12 جلد كتاب در زمینه سواد رسانه ای رونمایی شد

این مراسم با حضور سعیدرضا عاملی استاد گروه ارتباطات دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و عضو شورای عالی فضای مجازی، حمیدرضا آیت اللهی استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، اسماعیل رمضانی سرپرست گروه نویسندگان این مجموعه و جمعی دیگر از نویسندگان و علاقه مندان به حوزه سواد رسانه ای در محل نگارستان شهر واقع در بوستان گفتگو تهران برگزار شد. یونس شكرخواه استاد دانشكده مطالعات جهان دانشگاه تهران دیگر میهمانی بود كه در این مراسم حضور نیافت.
در این آیین 12 جلد كتاب در حوزه سواد رسانه ای با عنوان های سواد رسانه ای، تبلیغات، بازی های رایانه ای، رادیو، شبكه های اجتماعی، موبایل، خبرگزاری ها، مطبوعات، سینما، تلویزیون، عكس و اینترنت رونمایی شد. اسماعیل رمضانی، مژگان فراهانی، فاطمه نوری راد، سیداحمد عسكری، روح الله رجایی، طاهره خیرخواه، علیرضا خسروی، آوات رضانیا، كمیل سهیلی، علیرضا رحمانی و محسن امین نویسندگان این مجموعه هستند.
در ابتدای این مراسم اسماعیل رمضانی سرپرست گروه نویسندگان این مجموعه 12 جلدی گفت: این مجموعه كتاب به دلیل خلاء ناشی از رویكردهای مختلفی كه به حوزه رسانه وجود داشت به وسیله كارشناسان جوان حوزه رسانه كلید خورد. دو رویكرد برای استفاده از رسانه ها وجود دارد، نخست اینكه می توان جلوی رسانه را گرفت و مانع از ویروس پراكنی ها و تخریب های ناشی از آن شد اما راه دیگر این است كه به جای بستن، فیلتر كردن و محدود كردن، تلاش شود فهم و درك مخاطب به اندازه ای بالا برود كه این فعالیت های مخرب حوزه رسانه نتواند اثر و نفوذش را به اندازه ای كه فكر می كنیم بر مخاطب به جای بگذارد. جلوگیری از عامل های مخرب به تنهایی كافی نیست بلكه رویكرد درست این است كه مردم در برابر این عامل ها واكسینه شوند و فهم و ذهن آنها را در برابر رسانه كه در دنیای امروز اهمیت بیشتری یافته است، افزایش یابد.
وی در ادامه تصریح كرد: كتاب های محدودی در زمینه سواد رسانه ای در كشور وجود دارد كه به اهمیت سواد رسانه ای می پردازد و بیشتر به صورت تئوری های سواد رسانه ای و به شكل كلان و آكادمی وجود دارد. تا كنون كتاب خاصی برای آموزش الفبای سواد رسانه ای به چاپ نرسیده و هیچ محتوای جامعی برای آموزش پایه ای این امر برای عموم مردم ارائه نشده است.
سرپرست گروه نویسندگان مجموعه كتاب های سواد رسانه ای، اظهار داشت: موسسات فرهنگی كشور و فعالان حوزه سواد رسانه ای، دغدغه نبود كتاب جامعی درباره سواد رسانه ای را داشتند كه این امر موجب شد تولید این مجموعه مورد توجه آنان قرار بگیرد و اكنون پس از یك سال و نیم تلاش و پیشگیری جوانان فعال این حوزه و پوشش تمام رسانه های كشور در زمینه سواد رسانه ای، مجموعه ۱۲ جلدی فراهم آمد. جلد نخست این مجموعه به ذكر مفاهیم و كلیات سواد رسانه ای اختصاص یافته و ۱۱ جلد دیگر، هر كدام به طور اصولی یك رسانه را در سه محور شناخت كلید و فهم رسانه، نحوه تحلیل و تفسیر پیام هایی كه آن رسانه را تولید می كند و چگونگی مصرف و كاربردهای این رسانه ها در فضای عمومی موجود در كشور و در دنیای معاصر مورد بررسی قرار داده اند.
رمضانی هدف از تدوین این كتاب ها را مبنا قرار گرفتن برای آموزش سواد رسانه ای عنوان كرد و گفت: این مجموعه كه به وسیله انتشارات فهم به بازار عرضه شده است، تولید یك كار عملی، یك مقاله آكادمیك یا كلیات سواد رسانه ای را در برنامه خود نداشت،‌ بنابراین به صورت كتاب های درسی تولید و كار و سوال برای آن در نظر گرفته شد. قطع و گرافیك آن نیز متناسب با نوع مخاطب در نظر گرفته شده است تا از جذابیت های لازم برخوردار باشد و مخاطب بداند هر كتاب قرار است چه چیزی را به او بیاموزد.
وی با بیان اینكه این مجموعه كتاب به صورت خود آموز بوده و می تواند مبنای یك سلسله كارگاه های آموزشی در این زمینه قرار بگیرد، تصریح كرد: در برخی موارد كارگاه های متفاوتی در مدرسه ها، مركزهای فرهنگی و دانشگاهی و یا مراكزی مانند شهرداری برگزار و تولید آن شروع شده بود كه جوابگوی نیاز جامعه امروز نبود. این كارگاه ها پراكندگی داشت و از پایه آموزشی لازم برخوردار نبود و به صورت سلیقه ای برگزار می شد كه چاپ این مجموعه می تواند مبنایی برای كارگاه های آموزشی باشد. پایه تولید مجموعه كتاب سواد رسانه ای بر این بوده است كه كار ساده، كاربردی و قابل فهم باشد و مفاهیم را به صورتی راحت و روان به عموم انتقال دهد تا به راحتی به صورت خود آموز به وسیله مردم مورد استفاده قرار بگیرد.
این فعال حوزه سواد رسانه ای با اشاره به ضرورت افزایش سواد رسانه ای جامعه در دنیای ارتباطات بیان داشت: اهمیت این دانش و آگاهی در دنیای امروز باید به همه فعالان فرهنگی كشور یادآوری شود تا با همكاری نهادها و سازمان های مختلف سواد رسانه ای كشور افزایش یابد و در برابر هجمه های رسانه ای خارج از كشور نفوذناپذیر باشد.
همچنین در ادامه این مراسم سعیدرضا عاملی گفت: اكنون ظرفیت های بزرگی در حوزه ارتباطات كشور وجود دارد كه یكی از آنها مربوط به سواد رسانه ای است. جوانان امروز توان بیشتری برای فعالیت در این زمینه دارند. آنان همچنین از ابتكار و خلاقیت قوی در ذهن خود برخوردار بوده و می توانند از این عرصه تولید محتوا كنند و سبب رشد سواد ارتباطات در كشور باشند.
وی با بیان اینكه رونمایی از مجموعه آثار سواد رسانه ای جای خشنودی دارد، اظهارداشت: توجه به سواد رسانه ای در كشور با تاخیر ۶۰ ساله روی داده در حالی كه غرب در دهه 1950 میلادی وارد این حوزه شده است. برای كشور ایران كه شاهد تحول بزرگی مانند انقلاب اسلامی بوده و فرهنگ، محتوا و سلامت جامعه را به عنوان یك موضوع جدی در نظر داشته، می توان گفت با تاخیر سواد رسانه ای را مورد توجه قرار داده است.
عضو شورای عالی فضای مجازی تصریح كرد: ظرفیت بزرگی در این حوزه وجود دارد و تنها از نگاه چالشی به رسانه ها نگریستن اشتباه بسیار بزرگی است كه اجازه نمی دهد پتانسیل های این حوزه به درستی مورد استفاده قرار بگیرد. برای مثال برخی در حوزه فضای مجازی تنها چالش های آن را مورد توجه قرار می دهند و به فواید و دیگر استفاده های آن توجه نمی كنند یا زمانی كه رادیو اختراع شد و كار فرهنگی را آغاز كرد دغدغه هایی برای استفاده از آن به وجود آمد كه این امر با اختراع تلویزیون و همه گیر شدن آن افزایش یافت كه اكنون این رویكرد با اختراع دستگاه ها و تكنولوژی های ارتباطی جدید ادامه دارد. ما اگر در دوره اوج با یك رویكرد منطقی و سالم و خالی از شتاب زدگی به سمت محیط برویم می توانیم از دوره بلوغ این عرصه استفاده درست انجام دهیم.
وی عنوان كرد: سواد رسانه ای فقط خواندن و نوشتن نیست بلكه معرفت و تقویت نگاه انتقادی باید مورد توجه قرار بگیرد. آموزش سواد رسانه ای برای هر كسی متناسب با هر شخص باید انجام شود و برای این كار تمرین و آشنا كردن فرد با این امر مهم و كاربردی پیشنهاد می شود. سواد رسانه ای به دنبال این است كه درك مصرف كننده را بالا ببرد تا جایی كه مخاطب خود تشخیص بدهد كه از چه چیزی باید استفاده كند و یا در معرض چه اطلاعات یا داده هایی قرار نگیرد. این امر در نهایت به تقویت نگاه انتقادی در مصرف كننده می انجامد كه این امر یك نگاه گسترده و بزرگ است. كاربر باید زمان خود را در نظر داشته باشد و محتوای اطلاعات و تناسب آن را با نیاز خویش تنظیم كند.
عاملی با اشاره به وظایف كارشناسان در این حوزه یادآور شد: در شرایط تازه باید بیاندیشیم كه چگونه عقب افتادگی فرهنگ و ارزش های اسلامی و دینی جبران گردد و جلوی موج ارتباط نامناسب گرفته شود. اكنون در مسیرهای مختلفی برای این امر تلاش صورت می گیرد و تمام افرادی كه درگیر این موضوع هستند كوشش و پیگیری های لازم را به انجام می رسانند.
وی اظهار داشت: سانسور در نقاط مختلفی از دنیا وجود دارد در نظرسنجی هایی كه در آمریكا درباره سانسور اینترنت انجام شده است به طور متوسط بالای ۷۰ درصد مردم به سانسور در این زمینه رای داده اند چرا كه معتقدند در برخی موارد استفاده های مناسبی از برخی اطلاعات صورت نمی گیرد. این درحالی است كه با وجود سانسورهای مختلف تمام افرادی كه در این باره به دنبال كسب درآمد از راه ارائه اطلاعات نامناسب اینترنتی هستند همچنان حضور دارند و سالیانه چندین تریلیون مبادله پول را به وسیله اینترنت انجام می دهند، كاسبان می خواهند از این محیط بهره ببرند و به تجارت خود دست یابند، بنابراین یك مسیر بهره گیری از سانسور بوده كه با موفقیت چندانی روبرو نخواهد شد اما راه دوم یا مسیر فاخر و متناسب با ارزش انسانی و فرهنگ بشر این است كه به فهم، درك و استقلال انسان احترام گذاشته شود و فرد خود انتخاب كند كه چه چیزی را مورد استفاده و چه چیزی را استفاده نكند.
این استاد گروه ارتباطات دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، بیان داشت: جامعه امروز با مفهوم فرامحلی شدن هم زمان روبه رو است، دنیا یك باره در كنار محیط ما قرار گرفته است و همه كشورها در كنار هم دیده می شوند كه این امر می تواند یك آشوب ایجاد كند. فرامحلی شدن هم زمان بزرگترین چالش قرن 21 بوده است و این تنها برای جامعه ما نیست. در این واقعه هویت انسان گم و ارتباط فرد با خودش قطع شده و ارتباط انسان با دنیای بیرون دچار خلاء و فقدان شده است و در نهایت فرد نمی تواند ارتباط گیر را خوب درك كند.
وی اضافه كرد: اكنون یك فاصله نسلی به وجود آمده است كه مربوط به فاصله 40 ساله ها با 20 ساله ها نیست بلكه یك فاصله نسلی موازی میان افراد هم سن وسال نیز ایجاد شده است، چرا كه هر كدام از این افراد در یك جا و به صورتی متفاوت فرهنگی شدن را دنبال می كنند.
عاملی گفت: امروز تنها با كنترل نمی توان محیط را سالم سازی كرد بلكه سیاست های فیلترینگ باید به صورتی انجام شود كه برای كاربر آزاری به وجود نیاید. اكنون فیلتر شدن به صورت ساده انجام می شود كه این امر دسترسی به داده ها را در موارد زیادی غیرممكن می كند كه در چنین مواردی مخاطب با دسترسی راحت به فیلترشكن به سایت مورد نظر خود دست می یابد. پیشنهاد می شود فیلترینگ به صورت هوشمند انجام شود تا محدودیت های زیادی برای افراد به وجود نیاید.
وی تصریح كرد: مقام معظم رهبری در بیاناتی از شورای عالی فضای مجازی خواسته اند، كه این شورا بیشتر به صورت عملی به فعالیت بپردازند كه یكی از آنها در حوزه سواد اینترنتی و تاكید بر جدی گرفتن آن است. در این مورد به جای گوشزد كردن محیط های مناسب یا نامناسب به كاربر، آموزش هایی به او داده می شود كه مخاطب همانگونه كه در جامعه وارد محیط برخوردار از هنجار اجتماعی ناسالم نمی شود، خود تشخیص دهد كه چه محیطی برای او مناسب است.
حمیدرضا آیت اللهی یكی از دیگر سخنرانان آیین رونمایی از مجموعه 12 جلدی كتاب در حوزه سواد رسانه ای بود، گفت: مجموعه ای كه اكنون رونمایی شد اثر فاخری است كه در جامعه مفید واقع خواهد شد. ایران حتی در خاورمیانه جزء آخرین كشورهاست كه وارد این عرصه شده و برای ارتقای سواد رسانه ای اقدام كرده است.
وی اظهار داشت: سواد رسانه ای امری ضروری برای جامعه امروز به شمار می رود چرا كه كشورها در این دوره دیگر به دنبال جنگ های نظامی نیستند و بیشتر با استفاده از ابزار تكنولوژی های نرم به دشمنی با كشورهای دیگر می پردازند. در این راستا رسانه به عنوان مهمترین ابزار مورد استفاده قرار می گیرد.
این استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: موضوعی به نام رسانه هراسی اكنون در جامعه ایران در حال روی دادن است كه باید افراد را از این خطر خارج كرد. گفتن اینكه خطر وجود دارد فرد را توانا نمی كند، درباره رسانه و مشكلاتی كه با رسانه ها وجود دارد نخستین فكری كه ایجاد می شود مربوط به این است كه باید جلوی رسانه گرفته شود در حالی كه این امر به طور عملی جواب نامناسبی را ایجاد خواهد كرد. به طور مثال در دهه 60 استفاده از دستگاه ویدئو در كشور ممنوع بود كه علت آن تخریب های فرهنگی با استفاده از این ابزار قلمداد می شد، اما اكنون كه دنیای ارتباطات گسترش یافته، نگاه انسان به گذشته و چنین رویدادهایی، به نظر خنده دار می رسد. چنین تجربه هایی نشان می دهد كه فیلترینگ تنها راه مقابله با این امر نیست.
وی افزود: جامعه باید خود را برای رویارویی با رویدادهای احتمالی در هر زمانی آماده كند. بر فرض مثال اگر گوگل بخواهد هر فردی در هر جایی به طور مجانی و بدون امكان فیلتر از هر مطلبی استفاده كند جامعه باید آمادگی لازم را كسب كرده باشد كه تنها راه رویارویی با این امر بهره برداری مخاطبان از سواد رسانه ای است.
آیت اللهی درباره تفاوت سواد رسانه ای با سوادهای دیگر تصریح كرد: وقتی فرد سواد خواندن و نوشتن را می آموزد یا در یك مقطع تحصیلی به كسب علم می پردازد، آن دوره پس از مدتی پایان می یابد اما درباره سواد رسانه ای اینگونه نیست و فرد باید هر روز میزان سواد خود را در این زمینه افزایش بدهد و همگام با پیشرفت های جامعه حركت كند. نهضت ارتقاء باید در جامعه انجام شود و ضرورت دارد فرد در هر سنی از سه تا 90 سال برای كسب سواد رسانه ای لازم اقدام كند. ارتقای سواد رسانه ای آموزشی نیست بلكه به صورت مهارتی است و سطح مهارت فرد باید با تمرین و كار كردن افزایش یابد. تالیف شدن مجموعه كتاب سواد رسانه ای این امر را مورد توجه قرار داده است به طوری كه روش پایه ای برای افزایش مهارت های فرد در زمینه سواد رسانه ای به شمار می رود و سبب می شود كه مخاطب انتخاب گر بوده و خود انتخاب كند كه قرار گرفتن در معرض چه پیام هایی برای او مفید یا بی فایده است.
در پایان این مراسم جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد و علاقمندان حاضر در حوزه سواد رسانه ای سوالات خود را مطرح و كارشناسان به آنها پاسخ دادند.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا در حاشیه این آیین رونمایی درباره اهمیت آموزش سواد رسانه ای و راه های پرداختن به این امر با حمیدرضا آیت اللهی فعال حوزه سواد رسانه ای به گفت و گو پرداخت.
حمیدرضا آیت اللهی با تاكید بر نقش صدا و سیما بر افزایش سواد رسانه ای جامعه گفت: بارها از صدا و سیما خواسته شده است كه هر بار كه یك فیلم سینمایی پخش می كند به مردم یاد بدهد كه چگونه بتوانند آن را نقد كنند و چه مسائل و چه چیزهایی را می توانند از آن دریابند. اگر چنین كاری صورت بگیرد یكباره سطح فكری مردم بالا می رود. همچنین در صورتی كه افراد به طور مرتب در برابر چنین تمرین هایی قرار بگیرند و دائم با مسائل مختلف مواجه شده و به صورت فعال در برابر اطلاعات متفاوت برخورد كنند، از سواد رسانه ای لازم برخوردار خواهند شد. سوال از رسانه خیلی مهم است یعنی فرد زمانی كه با چالش ها مواجه می شود آنها را درك كند و بداند كه چگونه می تواند با آن مواجه شود.
وی با اشاره به نقش خانواده ها در افزایش سواد رسانه ای جامعه اظهارداشت: اكنون بیشترین موضوع سواد رسانه ای متوجه خانواده ها است چرا كه در مرحله نخست پدر و مادر دانش آموزان باید از سواد رسانه ای لازم برخوردار باشند و آن را نیز به فرزندان خود آموزش بدهند. اگر سواد رسانه ای به وسیله مدرسه به دانش آموز یاد داده شود و والدین آنها در جریان چنین مسائلی نبوده و اطلاعات كمی در زمینه سواد رسانه ای داشته باشند، این امر در خانواده مورد توجه قرار نمی گیرد. بنابراین باید ابتدا خانواده ها آموزش ببینند و سپس فرزندان آنان نیز با تشكیل شبكه خانوادگی به این امر بپردازند.
این فعال حوزه سواد رسانه ای تصریح كرد: فعالان حوزه سواد سانه ای به دنبال درست كردن چند رسانه ای(مولتی مدیا) هستند و هدف از این امر این است كه هر فردی در این دوره ها شركت می كند به همه رسانه ها دسترسی داشته باشد و بتواند آن مفاهیمی كه از سواد رسانه ای به دست آورده را در این رسانه ها پیاده كند و به قدرت تجزیه و تحلیل رسانه ها دست یابد. برای چنین كاری باید تمرین زیاد انجام شود. برای مثال یك خبر باید از چند رسانه در اختیار مخاطب قرار داده شود و فرد با تمرین بتواند تشخیص دهد كه هر كدام از این رسانه ها از چه زاویه ای به خبر توجه كرده اند و هر كدام از آن ها در پردازش های خود قصد دارند چه منظوری را به فرد منتقل كنند. این امر با تمرین فرد به دست می آید و مانند تحلیل یك فیلم نیست كه در اختیار مخاطب قرار داده شود، فرد در چنین مواردی منفعل نیست و باید مخاطب به صورت فعال در فرآیند سواد رسانه ای مشاركت داشته باشد.
وی با بیان اینكه تمام افرادی كه می توانند در این زمینه فعالیت داشته باشند باید به آموزش سواد رسانه ای اقدام كنند، بیان داشت: باید به صورت مردمی به آموزش سواد رسانه ای پرداخته شود و مناسبت ترین مكان برای این امر برگزاری چنین كارگاه هایی مركزهای فرهنگی و هنری شهرداری است.
آیت اللهی تفكر انتقادی را از عامل های موثر بر سواد رسانه ای عنوان كرد و گفت: این كه فرد قدرت تشخیص مغالطه را داشته باشد و بتواند عوامل موثر در سواد رسانه ای را بشناسد به مخاطب كمك خواهد كرد به صورت فعالانه محتوای مورد نظر خود را انتخاب كند. پنج سوالی اصلی كه سواد رسانه ای مطرح می كند بر افزایش سواد رسانه ای موثر است كه چنین مطرح می شود، چه فردی و به خاطر چه این پیام را داده، می خواهد ما را در این پیام به كجا برساند و چه منفعتی از اینكه پیام را به این شكل انتقال داده می برد و در نهایت چطور ما می توانیم پیام رسانه ای تولید كنیم.
استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی سواد رسانه ای را امری بی پایان دانست و تصریح كرد: باید هر چه بیشتر سواد رسانه ای جامعه افزایش یابد و فردی نمی تواند بگوید كه در این زمینه كامل است. وضعیت سواد رسانه ای جامعه خیلی ابتدایی به نظر می رسد چون اكنون تمام سواد رسانه ای به رسانه هراسی ختم شده و این بسیار خطرناك و منحصر كردن فرد به رسانه است. رسانه هراسی یعنی اینكه تنها به فرد گفته شود كه چه چیزی برای او مضر است در حالی كه این امر اشتباه است و فرد باید با توان انتخاب و دید انتقادی، خود تشخیص بدهد كه چیزی برای او كاربرد مناسب دارد.
*گروه اطلاع رسانی(مرضیه دهقانی)
پژوهشم**9165** 9131