عوامل سستی و شکست در بافت سخت بدن

29 مهر ماه به عنوان روز پوکی استخوان نامگذاری شده و شناخت ماهیت این بیماری و عوارض و تبعات آن از مسائلی است که باید به طور وسیع مدنظر باشد که در این رابطه دکتر سپیده مرتجی استادیار دانشگاه علوم پزشکی اراک و فوق تخصص روماتولوژی توضیحاتی داده است.
س:بیماری پوکی استخوان چیست و بیشتر در چه سنینی وجود دارد؟
ج: پوکی استخوان به فرآیندی اطلاق می شود که به دلایل مختلف، تراکم استخوانی فرد تحلیل رفته و آسیب پذیری و شکنندگی استخوان ها افزایش می یابد.
تراکم استخوانی تا سن 30 سالگی رو به افزایش است و در سنین 30 تا 40 سالگی ثابت می ماند اما از 40 سالگی به بعد کاهش قوای استخوانی کلید می خورد و در صورت وجود عوامل خطر و بیماری های زمینه ای زنجیره کاهش تراکم استخوانی سرعت می گیرد.

س: بفرمایید این بیماری از نظر شیوع در بین مردان و زنان چگونه است؟
ج: پوکی استخوان در هر دو جنس زن و مرد مشاهده می شود اما در زنان شیوع آن بیشتر است و از سن یائسگی روند آن تشدید می شود و اگر عوامل زمینه ای نیز به یائسگی اضافه شود، سن ابتلا به پوکی استخوان در زنان کاهش می یابد.

س: راه تشخیص به موقع و پیشگیری از این بیماری چیست؟
برای تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم استخوانی نیاز است که روشی غیرتهاجمی و بی ضرر است. به طور معمول سن سنجش تراکم استخوان برای زنان 65 سالگی و برای مردان 70 سالگی است اما اگر فردی عوامل خطر این بیماری خاموش را داشته باشد ، توصیه می شود در میانسالی سنجش تراکم استخوان را انجام دهد.

س: عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان چیست؟
ج:این بیماری خاموش و بی علامت است و به همین دلیل حساسیت در شناخت به موقع آن امری ضروری است. افرادی که کمبود ویتامین دی دارند و به صورت روزانه در معرض نور آفتاب قرار نمی گیرند ، مبتلایان به نارسایی های مزمن کبدی و کلیوی، بیماران مبتلا به سندرم سوء جذب تیروئیدی و پاراتیروئیدی، افرادی که داروهای کورتونی و ضد تشنج استفاده کرده اند، مبتلایان به ام اس و پارکینسون، مبتلایان به سرطان ها، بیماران تیروئیدی و پاراتیروئیدی ، افراد مبتلا به دیابت و کسانی که وزن زیر 42 کیلوگرم دارند و یا از چاقی مفرط رنج می برند بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار دارند و بهتر است سنجش تراکم استخوان را در میانسالی انجام دهند. افرادی که مصرف سیگار و الکل دارند نیز بیشتر از سایرین در معرض پوکی استخوان هستند.

س:چرا در زنان بیماری پوکی استخوان بیشتر است؟
ج: عوارض و تظاهرات بالینی پوکی استخوان در زنان معمولا از سنین یائسگی دیده می شود و این بیماری خاموش با ایجاد شکستگی های اسکلتی مشکلات جدی حرکتی برای بیماران ایجاد می کند.
وجود هر یک از عامل های خطر ذکر شده به همراه یائسگی روند ابتلا به اسفنجی شدن بافت استخوانی را تسریع می کند و نیاز است که آگاهی این قشر و اطلاعات کافی برای رفتارهای تغذیه ای مناسب و تحرک جسمانی با کمک نهادهای رسانه ای وفرهنگی ایجاد شود.البته باید گفت طیفی از کودکان نیز مستعد بیماری پوکی استخوان هستند و آن ها اطفالی هستند که با بیماری روماتیسم دست و پنجه نرم می کنند و یا داروهای استروئیدی و ضد تشنج مصرف کرده اند.

س: بنا به گفته شما بیماری پوکی استخوان خاموش است آیا هیچ علامتی که بتواند به روند تشخیص زودهنگام آن کمک کند، وجود ندارد؟
ج: چرا، از علائم پوکی استخوان کوتاه شدن قد تا یک و نیم سانتیمتر و ایجاد قوز یا خمیدگی در پشت بدن است و اگر روند پوکی استخوان شدت بگیرد مهره ها در ستون فقرات روی هم می خوابند و ایجاد شکستگی می کنند.

س: اگر ممکن است ارتباط پوکی استخوان با تغذیه نامناسب را بفرمایید؟
ج: هر فرد بالغی در روز نیاز به دریافت یکهزار تا یکهزار و 200 میلی گرم کلسیم دارد که باید آن را از گروه مواد لبنی همچون انواع شیر و ماست مخصوصا شیر و ماستهای غنی شده با ویتامین دی و در حد محدود از خانواده سبزی ها و مغزها و خشکبار بگیرد، اما مساله مهم این است که کلسیم دریافتی باید توام با میزان موثر ویتامین دی در بدن باشد که متاسفانه بر اساس آمار موجود حدود 85 درصد مردم در دریافت ویتامین دی مشکل دارند. کلسیم مورد نیاز روزانه هر فرد بالغ با خوردن دولیوان شیر ، حجمی معادل یک قوطی کبریت پنیر و دو لیوان ماست تامین شود و در کنار آن توجه به آفتاب گرفتن روزانه در ساعات بین ساعت 10 تا 14 ضروری است.
آنچه اهمیت دارد این است که بسیاری از مردم فکر می کنند خوردن روزانه قرص کلسیم دی نیاز آن ها را تامین می کند درحالیکه این قرص تنها 500میلی گرم از نیاز کلسیم را تامین کرده و 800 تا یکهزار میلی گرم آن باید با رژیم غذایی آگاهانه تامین شود.
مردم باید بدانند مصرف سرخود ویتامین دی و وجود مقادیر بیش از حد آن در بدن نیز مسمومیت ایجاد می کند و برای سلامت مضر است و قرص های کلسیم دی را نباید به صورت سرخود و بدون نسخه پزشک مصرف کرد.

س: آماری از شیوع بیماری پوکی استخوان وجود دارد؟
ج: گفته می شود که بیش از 10 میلیون نفر در دنیا مبتلا به پوکی استخوان هستند و 18 میلیون نفر هم کاهش تراکم استخوان دارند که می تواند فرد را در آینده مستعد پوکی و شکنندگی استخوان کند اما به دلیل نبود برنامه مراقبت فعال از سوی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، آمار دقیقی از شیوع پوکی استخوان در استان مرکزی وجود ندارد.

س: یکی از عوارض جدی پوکی استخوان ایجاد شکستگی ها به علت کاهش استحکام استخوان هاست در این خصوص توضیح بدهید؟
ج: 20 درصد از افراد مبتلا به پوکی استخوان دچار عوارض جدی و شکستگی ها می شوند که این امر علاوه بر هزینه های سنگین، به شدت بر کیفیت زندگی افراد اثرگذار بوده و با ایجاد معلولیت، خانواده ها را نیز به نوعی درگیر می کند. بروز شکستگی در ناحیه لگن با ریسک بالای مرگ و میر همراه است و حتی در صورت بهبودی توانایی قبل به فرد بازنمی گردد و تحرک جسمانی و کیفیت زندگی او را تحت الشعاع قرار می دهد. مردم تصور می کنند که افراد پیر مانند جوان ها با زمین خوردن دچار شکستگی می شوند اما اغلب این افراد به دلیل داشتن بافت اسفنجی و استحکام کم استخوان ها با شکستگی آن مواجه شده و بر زمین می افتند، ضمن آنکه به دلیل استحکام کم استخوان، کوچکترین ضربه موجب شکستن آن می شود.

س: درخصوص رابطه اضافه و کمبود وزن با پوکی استخوان بیشتر توضیح بدهید؟
ج: داشتن وزن زیر 42 کیلوگرم یکی از علامت های جدی در پیشروی پوکی استخوان است و افراد بزرگسال کم وزن باید سنجش تراکم استخوانی در میانسالی را جدی بگیرند. از سوی دیگر مشخص شده که مبتلایان به چاقی و اضافه وزن نیز هورمونی در بدن دارند که روند پوکی استخوان را تسریع می کند.

س: با توجه به اینکه گفته می شود تحرک جسمانی روند پوکی استخوان را به تاخیر می اندازد بفرمایید چه ورزش هایی برای پیشگیری از این بیماری مفید است؟
ج: بهترین ورزش برای پیشگیری از پوکی استخوان پیاده روی و دویدن است، چرا که ورزش هایی پدیده پوکی استخوان را به تاخیر می اندازد که مستقیم ساختمان استخوان و فعالیت آن را تقویت کنند، ورزش هایی چون شنا، ایروبیک، یوگا اگرچه برای سلامت اهمیت زیادی دارند اما تقویت کننده عضلات هستند و به وضعیت تعادلی بدن کمک می کنند وروی دانسیته (چگالی و حجم) استخوانی کمتر اثرگذاری دارند.

س: شما به عنوان پزشک چه سبک زندگی را برای پیشگیری از پوکی استخوان پیشنهاد می کنید؟
ج: آنچه مسلم است داشتن رژیم غذایی سرشار از کلسیم و ویتامین D و C ، ورزش مستمر و استفاده مفید از نور خورشید می توان تاحد زیادی از روند شتابان پوکی استخوان پیشگیری کرد و در این حوزه می طلبد که فرهنگ سازی و اطلاع رسانی از سطوح مدرسه آغاز شود.ک/3
6013/6012