نگاهی به جایگاه روزنامه های الكترونیك و چاپی

هم زیستی مسالمت آمیز نشریات چاپی مكتوب كه قدمتی بسیار دارند و رسانه ها یا نشریات الكترونیكی كه در فضای مجازی و با بهره مندی از وسایل مدرن ارتباطی متولد شده اند و جهان رسانه ای را دچار تحول كرده اند؛ بهانه ای برای بررسی موقعیت و جایگاه واقعی رسانه های قدیمی و نوین نزد مخاطبان شد.
**رسانه های مكتوب سنتی
صنعت چاپ در پایان سده ی شانزدهم و ابتدای سده ی هفدهم میلادی به توسعه ی حقیقی دست یافت. مطبوعات نیز به مرور ویژگی های كنونی را به دست آوردند و بر روی انتشار كتاب ها تاثیر گذاشتند. در واقع مطبوعات چاپی نخستین وسیله های ارتباطی نوین بودند و به دنبال آن، تكنیك های دیگر ارتباطی در مراحل مختلف راه تكامل را در پیش گرفتند.
رسانه های گروهی از جمله مطبوعات با انعكاس اخبار و اطلاعات مربوط به رویدادها و مسایل اجتماعی، در حقیقت میان مردم ارتباط افقی برقرار كردند و آنها را نسبت به مسایل یكدیگر مطلع ساختند.
**رسانه های الكترونیك
در آستانه ی سده ی بیست و یكم میلادی دوران تازه ای برای تبادل اطلاعات در جامعه ی بشری آغاز شد كه مهم ترین مشخصه ی آن پیدایش رسانه های الكترونیك یا دیجیتال محسوب می شود.
روزنامه ‌نگاری الكترونیك به معنی انتشار اطلاعات در دوره‌ های زمانی مشخص در قالب صفحه های وب بر روی یك شبكه اطلاع ‌رسانی یا روی اینترنت است. روزنامه های الكترونیك با انگیزه ‌ها و اهداف مشخصی راه اندازی شده اند كه از جمله ی آن می توان به مواردی همچون كسب درآمد بیشتر از طریق آگهی، بهبود كیفیت ارایه اخبار، كمك به نسخه‌های چاپی در اطلاع‌ رسانی، رقابت و همگامی با فناوری روز، افزایش شمار مخاطبان و حفظ نقش توزیع ‌كنندگی خبر و فعالیت ‌مطبوعاتی‌ گروه های‌‌ مختلف‌ در عرصه الكترونیك اشاره كرد.
اما مواردی همچون هزینه ‌های بالای ارتباطات اینترنتی، پایین بودن فرهنگ استفاده از رایانه و افراد خبره؛ بیشترین مخاطبان وسایل ارتباطی الكترونیكی از موانع پیشرفت روزنامه‌ نگاری الكترونیك به شمار می رود.
باید دانست كه لازمه ی دیجیتالی شدن، دسترسی به امكانات است. از طرف دیگر در بیشتر كشورها از جمله ایران، هنگامی روزنامه‌ نگاری توسعه پیدا كرد كه سوادآموزی گسترش یافت. زیرا امكانات و بسترهای لازم برای سواد آموزی فراهم شد. در جوامع غربی هم تا زمانی كه این تكنولوژی ها همگانی نشد و به صورت ارزان قیمت در دسترس عمومی قرار نگرفت، روزنامه‌نگاری دیجیتالی هم گسترده نشد. در كشور ایران به دلیل آن كه هنوز این امكانات به صورت ارزان قیمت در اختیار افراد قرار ندارد، بنابراین بی توجهی به این شیوه از روزنامه‌ نگاری طبیعی به‌نظر می رسد.
درباره ی تفاوت رسانه های سنتی و رسانه های تازه، با توجه به نقش ها و كاركردهای آنها می توان به محدودیت جغرافیایی رسانه ها و نشریات سنتی اشاره كرد كه بیشترین نمود را در این زمینه دارد. در واقع رسانه های سنتی خود را با بازارهای جغرافیایی یا مخاطبان منطقه ای خاص تطبیق می دهند، در حالی كه رسانه های تازه مرزهای جغرافیایی را از میان می برند و نیازها و خواست های مصرف كنندگان را بدون در نظر گرفتن محل زندگی آنها برآورده می سازند.
از دیگر مواردی كه تفاوت كاركرد رسانه های سنتی و تازه را آشكار می سازد، منابع مالی این نوع رسانه است، زیرا رسانه های سنتی برای رسیدن به درآمد بیشتر نیاز به مخاطبان بیشتری دارند و برای این كار تنها متكی به آگهی های تبلیغاتی هستند، اما رسانه های نوین، به جز درآمدی كه از مسیر آگهی كسب می كنند، ابزارهای تامین مالی دیگری برای رسیدن به درآمد بیشتر دارند. در رسانه های سنتی، میان پیام و مخاطب واسطه های بسیار همچون سردبیر، خبرنگار، آرشیو و ... وجود دارد اما در رسانه های نوین میان پیام و مخاطب واسطه ای وجود ندارد.
در همین حال باید گفت كه در نشریات؛ چاپ اخبار و اطلاعات با یك روز فاصله یعنی یك روز پس از آخرین چاپ به روز می شوند در حالی كه رسانه های نوین، به صورت 24 ساعته امكان به روز شدن دارند و لحظه به لحظه تصحیح و اصلاح را می توان در این رسانه ها انجام داد. قدرت جستجو در نظام رسانه های نوین سبب می شود تا مخاطب در كمترین زمان ممكن به مطالب دلخواه خود دست یابد و قدرت دسترسی به آرشیو در رسانه های نوین نیز هزار برابر بیشتر است زیرا آرشیوهای الكترونیكی حجم كمتری اشغال می كنند.
در نشریه ها و رسانه های چاپی سنتی فضای خبرها محدود و گران قیمت است اما در روزنامه ها و نشریات الكترونیك فضا نامحدود و به كمك فن آوری پایگاه اطلاعاتی، دسترسی به حجم گسترده ای از اطلاعات به سادگی فراهم می شود.
در نشریات چاپی و سنتی، مخاطب تنها از مسیر جلوه دیداری تعامل ایجاد می كند، در حالی كه در محیط اینترنت و فضای مجازی این امكان فراهم می شود كه یك خبر با جلوه های شنیداری و دیداری مختلف و به گونه ای جذاب پیش روی مخاطب قرار گیرد.
اكنون برای توسعه ی روزنامه های دیجیتال باید ارتباطات اینترنتی به میزان قابل قبولی موجود باشد و هزینه ارتباط با اینترنت كمتر شود تا افراد بیشتری امكان دستیابی به روزنامه الكترونیك را داشته باشند. در جامعه‌ باید فرهنگ مطالعه و بهره‌گیری از مطبوعات در میان مردم گسترش و میزان توانایی آنان در بهره‌گیری از رایانه و فناوری اطلاعات، افزایش یابد تا روزنامه ‌های الكترونیكی به پویایی لازم دست یابند.
**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «محمد اسدی» و «محمدرضا كائینی» از روزنامه نگاران كشور درباره ی روزنامه های الكترونیك به گفت و گو پرداخته است.
**جایگاه روزنامه های الكترونیك
محمد اسدی درباره ی این 2 رسانه های الكترونیك و چاپی گفت: روزنامه های الكترونیك به اندازه ی روزنامه های چاپی از جایگاه و تعریف خاص خود برخوردار هستند. روزنامه های الكترونیك با هدف از میان برداشتن روزنامه های چاپی به وجود نیامده اند، بلكه این نوع از نشریه ها می خواهند تا امكاناتی كه در چاپ وجود ندارد در فضای مجازی كامل شود. همان طور كه هیچ گاه تلویزیون نتوانست جایگزین رادیو شود و هر كدام جایگاه و كاركرد خود را همچنان دارند، این 2 رسانه هم كاركرد خاص خود را دارا هستند.
محمدرضا كائینی نیز در این باره اظهار كرد: از یك دهه پیش كه بازار الكترونیك رواج پیدا كرد و به مرور گسترده شد، این حدس وجود داشته است كه نیازی به روزنامه های كاغذی نیست و مردم با توجه به این كه با سرعت از رسانه های نوین، جویای اخبار می شوند، سراغ رسانه هایی كه سرعت كمتری در ارسال اطلاعات دارند، نمی روند. در صورتی كه در تمام كشورهایی كه از جنبه ی سایبری و اطلاع رسانی الكترونیك پیشرفته برخوردارند، همچنان روزنامه و نشریات زیادی منتشر می شود كه مخاطب خاص خود را دارا هستند.
**لزوم توجه به روزنامه های الكترونیك
محمد اسدی درباره ی ضرورت استفاده از روزنامه های الكترونیك بیان داشت: اكنون مهمترین بحث بر سر این است كه نشر الكترونیك به جایگاه و كاركرد خاص خود در جامعه دست یابد تا اقبال عمومی به این امر، صورت بگیرد؛ این كار مقدور نمی شود مگر این كه دسترسی ساده، آسان و با كیفیت به اینترنت برای مردم ایجاد شود و تا زمانی كه این زیرساخت ها مهیا نشود، روزنامه های الكترونیك نیز در جامعه جایگاه خود را میان مردم و مخاطب پیدا نمی كنند. یكی از قواعد آن این است كه به راحتی بتوان در هر كجا اینترنت را با كیفیت و هزینه ی مناسب در اختیار داشت.
محمدرضا كائینی با اشاره به توجه و اقبال عمومی به روزنامه های الكترونیك گفت: 2 مساله كه توانسته است این اقبال عمومی را به وجود آورد یكی سرعت رسانه های مجازی محسوب می شود كه نسبت به رسانه های چاپی بسیار بیشتر است و دیگری قانون كپی رایت به شمار می رود كه در ایران كمتر رعایت شده و مخاطب بدون پرداخت هزینه به اطلاعات دست پیدا می كند. در صورتی كه در كشورهای دیگر كه از نظر سرعت اینترنت بسیار پیشرفته تر از ایران هستند، فروش روزنامه های چاپی همچنان رونق دارد و اگر هم به صورت الكترونیك در دسترس قرار گیرد، هزینه ای برای آن پرداخت می شود.
**نسخه های پی دی اف روزنامه های چاپی
محمد اسدی در ادامه درباره ی نسخه پی دی اف روزنامه های چاپی یادآور شد: اكنون شاهد این هستیم كه بسیاری از روزنامه ها در كشور نسخه پی دی اف خویش را روی سایت ها قرار می دهند كه این امر مزیت و برتری خاصی نسبت به نسخه چاپی خود آنها ندارد، در صورتی كه برای بهبود و اقبال عمومی به روزنامه های الكترونیك صاحبان روزنامه ها در فضای مجازی خویش می توانند از فلش ها، فیلم ها، عكس ها و . . . به عنوان روزنامه های مكمل استفاده كنند كه برای مخاطب جذابیت داشته باشد. فضای مجازی در مقایسه با چاپ، دارای مزیت ها و امكاناتی است كه با نگاهی نو به آن می توان از آنها به روشی مطلوب استفاده كرد. همچنین با توجه به قیمت اینترنت و حجمی بودن آن در كشور و گران تمام شدن دانلود، مخاطب ترجیح می دهد كه به تهیه روزنامه چاپی اكتفا و از خواندن روزنامه ی الكترونیك صرف نظر كند. هر چند باید گفت كه چیزی به عنوان روزنامه الكترونیك كه از تمام امكانات فضای مجازی آن استفاده شده باشد، در ایران وجود ندارد. این كه پی دی اف روزنامه های چاپی را به عنوان روزنامه الكترونیك در نظر بگیریم اشتباهی فاحش است، در صورتی كه باید از فضای مجازی برای تهیه گزارش های تصوریری، عكس ها، ویدیوها و ... به عنوان مكمل روزنامه چاپی استفاده كرد.
محمدرضا كائینی با توجه به وجود پی دی اف روزنامه های چاپی در فضای مجازی تصریح كرد: با وجود قرار دادن روزنامه های پی دی اف در فضای مجازی، هنوز تعدادی از مخاطب های سنتی ترجیح می دهند كه به شكل چاپی و كاغذی روزنامه را دریافت كنند. هر چند یكی از خاصیت های فضای مجازی سرعت در انتقال اخبار و اطلاعات است.
**مزیت های روزنامه های الكترونیك
محمد اسدی در مورد مزیت های روزنامه الكترونیك گفت: اگر زیر ساخت ها و وضعیت اینترنت در ایران بهبود پیدا كند، استفاده از روزنامه های الكترونیك از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است و اخبار با سرعت بیشتری در دسترس مخاطب قرار می گیرد و امكانات جانبی بیشتری برای جذاب شدن مطالب وجود دارد. در آن زمان می توان انتظار داشت كه مخاطب اشتراك اینترنتی خریداری كند و روزنامه های الكترونیك را مورد استفاده قرار دهد. اكنون شرایط به وجود آمدن این امر مهیا شده است كه می تواند رخداد خوبی باشد.
محمدرضا كائینی نیز در پایان با اشاره به سرعت انتقال پیام و اطلاعات در روزنامه های الكترونیك، اظهار كرد: اگر هزینه و سرعت اینترنت را در ایران در نظر نگیریم می توان گفت كه با استفاده از روزنامه های الكترونیك جامعه ی روزنامه خوان كشور بیشتر می شود.
*منابع:
- هربرت شیلر، «وسایل ارتباط جمعی و امپراتوری آمریكا»، ترجمع احمد میر عابدینی، تهران: سروش، 1377.
- حمید مولانا، «اطلاعات و ارتباطات جهانی»، ترجمه اسدالله آزاد، محمد حسن زاده و مریم اخوتی، تهران: نشر كتاب، 1384.
- مینو نیكو، ایما مسعودیان و وازگن سركیسیان، «دلایل استفاده یا رویگردانی از رسانه»، تهران: انتشارات سروش، 1381.
*گروه اطلاع رسانی(مهدی احمدی)
پژوهشم**9362**2002**9131