مهاجرت داخلی، واكنش ها و روندها

در روز نخست برگزاری كنفرانس بین المللی مهاجرت: الگوها، پیامدها و سیاست ها، بررسی دو محور با عنوان های «منابع داده های مهاجرت» و «مهاجرت داخلی» در دستور كار این همایش قرار گرفت تا بستری مناسب برای واكاوی موشكافانه الگوها و پیامدهای مهاجرت را فراهم آورد.
در تشریح محور دوم «مهاجرت داخلی» كه ریاست جلسه آن را حبیب الله زنجانی استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات بر عهده داشت، سعید معیدفر مشاور اجتماعی وزیر راه و شهرسازی، پرفسور مارتین بل مدرس دانشگاه كوئینزلند، علی قاسمی اردهایی عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور و آسیه عباسی كارشناس مركز آمار ایران از محققان و پژوهشگران این حوزه به ترتیب به ارایه مقاله های خود پرداختند.
** سعید معیدفر مشاور اجتماعی وزیر راه و شهرسازی نخستین محققی بود كه به تشریح مقاله خود با عنوان «عوامل اجتماعی مهاجرت های داخلی » پرداخت. وی با اشاره به این نكته كه مهاجرت انسان ها برای زیست بهتر پدیده جدیدی نیست افزود: به نظر می رسد این پدیده در دنیای معاصر هم به لحاظ كمی و هم از نظر ابعاد و عوامل تاثیرگذار بسیار بیشتر و متنوع تر است.
سعید معیدی فر با بیان اهمیت مطالعه مهاجرت از ابعاد جمعیتی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تصریح كرد كه مطالعه ی همه جانبه این پدیده نیازمند دسترسی به اطلاعات و آمار مهاجرت داخلی است. بر پایه سخنان مشاور اجتماعی وزیر راه بیشتر این آمارها از یافته های حاصل از سرشماری ها به دست می آید كه بسیار محدود بوده و تنها شناخت های بسیار عام و كلی به دست می دهند. بنابراین بسیاری از كشورهای توسعه یافته اطلاعات مهاجرت را از سیستم ثبتی جمع آوری می كنند كه با ایجاد نظام ثبتی دقیق و متمركز می توان تصویری پویا از جابجایی های جمعیتی ارایه كرد.
به گفته وی هدف از طرح این مقاله تبیین اهمیت داده های مهاجرت، بیان ظرفیت های موجود در سازمان ثبت احوال برای ثبت داده های جابجایی و مهاجرت داخلی، بررسی ابعاد گوناگون فرآیند جمع آوری و تولید آمار جابجایی داخلی و ارایه راهكارهای لازم به منظور تعیین سازوكار مناسب و كارآمد برای ثبت مهاجرت به عنوان یك واقعه است.
** «مارتین بل» مدرس دانشگاه كوئینزلند به زبان انگلیسی به تشریح مقاله خود با عنوان «مقایسه بین المللی مهاجرت داخلی: به روز رسانی در الگوها و روندهای جهانی » (Cross-national comparisons of internal migration: An update on global patterns and trends) پرداخت.
مارتین بل ابتدا ابعاد و جنبه های مهاجرت های داخلی را برشمرد كه از جمله آن ها می توان به «شدت مهاجرت، سطح كلی یا گرایش»، «فاصله مهاجرت، مهاجران تا چه اندازه ای از مبدا دور می شوند»، «تاثیر مهاجرت، چگونه الگوی انتخابی تغییر می كند» و «انتخاب مهاجرت، چگونگی مهاجرت» اشاره كرد.
وی در این مقاله به طور مشخص به مطالعه ایران در جامعه ی بین المللی پرداخته و از معیارهای قوی و اطلاعات تاریخی در این زمینه بهره برده است. مدرس دانشگاه كوئیتزلند در این مقاله نتایج حاصل از مقایسه میان مهاجرت های داخلی 70 كشور را گزارش كرده كه این مقاله به طور خاص با هدف به روز رسانی و گسترش تجزیه و تحلیل برای گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد تهیه شده است.
**علی قاسمی اردهایی عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور نیز مقاله خود را با عنوان «عوامل و تعیین كننده های مهاجرت های داخلی ایران برحسب علل مهاجرت» ارایه كرد. علی قاسمی اردهایی در این ارتباط گفت: مهمترین علت مهاجرت به خاطر پیروی از خانوار (یك علت كلی و مبهم) است و پس از آن دلایل مربوط به اشتغال، تحصیل و پایان تحصیل، دستیابی به مسكن مناسب تر، انجام دادن و پایان خدمت وظیفه است كه می توان آن ها را در دو دسته كلی مهاجرت تبعی و مهاجرت اقتصادی قرار داد. مهاجران وارد شده به مناطق شهری و روستایی، مهاجران مرد و زن و مهاجران با دوره های سنی مختلف، دلایل نسبتاً متفاوتی را برای مهاجرت خود برشمردند.
نتایج تحلیل های چند متغیره نشان می دهد جنس و سن مهاجران به عنوان دو متغیر جمعیتی تبیین كننده های بسیار قوی دراحتمال وقوع مهاجرت های تبعی و اقتصادی هستند و بعد از آن متغیرهای تحصیلات، جریان مهاجرت، نوع مهاجرت و سطح توسعه یافتگی مقصد قرار می گیرد. نوع مهاجرت های مورد بررسی، پیامدهای متفاوتی برای مبدأ و مقصد به همراه خواهد داشت كه با آگاهی از تبیین كننده های آن می توان در جهت برنامه ریزی مهاجرت های داخلی در ایران گام برداشت.
وی سپس به نتایج به دست آمده در این مقاله اشاره كرد و در این باره افزود: رابطه معناداری میان میزان مهاجرت و جستجوی كار (اشتغال)، دستیابی به امنیت شغلی، درآمد و كار بهتر، دستیابی به امكانات تفریحی- ورزشی، دستیابی به تسهیلات آموزشی و كثرت امكانات در مقصد وجود دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور افزود: در اطلاعات به دست آمده مشخص شد بیشترین مهاجرت ها در دامنه سنی 20 تا 35 سال صورت می گیرد و احتمال شروع مهاجرت های طولانی مدت از 15 سالگی به تدریج شروع می شود. در این جابجایی های جمعیتی كه به دلایل جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی صورت می گیرد، توازن و تعادل كیفیت نیروی انسانی به هم می خورد. این امر می تواند ناهمگونی های جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی بیشتری را به دنبال داشته باشد كه ناهمگونی توسعه استانی و منطقه ای ازمهمترین آن است.
** آسیه عباسی كارشناس مركز آمار ایران آخرین سخنران این بخش از همایش بود كه به توضیح و تفسیر مقاله خود با عنوان «بررسی ویژگی های مهاجران در جریان مهاجرت معكوس» همت گماشت. وی موضوع مهاجرت از شهر به روستا را پدیده حایز اهمیتی دانست و با تاكید بر این نكته كه هدف از تهیه این مقاله بررسی ویژگی مهاجران و شناسایی دلایل و مقصد مهاجران است، افزود: بیش از 80 درصد مهاجران زن به دلیل پیروی از خانوار دراین روند قرار گرفته اند و در میان مردان نیز بیشترین مهاجرت میان سنین 20 تا 34 اتفاق می افتد.
آسیه عباسی تاكید كرد: مهاجرت معكوس از شهر به روستا در میان مردان 59 درصد و در میان زنان41 درصد است. بیشترین علت مهاجرت برای زنان پیروی ازخانوار 78 درصد است و برای مردان به ترتیب، خدمت وظیفه 28درصد، پیروی از خانوار 23 درصد و دستیابی به مسكن مناسب تر17 درصد معرفی شد كه استان های تهران، مازندران، گیلان و گلستان به دلایل شغلی و دستیابی به مسكن مناسب تر مقصد بیشتر مهاجران در جریان معكوس مهاجرت است.
در پایان گفته های آسیه عباسی نكته قابل تامل این بود كه با وجود اینكه انگیزه افراد برای مهاجرت به روستاها داشتن مسكن مناسب است اما نحوه تصرف 36 درصد از مهاجران استیجاری است و دوم این كه مهاجرت به روستا برای داشتن مسكن مناسب به دلیل ویلا سازی و تفاوت فرهنگ مهاجران، بافت روستا را دستخوش تغییر می كند.
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9368**2059**9131