرمایه گذاری «برخی متحدان منطقه ای اروپا و آمریكا» به صحنه ترورهای خونین تبدیل شد و در سوریه، غرب چنان سرخوش از احتمال سرنگونی دولت بشار اسد بود كه به برخی كشورهای عربی برای تشكیل گروه های شبه نظامی در خاك سوریه چراغ سبز نشان داد و حالا اروپا و آمریكا مانده اند میان آنچه به اصطلاح، شبه نظامیان خوب و شبه نظامیان بد می نامند، چگونه تفكیك ایجاد كنند.
آنسوتر، افغانستان قربانی رقابت میان آمریكا و شوروی شد و كشورهایی كه در جنگ سرد با كمك و مدیریت آمریكا به سازماندهی شبه نظامیان در افغانستان می پرداختند، حالا حاضر نیستند كوتاه بیایند و اهرم قدرت شبه نظامی در افغانستان را از دست بدهند.
و بالاخره یمن، چنانكه نگارنده در مقاله ای در اردیبهشت ماه شرح داد (5) حیاط خلوت نظامی عربستان است و مناسبات عربستان و اروپا به گونه ای است كه اروپاییان ترجیح می دهند تماشاگر ویرانی های یمن باشند و سكوت كنند.
در آغاز این نوشتار، اشاره شد حدود 80 درصد از مهاجران خارجی كه امسال وارد اتحادیه اروپا شده اند، از كشورهای جنگ زده گریخته اند. به نظر می رسد حصاركشی و همكاری های امنیتی درون اروپا، راه حل مهاجرت انبوه به این قاره نباشد و اگر اروپا تصمیم دارد جلوی هجوم پناهجویان را بگیرد، ناچار است با ریشه های پناهندگی مقابله كند.
همچنین، تجربه فعلی اروپا و برخوردهای تند و امنیتی كشورهای این قاره با مهاجران، شاید سبب شود این بار كه می خواهند درباره میزبانی ایران از مهاجران خارجی قضاوت كنند، قضاوت عادلانه تری داشته باشند. فراموش نكنیم فقط از كشور افغانستان، 2.5 میلیون مهاجر در ایران زندگی می كنند كه 1 میلیون نفر از آنان مهاجران غیرقانونی هستند (6) و با این حال، ایران حتی در دوران تحریم و فشار اقتصادی، مرز خود را با افغانستان حصاركشی نكرده است.
--------------------------------------------------------------------------------
* كارشناس حوزه بین الملل - ایرنا
-----------------------------------------------------------------------
ارجاع ها:
(1): مهاجرت از كشورهای جنگ زده به اروپا، ركورد شكست
http://www.irna.ir/fa/News/81724930/
(2): آغاز حصاركشی در مرزهای بلغارستان و صربستان
http://www.irna.ir/fa/News/81706318/
(3): انگلیس و فرانسه، همكاری امنیتی علیه مهاجران را گسترش می دهند
http://www.irna.ir/fa/News/81726798/
(4): Europe's Migration Crisis
http://www.cfr.org/migration/europes-migration-crisis/p32874
(5): صلح پایدار در یمن؛ آرزویی دوردست
http://www.irna.ir/fa/News/81657256/
(6): دو و نیم میلیون مهاجر افغان در ایران
https://www.tabnak.ir/fa/news/499647/%DB%B2%DB%B5-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86
تهران – ایرنا – همزمان با گسترش بحران مهاجرت در اروپا، بررسی الگوهای مهاجرت به این قاره نه تنها انسان را به یاد حكایت «چاه كن» می اندازد، بلكه در مقام قیاس با رفتاری كه ایرانیان با مهاجران خارجی دارند، نوعی غرور و افتخار بخاطر عملكرد كشورمان در انسان می آفریند.
