در این گزارش كه در شماره پنجشنبه 17 دی 1394 خورشیدی به قلم بیتا مهدوی انتشار یافته، آمده است: بررسی‌های انجام شده حاكی از این است كه شیوع اختلالات خواب در میان افراد جامعه و به‌ویژه جوانان رو به افزایش است و برخی گروه‌ها مانند دانشجویان، به نسبت بیشتر از دیگران دچار مشكلات خواب می شوند.
كارشناسان معتقدند، خواب ناكافی، قادر به تأمین انرژی هوشیاری فرد نیست و از این رو باعث كاهش عملكرد روزانه آدمی در تمامی حیطه‌های آموزشی، محیط كار و ارتباط با افراد می‌شود.
آنان همچنین می‌گویند، بیخوابی باعث ابتلا به انواع اختلالات اضطرابی، تغییرات و استرس‌های محیطی و افسردگی می‌شود.
تحقیقات انجام شده توسط دكتر علیرضا حاجی سیدجوادی و همكارانشان، حاكی از آن است كه 54.5 درصد از دانشجویان دانشگاه علوم پزشكی قزوین حداقل از یكی از انواع بیخوابی و به‌خصوص ناتوانی در شروع خواب شكایت داشته‌اند، 31درصد از برخاستن از خواب زودتر از موعد مقرر در صبح‌ها (سحرخیزی‌های نابجا) نگران بوده‌اند و 42.7 درصد افراد نیز از یكی از انواع طیف‌های مشكلات اضطرابی و 49.8 درصد ازافسردگی رنج می‌برده‌اند.
** اختلالات خواب بالینی
دكتر میرفرهاد قلعه‌بندی ـ دبیر علمی سی و دومین همایش سالانه انجمن علمی روانپزشكان ایران در مصاحبه با گزارشگر روزنامه اطلاعات می گوید: حداقل 10درصد افراد جامعه از یك اختلال خواب بارز بالینی رنج می برند كه این امر در بهداشت عمومی و سلامت روان جامعه، تاثیر منفی برجای می‌گذارد.
وی می افزاید: با وجود شیوع فراوان اختلالات خواب، متاسفانه اهمیت آن در جامعه نادیده گرفته می شود و این درحالی است كه بی خوابی شایع‌ترین اختلال خواب است واختلالات تنفسی حین خواب و سندرم پاهای بی‌قرار، از دیگر اختلالات شایع خواب به حساب می‌آیند.
این روانپزشك با بیان این مطلب كه استرس‌های هیجانی، اضطراب و افسردگی، طلاق و جدایی، افزایش سن، طبقه‌های پایین اقتصادی و اجتماعی، بیكاری، سیكل خواب نامنظم، بیماری‌های جسمانی و روانی، سیگار كشیدن، نوشیدن قهوه و سوء مصرف الكل از جمله دلایل بیخوابی شناخته شده‌اند، می‌افزاید: میزان بیخوابی با بالا رفتن سن افزایش می یابد و تقریباً یك سوم افراد بالای 65 سال، كم و بیش از بی خوابی رنج می برند.
**اختلال خواب و بیماری‌های جسمی وروانی
دكتر علی فرجام، روان‌شناس اجتماعی در مورد اختلال خواب و ارتباط آن با بیماری‌های جسمی و روانی، به گزارشگر روز نامه اطلاعات می گوید: اختلال خواب زندگی انسان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و روی تمركز و توجه فرد، تاثیر منفی می‌گذارد. بررسی های انجام شده توسط محققان نشان می‌دهد كه دلیل بسیاری از تصادف‌های رانندگی و وقوع حوادث ناگوار حین كار، اختلال خواب است. بر اساس این بررسی‌ها خطر تصادفات رانندگی در افرادی كه دچار اختلال خواب هستند، 7 برابر بیشتر از افراد عادی است.
وی با بیان این مطلب كه اختلال خواب با بیماری‌های قلبی، اختلالات مغزی و تمركز و حتی مرگ‌های ناگهانی هم مرتبط است، می‌افزاید: اختلال در خواب كه خروپف شبانه در راس انواع آن قرار گرفته است باید جدی گرفته شود.
این روان‌شناس اجتماعی در پاسخ به این پرسش كه افراد در شبانه روز چقدر نیاز به خواب دارند، یادآوری میكند: نیاز به خواب در سنین متفاوت متغیر است و هرچه سن انسان بالاتر می رود، خواب كمتر می شود. افراد بزرگسال به طور متوسط به 7 تا 9 ساعت خواب در شبانه روز نیاز دارند كه اگر این مدت به هر دلیلی كمتر یا بیشتر شود، مشكلاتی در طول روز برای فرد ایجاد میكند كه باعث اختلال در اعمال روزانه و كاهش كیفیت زندگی‌شان می‌شود.
**علل اصلی بیخوابی
دكتر فرجام در مورد علت اصلی بی خوابی می گوید: نداشتن شرایط مناسب فیزیكی برای خواب، یكی از اصلی‌ترین علل بیخوابی است به علت نبود شرایط مناسب در محیط خواب، فرد نمیتواند وارد مرحله اولیه خواب شود و به عنوان مثال، محیط بیش از حد گرم یا بیش از حد سرد، وجود نور زیاد در محیط و سروصدا، از مهم ترین عوامل فیزیكی نامناسب برای خواب است.
همچنین بسیاری از بیماری‌های جسمی باعث ناراحتی‌هایی مانند درد و نیاز به اجابت مزاج زیاد می شوند كه خواب را مختل می كند. بیماران قلبی یا ریوی ممكن است به دلیل درد قفسه سینه یا سرفه های مكرر و مشكلات تنفسی، نتوانند بخوابند یا بیمارانی كه به بزرگی خوش خیم پروستات یا بیماری دیابت دچار هستند، به دلیل احساس دفع مكرر مجبورند چند بار در طول شب به دستشویی بروند.
وی با تأكید بر این كه بیماری‌های روانی مانند افسردگی، اضطراب و استرس‌های شغلی می‌توانند باعث بیخوابی شوند، می‌افزاید: بعضی از داروها و به‌خصوص داروهایی كه قـبل از خواـب به مصـرف می‌رسند، ممـكن است باعـث بیخوابی شـوند. بسیاری از داروهای قلبی ـ عروقی و داروهایی كه برای كاهش فشار خون مصرف می‌شوند و داروهای اعصاب و روان، از این نوع هستند.
از سوی دیگر یكی از مواردی كه ریتم خواب را از نظم خارج میكند، شب‌كاری و شیفت كاری است. بدن انسان به زمان شروع و پایان خواب عادت میكند و اگر این عادت مدام در حال تغییر باشد و خواب فرد نامنظم شود، ساعت درونی بدن به هم می‌ریزد و فرد در اوقاتی كه شب كار هم نیست، باز هم نمیتواند بخوابد، این حالت را در افرادی كه به نقاط دوردست دنیا سفر میكنند و ساعت‌های شب و روزشان فاصله زیادی با ساعت‌های شب و روز مكان اصلی زندگی‌شان دارد، مشاهده می‌شود.
دكتر فرجام با اشاره به این مطالب كه رعایت نكردن بهداشت خواب، یكی از علل مهم بیخوابی است می‌افزاید: برخی افراد كارهایی انجام می‌دهند كه مانع خواب راحت می‌شود.
در حالی كه باید به بهداشت خواب توجه كرد. «بهداشت خواب» یعنی اصولی كه باعث می‌شود فرد خواب مطلوبی داشته باشد و مهمترین اصول آن هم عبارتند از فرد در ساعت مشخص و منظم بخوابد و برای این كار باید از یك ساعت قبل از خواب خودش را آماده كند.
فعالیت‌های شدید فیزیكی انجام ندهد، در معرض نور حداقل قرار گیرد و نور اتاق را به كمترین حد ممكن برساند، شام سبك مصرف كند، از خوردن مواد محرك مانند چای، قهوه، كاكائو و نوشابه خودداری ورزد، دمای اتاق را متعال نگه دارد و تا وقتی احساس خواب‌آلودگی ندارد، وارد رختخواب نشود.
**بیخوابی و انواع آن
دكتر فرجام در مورد بیخوابی و انواع آن، این موارد را یادآوری میكند: تاخیر در شروع خواب، به این‌معنا كه افراد وقتی وارد رختخواب می‌شوند، بیش از نیم و گاهی بیش از 3 تا 4 ساعت بیدار هستند.
ـ بیدار شدن مكرر طی خواب: این افراد خواب منقطع دارند و طی خواب، چند بار بیدار می‌شوند.
ـ بیداری قبل از تكمیل دوره خواب: در این حالت فرد می‌خوابد، ولی قبل از اینكه نیازش به خواب پایان یابد، بیدار می‌شود و دیگر نمیتواند بخوابد.
ـ رضایت‌نداشتن از خواب با وجود خوابیدن به مدت كافی: در این نوع بیخوابی، فرد به اندازه كافی می‌خوابد، ولی از خواب خود راضی نیست و در طول روز، احساس خستگی و كسالت میكند.
**اختلال‌های خواب
دكتر رضا حسینی ـ روانپزشك نیز در مورد اختلال‌های خواب به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: برخی از ما طبق عادت شب‌ها زود می‌خوابیم و صبح سحر بر‌می‌خیزیم و از برخی افراد هم تا پاسی از صبح بیدارند و ظهر از خواب بلند می‌شوند. در افراد مختلف از لحاظ سرشتی 2 نوع وضعیت خواب و بیداری وجود دارد كه دو سر یك طیف هستند و اغلب افراد حد وسط این طیف قرار دارند.
برخی افراد حدود ساعت 10 شب می‌خوابند و صبح زود از خواب بر می‌خیزند و سر حال هستند. این افراد اشتهای خوبی برای خوردن صبحانه دارند. برخی افراد دیر می‌خوابند و در نتیجه صبح زود نمی‌توانند از خواب بیدار شوند و بعد از برخاستن از خواب هم احساس كسالت میكنند و اشتهای چندانی به خوردن صبحانه ندارند. بسیاری از افراد جامعه در حد وسط این دو قرار دارند و جوانان و نوجوانان بیشتر از دسته دوم هستند، اما با افزایش سن، افراد به سمت سحرخیزی تمایل پیدا میكنند.
وی در پاسخ به این پرسش كه آیا كم‌خوابی یا پرخوابی می‌تواند نشان‌دهنده بیماری باشد، می‌افزاید: كسانی كه كمتر از 6 ساعت یا بیشتر از 9 ساعت می‌خوابند، ممكن است بیمار باشند.
از این رو باید تحت بررسی قرار بگیرند و برای رفع مشكل‌شان به كلینیك‌های خواب مراجعه كنند، اما بسیاری افراد به كم‌خوابی عادت دارند و به‌طور كلی بدن یكی، دو ساعت كم‌خوابی را تحمل میكند. این افراد اگر برای چند روز متوالی به برنامه خوابشان دقت كنند، می‌بینند بعد از3 تا 4 روز كم‌خوابی، به صورت جدی نیاز به خواب اضافه پیدا میكنند، معمولاً یا یك چرت میانه‌روز میزنند و یا آخر هفته‌ها بیشتر می‌خوابند، تا كمبود خواب طی هفته را جبران كنند.
این روانپزشك یادآوری میكند: برخی افراد شب‌كار، تا 80درصد مشكلات خواب را تجربه میكنند. این مشكلات كه در شیفت‌كاران علامت خطر جدی محسوب می‌شود، شب‌هایی است كه شب‌كار نیستند، بروز پیدا میكند. این افراد برای خواب به مصرف قرص خواب نیاز پیدا میكنند و رفتار و برخوردهایشان با اطرافیان دچار مشكل می‌شود، تحریك‌پذیر می‌شوند و تغییر خلق پیدا میكنند. آنان در صورتی كه با این مشكلات مواجه شدند، برای رفع مشكل باید برنامه كاری یا حتی شغل خود را تغییر دهند.
دكتر حسینی با اشاره به این مطلب یكی از مهمترین مواردی كه باعث اختلال خواب می‌شود، اختلال تنفسی، هنگام خواب است می‌گوید: مهمترین علامت مشكل تنفسی هنگام خواب، خروپف‌های شبانه است كه می‌تواند همراه با قطع تنفس و كاهش شدید كیفیت خواب باشد. البته عوارض این بیماری بسیار بیشتر و شدیدتر از خواب‌آلودگی طی روز است.
مشكلات تنفسی، هنگام خواب ممكن است باعث بیماری‌های قلبی و عروقی و حتی سكته قلبی شود. خواب‌آلودگی طی روز مهمترین و شایع‌ترین علامتی است كه فرد را متوجه مشكل تنفسی خود میكند. بیماری‌های دیگری هم كیفیت خواب را پایین می‌آورند و باعث خواب‌آلودگی فرد در طول روز می‌شوند كه برای تشخیص و درمان آنها، لازم است مبتلایان به كلینیك‌های اختلال‌های خواب و متخصصان این رشته مراجعه كنند.
وی در مورد خواب‌آلودگی در طول روز می‌افزاید: علائم خواب‌آلودگی در طول روز عبارتند از: خوابیدن طولانی فرد بیش از 9 ساعت طی 24 ساعت به خواب نیاز دارد و اگر كمتر از 9 ساعت بخوابد، خواب‌آلوده است.
ـ خوابیدن منقطع: افراد با خواب‌های منقطع طی روز، احساس خواب‌آلودگی دارند، كسل هستند و در فرصت‌های مختلف چرت میزنند. این روانپزشك در مورد عوارض جسمی و روانی بیخوابی یادآوری میكند: وقتی خواب خوبی نداشته باشیم، عوارض جسمی و روانی زیادی به سراغ‌مان می‌آید كه می‌تواند خود را با كاهش تمركز، اختلال حافظه و ضعف عمومی نشان دهد. همچنین اختلال در كارهای روزانه، تحریك‌پذیری، خستگی، سردرد به هنگام بیدار شدن و افزایش فشار خون نیز از دیگر عوارض اختلال‌های خواب است.
**انواع اختلال‌های خواب
دكتر حسینی در مورد اختلال «پای بی‌قرار» می‌گوید: سندروم «پای بی‌قرار»، نوعی اختلال در فرآیند خواب به حساب می‌آید كه باعث می‌شود فرد در طول شب میل شدیدی به تكان‌دادن پاها و حتی دست‌های خود داشته باشد. این تمایل زمانی به وجود می‌آید كه فرد دراز كشیده است و بدنش در حالت آسایش قرار دارد و علت آن نیز معمولاً ناراحتی، درد یا اضطرابی است كه در فرد وجود دارد و برخی از علائم این اختلال عبارتند از: احساس ناراحتی در ناحیه پاها و میل شدید به تكان دادن آنها، كاهش احساس ناراحتی با تكان دادن پاها، درد یا تكان‌های ناخودآگاهی به هنگام خواب.
دكتر حسینی در مورد اختلال «حمله خواب» می‌افزاید: در اختلال «حمله خواب»، فرد در طول روز ناگهان دچار احساس خواب‌آلودگی شدید و غیر قابل كنترل می‌شود. چنین مشكلی به دلیل وجود اختلال در ناحیه‌ای از مغز كه خواب را كنترل میكند، ایجاد می‌شود. فردی كه دچار این اختلال است، ممكن است در طول روز و حین انجام فعالیت‌های عادی مانند صحبت‌كردن و رانندگی، دچار این حمله‌‌های ناگهانی شود.
علائم شایع این اختلال عبارتند از: احساس گیجی و خواب‌آلودگی شدید پیش از خواب، دیدن یا شنیدن اجسام موهوم، احساس ضعف شدید و ناگهانی، از دست دادن كنترل عضلات و ماهیچه‌ها به هنگام خنده یا عصبانیت و سایر احساسات شدید، خواب دیدن بلافاصله پس از خوابیدن و احساس فلجی پس از بیدار شدن از خواب.
**توصیه‌های خواب‌آور!
ـ از مصرف خودسرانه دارو بپرهیزید.
ـ از مصرف كافئین خودداری كنید.
ـ هرگز سیگار نكشید.
ـ در مصرف مایعات به‌خصوص به‌هنگام عصر، احتیاط كنید. (به‌ویژه در افرادی كه مشكلهای ادراری دارند.)
ـ قبل از خواب، غذاهای سنگین نخورید.
ـ خواب نیمروزی را حذف كنید و اگر می‌خواهید در طول روز چرت بزنید، حداكثر زمان آن باید 30 دقیقه باشد.
ـ نشستن در زیر نور آفتاب به‌خصوص، بعدازظهرها و صبح‌های زود، خواب شبانه را تنظیم میكند.
ـ ورزش منظم 3 بار در هفته، كه البته بهتر است قبل از خواب نباشد و به شدت نیز انجام نگیرد.
ـ موقعیت اتاق خواب در داشتن خواب آرام، بسیار نقش دارد. اتاق خواب باید نور مناسب داشته باشد، نه سرد باشد و نه گرم و سر و صدای زیاد نیز در آن شنیده نشود.
ـ فقط در صورت خستگی به رختخواب بروید. گاهی افرادی در رختخواب‌شان با تلفن حرف میزنند یا غذا می‌خورند كه این كار غلط است. اگر 20 دقیقه در رختخواب بودید و خوابتان نبرد، باید رختخواب را ترك كنید و در صورت خواب‌آلودگی به رختخواب خود برگردید.
ـ صبح‌ها رأس ساعت مشخصی از خواب بیدار شوید، به‌طوری كه اگر حتی 5 صبح خوابتان برد، باز هم سر ساعت همیشگی از خواب برخیزید.
ـ جای خواب خود را تغییر ندهید.
ـ اگر دردی دارید یا به بیماری مزمنی مبتلا هستید، سعی كنید تحت نظر پزشك آن را درمان كنید، تا از این طریق مشكلهای خوابتان نیز كمتر شود.
ـ از مصرف خودسرانه و طولانی مدت داروهای خواب‌آور خودداری كنید، چون این داروها باعث بیخوابی می‌شود و مصرف طولانی‌مدت آن عوارض دارد. حداكثر زمان مصرف قرص‌های خواب‌آور باید 4 هفته باشد.
*منبع: روزنامه اطلاعات
**گروه اطلاع رسانی**2059**9128**1732
تهران- ایرنا- روزنامه اطلاعات در صفحه گزارش خود نوشت: خواب یكی از مهمترین چرخه‌های شبانه‌روزی و یك الگوی پیچیده زیست‌شناسی است و خوابیدن به‌موقع و كافی در سلامت افراد جامعه، نقش بسیار مهمی دارد و اختلال در آن، علاوه بر تهدید سلامت روان، به كاركردهای اجتماعی نیز خدشه وارد می كند.
