«محمدحسن معیری» مشهور به رهی و حق گو؛ غزل سرا و تصنیف سرای بنام معاصر ایران در دهم اردیبهشت 1288 هجری خورشیدی در تهران چشم به جهان گشود. دوره ی كودكی او با سپری كردن تحصیلات مقدماتی و علاقه ی بسیار به شعر، موسیقی و نقاشی سپری شد تا آن هنگامه كه هنر خود را با سرودن نخستین رباعی در نوجوانی به همگان نشان داد.
این غزلسرای برجسته ی معاصر، گام های نخستین سرودن شعر را با حضور در انجمن ادبی حكیم نظامی، برداشت و پس از مدتی به عنوان یكی از اعضای مؤثر در این مركز به فعالیت پرداخت و در كنار آن به مرور با عضویت در انجمن ادبی فرهنگستان و انتشار شعرهای سیاسی، اجتماعی و فكاهی(طنزی) در روزنامه ها و مجله های ادبی، مورد توجه ادب دوستان قرار گرفت.
رهی معیری پس از چندی با پیوستن به انجمن موسیقی ایران، توانایی خود را در ساختن تصنیف های زیبایی همچون خزان عشق، نوای نی، به كنارم بنشین، كاروان و ... به كار برد.
او ریاست كل انتشارات و تبلیغات وزارت پیشه و هنر را برعهده داشت و در كنار آن به نقاشی و فعالیت در رادیو نیز می پرداخت. این تصنیف سرای برجسته یكی از شاعران ممتاز در غزلسرایی به شمار می رود كه سروده های وی همواره متاثر از شاعرانی چون سعدی، حافظ، مولوی، صائب، مسعودسعد و نظامی بود اما شیفتگی و عشق او به سعدی شیرازی سبب شد تا شعرهای وی به دلیل دارا بودن ویژگی هایی همچون سادگی و روانی، رنگ و بوی سبك سعدی را در خود داشته باشد. محتوای شعرهای این شاعر را تخیل های دقیق، اندیشه های لطیف، عاشقانه و حكمت آموز در برمی گیرد.
غزل ها، ترانه ها و مقاله های ادبی او در مجموعه های سایه ی عمر، آزاده و گل های جاویدان به چاپ رسید و پس از آن آثار گرانبهایش به وسیله ی افراد سرشناس و موسیقی دان هایی چون علی نقی وزیری، روح الله خالقی و مرتضی محجوبی به اجرا درآمد.
اثر «رهاورد» رهی معیری كه مجموعه ای از شعرهای وی را در برمی گیرد، در 1375 هجری خورشیدی به كوشش داریوش صبور به وسیله ی نشر زوار منتشر شد.
این ترانه سرای نامی به دلیل سرودن شعرهایی ارزشمند از شهرت فراوانی در تركیه، افغانستان و شوروی برخوردار شد و به دعوت آنان، به این كشورها سفر كرد و در انجمن های شعر و ادبیات آنان حضور یافت. وی پس از مدتی راهی ایتالیا و فرانسه شد و بعد از چندی به ایران بازگشت.
سرانجام این غزلسرای معاصر به دلیل بیماری در بیست و چهارم آبان 1347 هجری خورشیدی در 59 سالگی دیده از جهان فروبست و در آرامگاه ظهیرالدوله ی تهران به خاك سپرده شد.
«مهدی محبتی» استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی به مناسبت سالروز درگذشت رهی معیری در گفتگو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا درباره ی منش و رفتار این شاعر برجسته گفت: رهی معیری فردی حساس، بسیار باهوش و خوش ذوق بود و به نظر می رسد فراز و نشیب های بسیاری را پشت سر گذاشته و در طول دوران زندگی در زمینه ی مسایل عاطفی آسیب های فراوانی را دیده است. به همین دلیل وی از متن مسایل اجتماعی كه در جامعه به وقوع می پیوست، كناره كشید و بیشتر ترجیح داد كه در گوشه ای به احوال دل خویش بپردازد.
وی، شهرت رهی معیری را در غزلسرایی دانست و عنوان كرد: او شاعری برجسته در این زمینه به شمار می رود و دارای اثرهای زیبایی است كه هركدام از نظر تاثیرگذاری جزو بهترین ها محسوب می شود. برخی بر این باور هستند كه رهی معیری، سعدی دوران معاصر است. زیرا ساده شعر می سراید و در كنار آن با دارا بودن تشبیه های بسیار قوی به سعدی زمانه شباهت دارد. در این میان باید اشاره كرد كه برخی نیز، ایرج میرزا را سعدی دوره ی ما می دانند. در هر صورت شعر رهی معیری گرچه به شعرهای سعدی شباهت دارد اما او دارای سبك ویژه ی خود است و سبك عراقی و اندكی از سبك هندی را در بردارد.
این استاد زبان و ادبیات فارسی، مهم ترین ویژگی سبك شعرهای رهی معیری را سادگی زبان، عمق عاطفی و سهل ممتنع، عنوان كرد و بیان داشت: سهل ممتنع یعنی كاری كه در ظاهر آسان به نظر می رسد اما در حقیقت دشوار است. به عنوان نمونه همان گونه كه شعرهای سعدی را مورد مطالعه قرار می دهید، احساس می كنید كه می توانید همانند این شاعر، شعر بسرایید اما در هنگامه ی عمل در می یابید كه نمی توانید مانند آن به سرودن شعرهایی نغز بپردازید؛ اثرهای رهی معیری نیز همچون سروده های سعدی این گونه سهل ممتنع به نظر می رسند. این ویژگی شعری را می توان در این بیت ها به صورت كامل مشاهده كرد:
** نه دل مفتون دلبندی نه جان مدهوش دلخواهی
نه بر مژگان من اشكی نه بر لبهای من آهی
وی در ادامه افزود: این تصنیف سرای نامی از سبك دیگر شاعران تقلید نمی كرد و در اثرهایش تجربه و حرف دل را بیان می داشت. سبك زبان سه سطح زبانی، فكری و بلاغی(رسا و شیوا) را در برمی گیرد كه سطح زبانی رهی معیری بسیار قوی دانسته می شود. این غزلسرا به راحتی با خواننده ارتباط برقرار می كند و مشكل های زبانی ندارد.
رهی معیری در سطح فكری شاعر اندیشه های بسیار بالا نیست و خود او نیز ادعایی در این زمینه ندارد. وی همچون محمدحسین شهریار، شاعر عرصه ی عاطفه است و مسایل عاطفی را به عنوان یك عنصر اصلی در شعرهایش به كار می برد و در زمینه ی بهره بردن از سطح بلاغی، در جایگاه متوسطی قرار دارد.
مهدی محبتی محتوای شعرهای رهی معیری را این گونه توصیف كرد: هیچ شاعری وجود ندارد كه از شرایط اجتماعی روزگار خود جدا باشد. رهی معیری یك شاعر اجتماعی برشمرده نمی شود و بیشتر به نظر می رسد كه تكه های روح و عاطفه ی خود را با سرودن شعرهایی ناب به خواننده منتقل می كند؛ گویی كه به زیباترین شیوه به درد و دل می پردازد.
رهی معیری در شعرهای خود به نقد اجتماع زمانه نمی پرداخت اما در كنار آن به موضوع های اجتماعی توجه داشت. این تصنیف سرا، شعرهای اجتماعی را تنها با اندكی طنز می آمیزد، بنابراین شعرهای او می تواند اجتماعی باشد اما نقد كننده ی اجتماع محسوب نمی شود.
استاد زبان و ادبیات فارسی تصریح كرد: این شاعر گرچه پیرو شاعری خاص نبود اما در نگاه نخست به شعرهای سعدی و پس از آن حافظ، صائب تبریزی، نظامی، مسعود سعد و اندكی به مولانا توجه داشت. آنچه آشكار است وی از سبك آنان تقلید نكرده و برای خود سبكی نوین را پدید آورده است. در شعرهای رهی معیری، غزل های نو و تازه ای دیده می شود كه دربردارنده ی اندیشه های عمیق عاطفی این شاعر است.
وی عنوان كرد: پس از درگذشت رهی معیری، مهرداد اوستا شاعر معاصر، در برخی از شعرهای خود به سبك و محتوای شعرهای او توجه داشت. این ترانه سرا همواره دل شكسته و صادق بود و با دارا بودن عمق عاطفی بسیار، از نظر شخصیتی به شهریار شباهت داشت.
مهدی محبتی شعرهای رهی معیری را در جامعه ادبی ایران تاثیرگذار دانست و گفت: در ایران سه نوع جامعه ادبی همچون رمانتیك های سانتی مانتالیسم یا احساساتی گرایی، رمانتیك های اجتماع گرا و انقلابیون وجود دارد. با توجه به اینكه شاعران معاصری چون اخوان ثالث، شفیعی كدكنی در جامعه ی رمانتیك های اجتماع گرا و انقلابیون تاثیرگذار بوده اند. اثرگذاری شعرهای وی در جامعه ادبی احساساتی گرا بیشتر است. اثرهای رهی معیری همواره در جامعه ایران ماندگار به شمار می رود.
اثرهای وی در حوزه ی كشورهای فارسی زبان نیز تاثیر بسیاری گذاشته است اما در كشورهای اروپایی این اثرگذاری مشاهده نمی شود زیرا نه تنها بسیاری از سروده های وی بلكه شاعران دیگر، ترجمه و به جهانیان معرفی نشده اند و اینك باید ادیبان، شاعران معاصر و اصحاب رسانه این رسالت را به خوبی انجام دهند.
استاد زبان و ادبیات فارسی درباره ی اهمیت آثار رهی معیری در تاریخ شعر سنتی و معاصر ایران، بیان كرد: آثاری چون سایه ی عمر و ... كه بخشی از بهترین شعرهای دوره ی معاصر را تشكیل می دهند به دلیل بیانی ساده، دوری از دورویی اخلاقی، نفوذ و وفاق(سازگاری) شعری و تجربه ی عاطفی از تاثیرگذاری مثبتی در میان علاقمندان به ادبیات كلاسیك و معاصر برخوردار بوده اند.
مهدی محبتی در پایان درباره ی معنای نام رهی گفت: رهی به معنای بنده و مسافر است. رهی معیری یكی از مهم ترین تصنیف سراهایی به شمار می رود كه تصنیف هایش در آهنگ سازی نیز به كار برده می شود. در واقع بخش مهمی از شخصیت و وجود وی به موسیقی اختصاص پیدا می كند كه باید به آن توجه شود و این امر در كتاب «سایه عمر» بسیار آشكار است. پیشه ی اصلی رهی معیری شاعری نبود بلكه در رادیو به كار می پرداخت. منبع و اصل سرودن شعرهای وی برگرفته از عشقی نافرجام بود. او این غزل ها را همچون فریدون مشیری در خلوتگاه می سرود.
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9128**2002**9131
تهران- ایرنا- «رهی معیری» تصنیف سُرای معاصر ایران با سروده هایی شیوا و حكمت آموز، شعر فارسی را غنا بخشید و با غزل هایی دلنشین، نام خود را در فراسوی مرزهای كشورمان پُر آوازه ساخت.