چگونه یك «جوان» به «اوباش» تبدیل می شود؟

در گذر از كوچه پس كوچه های پایتخت با افرادی روبرو می شویم كه با خالكوبی نقش های نامفهوم و خط هایی شبیه الفبای شرقی، چند زخم بازمانده از آثار چاقو و قمه در صورت، لباس های خاص و ریش بلند و سبك داعش، سعی دارند خود را از دیگر مردمان شهر متمایز كنند. البته اوباشگری در محله های مختلف تهران با شمایل و تیپ های گوناگون رخ می دهد اما وجه مشترك همه آن ها این است كه فرد اوباش با انگشت نما شدن در یك محدوده جغرافیایی، بین گروه های نابهنجار برای خود نامی دست و پا كرده و با عربده كشی و مزاحمت های خیابانی، رعب و وحشت را در دل ساكنان محله های مختلف ایجاد می كند.
اوباشگری و مزاحمت خیابانی معضل جدیدی نیست اما آنچه كه این روزها خانواده ها و كارشناسان مسایل اجتماعی را بیشتر از گذشته نگران كرده، روی آوردن برخی از جوانان و نوجوانان به كارهای خلاف عرف و قانون است كه زمینه را برای ورود آنها به خرده فرهنگ های اوباشگری و انگشت نما شدن هموار می كند.

*** ضعف نظارت خانواده یا جرم خیز بودن محله؟
خشونت و حس برتری جویی بین برخی از افراد جامعه، در گذشته های دور وجود داشته است اما چرا در شرایط كنونی و در حالی كه جامعه و تمام شهروندان آن در سایه قوانین اجتماعی و قضایی زندگی می كنند باز گروهی از نوجوانان و جوانان به تقلید از برخی مجرمان به حركت هایی خلاف قانون و هنجارهای اجتماعی دست می زنند؟
«مجید ابهری» آسیب شناس در این زمینه با اشاره به سن ویژه نوجوانان و جوانان برای ورود به دنیای متفاوت اوباشگری گفت: اگر بخواهیم به چند مورد از دلایل روی آوردن جوانان و نوجوانان به اوباشگری در برخی از محله ها اشاره كنیم، نخست باید نقش خانواده را در تربیت یك كودك یا نوجوان بررسی كرد زیرا شاكله اصلی شخصیت فرد در خانواده بسته می شود. اگر خانواده نتواند كاركرد خود را در این زمینه به درستی انجام دهد به یقین فرزندان در دوران بلوغ دچار مشكلات فراوان می شوند. یكی دیگر از دلایل روی آوری جوانان و نوجوانان به اوباشگری و حضور در خرده فرهنگ های اوباشگری ضعف مهارت در انتخاب دوست است.
این كارشناس مسایل اجتماعی یكی دیگر از مهمترین دلایل روی آوردن افراد در سنین جوانی و نوجوانی را تخلیه نشدن انرژی های نهفته دانست كه موجب می شود فرد برای تخلیه این انرژی به راهكارهای خلاف قانون دست زند. ابهری تاكید كرد: تا زمانی كه ما برنامه مناسب برای اوقات فراغت جوانان و نوجوانان نداشته باشیم باید شاهد ظهور اوباشگری در بین جوانان باشیم.
«امان الله قرایی مقدم» برای تبیین گرایش برخی از نوجوانان و جوانان به كارهایِ خلاف قانون و عرف، به نظریه « میدان نیرو» اشاره كرد. وی در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری با بیان اینكه اوباشگری یك خرده فرهنگ است كه از دلایل زیادی سرچشمه می گیرد، گفت: ما نمی توانیم برای بروز این مشكل تنها به یك پدیده اشاره كنیم بلكه باید آن را چند بعدی و در گذر زمان بررسی كنیم. اگر بخواهیم برای بررسی این معضل یك نظریه ارایه كنم باید بگویم نظریه میدان نیرو بهترین نظریه برای تبیین این شرایط است زیرا جرم تحت تاثیر نیروهای محیط زندگی فرد ایجاد می شود.
در توضیح نظریه میدان نیرو باید گفت، محل زندگی فرد اعم از خانواده یا محله های كلان شهرها در برخی از مواقع موجب جرم زایی می شود. از این رو محیط زندگی، انگیزه یا مانعی برای ترغیب رفتارهای بهنجار یا نابهنجار در فرد ایجاد می كند.
قرایی مقدم در ادامه تاكید كرد: جرم هیچ گاه ارثی یا فطری نبوده بلكه خرده فرهنگ اوباشگری زمانی ایجاد می شود كه فرد در محله های نابسامان زندگی كند و در معاشرت با گروه های همسالان جرم را یاد می گیرد و این خود می تواند آغازی بر اوباشگری باشد.

*** اوباشگری زاییده مشكلات اجتماعی یا فردی؟
«كی. رابرت مرتون» جامعه شناس آمریكایی معتقد است كه ناهنجاری اجتماعی زمانی در جامعه شكل می گیرد كه بین هدف و راه های دستیابی به هدف هیچ گونه تناسبی وجود نداشته باشد و فرد مجبور است در این شرایط به دنبال راهكار خودساخته باشد.
نشانه هایی از واقعیت این نظریه در مصاحبه های مددكاران و كارشناسان مسایل اجتماعی دیده می شود. قرایی مقدم در این زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: به عنوان كسی كه نزدیك به چهار دهه در حوزه جرم و رفتارهای جرم آمیز مطالعه كرده است، می توانم ادعا كنم بهترین نظریه برای تبیین بحث اوباشگری نظریه رابرت مرتون آمریكایی است كه می تواند تا سال های سال مورد استفاده قرار گیرد.
وی با اشاره به مطالعه خود روی مجرمان در زندان رجایی شهر كرج (گوهردشت) گفت: در این بررسی های خود در این زندان متوجه شدم كه بسیاری از مجرمان و اوباش دستگیر شده به دنبال راهی برای انتقام محرومیت خود بودند زیرا آنها ادعا كردند كه دولت یا نهادهای دولتی هیچ امكاناتی در اختیار آنها قرار نداده و این موجب شده احساس آنها جریحه دار شود و انتقام خود را از دولت بگیرند. البته سخن قرایی مقدم مورد تایید برخی از افراد محله های محروم شهر نبود. در گفت وگویی كه پژوهشگر ایرنا به صورت میدانی در اطراف میدان شوش با برخی از ساكنان این محله داشت شماری از ساكنان این محله این انگاره را رد كردند. برخی از آنها ادعا كردند كه افراد مختلف كه دست به مزاحمت و عربده كشی می زنند شاید در این محله پرورش یافته اند ولی محرومیت محله فقط بهانه ای برای آن ها است و این خود موجب بدنامی برخی از محله های پایین شهر می شود.
در این محله فردی كه خود را «احسان» و 25 ساله معرفی كرد، گفت: اگر قرار است محرومیت مناطق مختلف باعث جرم زایی شود، پس چرا شخصیت های بزرگی كه از محله های محروم برخاسته و در زمینه های مختلف پیشرفت كرده اند مجرم نشده اند؟
با توجه به این سخنان این انگاره نیز مطرح است كه نمی توان اوباشگری و شرارت برخی از افراد را تنها به حساب محرومیت های رفاهی و اجتماعی محله ها گذاشت. برخی از اندیشمندان حوزه های رفتارشناسی معتقدند كه تیپ شخصیتی برخی از افراد مجرم موجب شده تا آن ها برای حضور در خرده فرهنگ های جرم زای جامعه تمایل داشته باشند.
براساس تقسیم بندی گونه های شخصیتی كه «جورجیوف» دانشمند روسی مطرح كرد و بعدها روانشناسان دیگر مانند «نارن جو» وارد پژوهش های روانشناسی ساختند، گونه چالشگر یا قدرت طلب شامل افرادی می شود كه به دنبال قدرت و تسلط بر دیگران از راه های گوناگون هستند.
قرایی مقدم با رد نظریه جرم آمیز بودن شخصیت افراد گفت: اینكه جرم ارثی یا فطری باشد كاملا بحث حاشیه ای است. نگاهی به نظریه اندیشمندان بزرگی مانند «ادوین ساترلند» نشان می دهد كه جرم فطری نیست بلكه زاییده محیط اجتماعی و محصول یادگیری فرد است كه در برخورد با خانواده و گروه همسالان ایجاد می شود.

*** مردم چه می گویند
منش پهلوانی هر چند كه در گذشته ها وجود داشته و لوطی محله ها اغلب افراد قابل اعتماد بودند اما امروز برخلاف گذشته برخی از مجرمان با ایجاد مزاحمت و زورگیری به دنبال گسترش خرده فرهنگ اوباشگری در محله هایی از تهران یا دیگر كلانشهرها هستند.
در بررسی های میدانی، پیرمرد 75 ساله ای در خیابان كارون به پژوهشگر ایرنا گفت: برخی از جوانان با رسیدن به یك سن خاص و با جمع كردن تعدادی از دوستان سعی دارند هنر عربده كشی و زورگیری خود را در معرض دید مردم قرار دهند غافل از اینكه قانون امروز هیچ اجازه ای به گردنكشان و ماجراجویان نخواهد داد. وی در بیان دلیل روی آوردن این افراد به خشونت و عربده كشی گفت: بسیاری از این افراد حس خود برتربینی دارند و با این كار می خواهند خود را به گروه همسالان یا برخی از رقیبان در محله ها تحمیل كنند.
برای بررسی بیشتر ریشه های اوباشگری و شرارت برخی از افراد در سطح شهر، پژوهشگر ایرنا به خیابان «قصرالدشت» در محدوده بزرگراه شهید نواب صفوی رفت؛ جایی كه ساكنان آن چهاردهم مرداد ماه امسال شاهد دستگیری یك از بدنام ترین شرور های محله به نام «مهرداد لجن» بودند.
مردم این محله كه به نظر می رسد از اقدام نیروی انتظامی در دستگیری شرور محله بسیار خشنود هستند در توضیح علت روی آوردن برخی از افراد به اوباشگری و شرارت حرف های زیادی برای گفتن داشتند. یكی از تاثیر داروهای نیروزا گفت كه باعث می شود جوانان و نوجوانان غرور كاذب پیدا كنند و دیگری اظهار كرد كه برخی هنوز در گذشته های دور مانده اند و فكر می كنند می شود با اوباشگری و عربده كشی برای خود در محل نامی دست و پا كنند، فارغ از آنكه در دنیا امروز دیگر توانایی و شایستگی بر مبنای زور نیست بلكه توانایی و شایستگی افراد بر حسب فضیلت هایی چون دانش و تحصیلات است.

*** سخن پایانی
در سال های گذشته هر چند كه طرح های ضربتی فراوانی در جهت جمع آوری اوباش محله های مختلف اجرا شده است اما آزاد بودن برخی از مجرمان و مزاحمت های گاه و بیگاه این افراد در برخی از محله ها موجب شده مردم از اوباشگری وحشت كنند.
قشرهای نوجوان و جوان به خاطر شرایط خاص سنی بیشتر از دیگر قشرهای جامعه ممكن است زیر تاثیر رفتار، گفتار و منش اوباش قرار گیرند و آنان را به عنوان گروه مرجع خود برگزینند. به گفته ابهری گروه های سنی جوانان و نوجوانان علاقه دارند از رفتار افراد مختلف رفتاری الگو برداری كنند. در این زمینه باید خانواده ها و مراكز تربیتی با معرفی الگوهای مناسب به فرزندان، اقدام به كاهش پدیده اوباشگری در بین نسل جوان جامعه كمك كنند.
براساس تعریفِ فرهنگ واژگان علوم اجتماعی، گروه مرجع گروهی است فرد در سنجش ارزش خود با دیگران آن را مورد همسنجی قرار می ‌دهد یا به عبارت دیگر فرد در قضاوت و در اعمال خود از آن الهام گرفته و آنرا مبنای داوری قرار می ‌دهد.
یكی از مهمترین شعارهایی كه در زمینه سلامت اجتماعی و روانی فرد و جامعه مطرح است شعار «پیشگیری بهتر از درمان» است. برای رسیدن به جامعه ‌ای پویا و سالم، فارغ از مشكلات و معضل های اجتماعی بهتر است قبل از هر اقدام قضایی، زمینه‌های مناسب برای پرورش انسان‌های سالم در جامعه فراهم شود. فرهنگ سازی بر مبنای ارزش های اخلاقی و دینی جامعه از طریق رسانه ها، مراكز آموزشی و انجمن های مردم نهاد در سنین پایین یكی از مهمترین راهكارهای بازدارنده برای پیشگیری از ورود نوجوانان و جوانان به خرده فرهنگ های جرم زا است.
** گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**2052** 9279**2054