در اين گفت گو كه در شماره سه شنبه 20 بهمن 1394 خورشيدي با كارشناس ارشد موسسه بين‌المللي انرژي و كارشناس اقتصاد انرژي انجام شده است، مي خوانيم: برخي از كشورهاي اوپك و غيراوپك در پاسخ به تقاضاي برگزاري نشست اضطراري كه از سوي وزير نفت ونزوئلا اعلام شده ابراز آمادگي كرده و براي كاهش توليد نفت و به تعادل رسيدن بازار اين كالا اعلام همكاري كرده‌اند. در اين بين دو ديدگاه درخصوص احتمال نشست اضطراري بين اعضاي اوپك و با حضور كشورهاي غير عضو وجود دارد.
برخي بر اين باورند كه عربستان و ديگر متحدانش در اوپك سياست‌هايي را كه در بيش از يك سال اخير دنبال كرده‌اند، تغيير نخواهند داد. اما برخي كارشناسان با توجه به اوضاع وخيم اقتصادي كه به دنبال افت 70 درصدي بهاي نفت گريبان كشورهاي توليدكننده نفت را گرفته است برگزاري نشست مشترك بين اعضاي اوپك و غير‌عضو را محتمل مي‌دانند. قيمت نفت از ابتداي تابستان سال گذشته شروع به ريزش كرد و از آن زمان تا كنون شاهد افت 70 درصدي قيمت‌ها بوده‌ايم. در اين بين سازمان كشورهاي صادر‌كننده نفت(اوپك) كه به‌طور تاريخي نقش تنظيم‌كننده بازار را داشته‌اند اين بار اعلام كردند كه در بازار نفت دخالت نمي‌كنند و حتي براي رقابت با يكديگر و همچنين جبران كاهش درآمدهاي خود به افزايش توليد بيشتر دست خواهند زد.
در واقع عربستان به همراه سه كشور عرب حاشيه خليج فارس عضو اوپك با تصميم كاهش توليد و افزايش قيمت نفت مخالفت كردند. درباره چرايي اين سياست عربستان نظريات مختلفي تاكنون عنوان شده است، اما دليلي كه خود اين كشور اعلام مي‌كند حفظ سهم بازار است. به گفته مقامات سعودي افت قيمت نفت ناشي از توليد نفت شيل در آمريكا است و مادامي كه قيمت نفت در سطح بالايي قرار داشته باشد، توليدكنندگان شيل همچنان توليد خود را افزايش خواهند داد. به اين ترتيب حتي اگر اوپك توليد خود را كاهش دهد و قيمت نفت افزايش يابد، با افزايش توليد نفت شيل مجددا بازار با مازاد عرضه مواجه خواهد شد و قيمت‌ها دوباره در سراشيبي سقوط قرار مي‌گيرند و در اين ميان تنها سهم كشورهاي عضو اوپك از بازار نفت كاهش مي‌يابد.
در اين بين طي يك سال و نيمي كه از شروع افت قيمت نفت در بازارهاي جهاني مي‌گذرد بارها مقامات دولت ونزوئلا اقدام به مذاكره با كشورهاي توليدكننده نفت اعم از اوپك و غيراوپك كرده‌اند تا بلكه بتوانند از افت قيمت نفت جلوگيري كنند و با وجود اينكه كشورهاي توليدكننده بارها تلويحا قول همكاري به آنها داده‌اند اما تاكنون اين تلاش‌ها نتيجه‌اي در‌بر‌نداشته است.ونزوئلا كه به گفته بسياري از كارشناسان در مرز فروپاشي قرار گرفته است، به شدت به درآمدهاي نفتي خود وابسته است. علاوه بر وابستگي به درآمدهاي نفتي كه از خصوصيات بارز بيشتر كشورهاي توليدكننده نفت در جهان محسوب مي‌شود، دولت‌مردان ونزوئلايي با اتخاذ سلسله‌اي از سياست‌هاي مالي غلط اين كشور را در بدترين شرايط اقتصادي قرار داده‌اند، به‌طوري‌كه نرخ تورم در اين كشور در حال حاضر به بيش از 730 درصد رسيده است. از اين رو تنها اميد دولت ونزوئلا همراه كردن كشورهاي اوپك جهت كاهش توليد نفت و افزايش قيمت‌ها در بازار است.
**افزايش قيمت نفت با سيگنال روسيه
قيمت نفت طي يك هفته اخير با اعلام اينكه روسيه براي همكاري با كشورهاي عضو اوپك در راستاي كاهش توليد موافق است، شروع به افزايش كرد و از حدود 26 دلار به ازاي هر بشكه به بالاي 31 دلار رسيد. وزير انرژي روسيه، الكساندر نوواك چندي پيش با بيان اينكه با عربستان براي كاهش توليد نفت به توافقاتي دست يافته‌اند، اعلام كرد كه عربستان خواهان كاهش 5 درصدي توليد نفت كشورهاي عضو و غير عضو اوپك است. با اعلام اين خبر بهاي نفت به يكباره رشد قابل‌توجهي را به ثبت رساند، با اين وجود برخي در صحت اين خبر ترديد داشتند. خبرگزاري رويترز در همان روزها از قول برخي مقامات سعودي اعلام كرد كه عربستان تنها بر همكاري بين كشورهاي توليدكننده تاكيد دارد و هيچ توافقي درخصوص ميزان كاهش توليد از سوي اين كشور انجام نشده است. برخي كارشناسان بر اين باورند كه روسيه توليد نفت خود را كاهش نمي‌دهد و فقط در حال ايجاد جو رواني جهت تاثير مقطعي روي بازار نفت است و همزمان نظر ديگر توليدكنندگان نفت به خصوص عربستان را درخصوص كاهش توليد نفت مي‌سنجد.
طي يك سال و نيمي كه از افت قيمت نفت مي‌گذرد روسيه بارها اعلام كرده نمي‌تواند توليد نفت خود را از لحاظ فني كاهش دهد چراكه چاه‌هاي نفتي اين كشور با چاه‌هاي نفتي كشورهاي عضو اوپك متفاوت است. در مقابل عده‌اي اعلام مي‌كنند كه افزايش فشار اقتصادي كه به دنبال افت قيمت نفت و تحريم‌هاي غرب آغاز شده است، روسيه را وادار به تغيير موضع كرده است. دكتر محمدصادق جوكار، كارشناس ارشد موسسه بين‌المللي انرژي در اين خصوص به «دنياي اقتصاد» گفت: خسارتي كه روسيه از تحريم‌هاي غرب و همچنين كاهش بهاي نفت طي دو سال اخير متحمل شده به بيش از 170 ميليارد دلار رسيده است. بر اين اساس اين كشور مجبور به توقف بسياري از برنامه‌هاي خود از جمله برنامه توسعه ميادين نفتي سيبري شده است.
به گفته جوكار، ضرر اين كشور از تحريم‌هاي غرب در سال 2017 به 280 ميليارد دلار و مجموع زيان آن از تحريم‌ها و افت قيمت نفت تا سال 2017 به بيش از 600 ميليارد دلار خواهد رسيد. بر اين اساس روسيه با كسري بودجه هنگفتي مواجه است. وزير خزانه داري اين كشور اعلام كرده احتمالا روسيه مجبور به استفاده از ذخاير ارزي خود خواهد شد.اين كارشناس انرژي كشورمان با بيان اينكه روسيه همچنين برنامه‌هاي هزينه بري در سياست خارجي خود از جمله حضور در سوريه و اوكراين را دنبال مي‌كند، اعلام كرد: بر اين اساس روسيه به‌شدت به افزايش قيمت نفت نياز دارد كه اين كشور را وادار به تغيير سياست‌هاي خود كرده است. در اين بين برخي ديگر از كارشناسان بر اين باورند كه روسيه به‌طور تاريخي هيچ‌گاه با اوپك همراهي نكرده است و حتي در برخي موارد در نشستي كه با اعضاي اوپك شركت و موافقت خود را براي كاهش توليد اعلام كرده اما بعد از آن به وعده خود عمل نكرده است.
در اين خصوص دكتر نرسي قربان، كارشناس اقتصاد انرژي كشورمان به «دنياي اقتصاد» گفت: احتمال تشكيل نشست اضطراري 50 درصد است و نمي‌توان خيلي قطعي در اين‌خصوص نظر داد. به گفته وي سعودي‌ها تنها درصورتي با نشست اضطراري موافقت خواهند كرد كه واقعا در سياست‌هاي خود تغييري دهند و بخواهند در منطقه با ديگر كشورها همكاري كنند. همچنين روسيه نيز تنها با در نظر گرفتن منافع بلند مدت خود حاضر به همكاري با كشورهاي عضو اوپك خواهد شد. به باور قربان، روسيه را نبايد تنها به‌عنوان كشور فروشنده نفت در نظر گرفت و در فروش نفت منافع سياسي اين كشور نيز دخيل است و اگر روس‌ها به اين نتيجه برسند كه با كاهش توليد نفت منافع استراتژيك و سياسي آنها به همراه منافع اقتصاديشان تامين مي‌شود، توليد نفت خود را كاهش خواهند داد.
**دور برگردان سعودي‌ها؟
در اين بين دور جديد سفرهاي وزير نفت ونزوئلا اين بار به عربستان رسيد و شنيده‌ها از مثبت بودن اين مذاكرات بين وزراي نفت دو كشور خبر مي‌دهد.روز گذشته، رويترز طي گزارشي از قول الوجيو دل پينو اعلام كرد كه مذاكرات وي با همتاي سعودي‌اش سازنده و مثبت بوده است. بر اساس اين گزارش، النعيمي، وزير نفت عربستان نيز فضاي اين ديدار را مثبت ارزيابي كرده است. اين در حالي است كه رويترز از قول برخي كارشناسان اعلام كرد كه بعيد است اين گفت‌وگوها نتيجه‌اي در‌برداشته باشد چراكه علائمي كه نشان دهد عربستان تغيير رويكرد داده است، وجود ندارد و مثبت ارزيابي كردن فضاي مذاكرات يكي از عرف‌هاي ديپلماتيك است. در اين‌خصوص يكي از كارشناسان نفتي به رويترز گفت: هميشه خوب است كه بگوييم مذاكرات مثبت و سازنده بوده است، هيچ‌گاه‌كسي نمي‌گويد كه مذاكرات منفي بوده است. در حال حاضر مساله ونزوئلا نيست، بلكه مربوط به ايران است. همچنين يك منبع آگاه در اوپك به رويترز گفت: صحبت‌هايي كه درخصوص نشست اضطراري از سوي مقامات سعودي عنوان شده، بسيار كلي است و هيچ صحبتي كه نشان از موافقت براي كاهش توليد باشد، نشده است.
با اين وجود، دكتر جوكار شرايط اقتصادي كنوني عربستان را دليلي بر نرمش اين كشور در سياست‌هاي خارجي‌اش مي‌داند. به گفته وي، عربستان در سال 2014 با كسري بودجه 97 ميليارد دلاري مواجه شده كه احتمال مي‌رود اين مقدار در سال 2016 به بيش از 110 ميليارد دلار برسد. از طرفي ذخاير ارزي اين كشور كه در پايان سال 2014 به 732 ميليارد دلار رسيده بود به كمتر از 623 ميليارد دلار رسيده كه نشان از كاهش 109 ميليارد دلاري ذخاير ارزي اين كشور دارد. به گفته اين كارشناس انرژي كشورمان در اين بين عربستان سياست‌هاي خارجي توسعه‌طلبانه‌اي براي افزايش نفوذ در سوريه و يمن دارد و هرچند كه كشور نيروي نظامي خود را وارد سوريه نخواهد كرد اما اهداف خارجي براي سعودي هزينه‌هاي بسياري به دنبال دارد. جوكار بر اين باور است در چنين شرايطي دو راه پيش روي عربستان قرار دارد؛ يكي كاهش هزينه‌ها مثلا با افزايش قيمت حامل‌هاي انرژي است؛ اما عربستان در اين گزينه با محدوديت‌هايي مواجه است چراكه ممكن است با نارضايتي‌هاي عمومي در داخل كشور مواجه شود. دومين گزينه پيش‌روي سعودي‌ها همكاري با ديگر توليدكنندگان به منظور كاهش توليد و افزايش قيمت نفت است.
اين كارشناس انرژي كشورمان در پاسخ به اين پرسش كه آيا عربستان سياست خروج نفت شيل از بازار را متوقف خواهد كرد؟ گفت: به نظر من عربستان سياست ميانه‌اي را دنبال مي‌كند. به اين معنا كه با كشورهاي اوپك و غيراوپك تا آنجايي همكاري مي‌كند كه بهاي نفت تنها قدري افزايش يابد. در واقع عربستان تاكنون به بخش قابل‌توجهي از اهداف خود كه كاهش توليد نفت‌هاي غير‌متعارف بود، نزديك شده است؛ بنابراين با همكاري با ديگر توليدكنندگان ممكن است بهاي نفت را به 40 تا 45 دلار برساند، يعني قيمتي كه تا حدودي آسيب‌هاي اقتصادي ناشي از افت قيمت نفت را كاهش دهد و از سوي ديگر رقمي است كه توليدكنندگان نفت شيل نتوانند با استفاده از آن به بازار برگردند. به گفته جوكار، در حال حاضر 65 درصد نفت‌هاي نامتعارف در آمريكا براي تجاري بودن به قيمت‌هاي بين 55 تا 65 دلاري نفت نياز دارند. بنابراين عربستان با هدف قراردادن قيمت 40 تا 45 دلاري همچنان سياست رقابت با نفت شيل را دنبال مي‌كند.
**تقابل ايران و عربستان در اوپك
ايران اولين كشور عضو اوپك بود كه ميزبان وزير نفت ونزوئلا شد. بعد از اين نشست وزير نفت ونزوئلا با اعلام اينكه 6 كشور عضو اوپك با نشست اضطراري موافقند، گفت‌وگو با ايران را سازنده خواند. پيش از اين وزير نفت كشورمان، بيژن زنگنه اعلام كرده بود كه نشست اضطراري در صورتي كه نتيجه‌اي در برنداشته باشد بر بازار نفت اثر منفي خواهد داشت و قيمت‌ها را با كاهش مواجه مي‌كند. رويترز روزگذشته در گزارشي مدعي شد كه ايران تمايلي به نشست اضطراري ندارد چراكه اين كشور به دنبال بازگشت به بازار نفت و بازپس گرفتن سهم بازاري است كه طي سال‌هاي تحريم از دست داده است. دكتر قربان بر اين باور است كه در اين خصوص بين ايران و برخي از اعضاي اوپك اختلافاتي وجود دارد، چراكه ايران سقف توليد خود را مقدار قبل از تحريم‌ها مي‌داند زيرا طي چند سال اخير ايران مجبور به كاهش توليد و صادرات شده و اين تصميم اختياري و فني نبوده است. به گفته اين كارشناس كشورمان در مقابل اين نظر عربستان اعلام مي‌كند كه ميزان توليد نفت ايران همان مقداري است كه در حال حاضر استخراج مي‌شود و اين محل اختلاف بين ايران و عربستان در اوپك است. به گفته قربان ايران بارها موضع خود را در اين خصوص اعلام كرده است.
جوكار نيز بر اين باور است كه افزايش توليد نفت ايران با وجود مخالفت‌ها اجتناب‌ناپذير است، بنابراين عربستان با وجود نارضايتي مجبور به نرمش در قبال افزايش توليد نفت ايران است. به گفته وي عربستان دو شرط براي كاهش توليد نفت گذاشته است، اول همكاري كشورهاي غير‌عضو اوپك به خصوص روسيه است كه در حال حاضر روسيه سيگنال‌هاي مثبتي در اين خصوص داده است. دوم اينكه سهم بازار اوپك حفظ و تقويت شود كه اين امر نيز با همكاري كشورهاي غير‌عضو محقق خواهد شد. در واقع عربستان خواهان كاهش 5 درصدي توليد نفت اوپك و كشورهاي خارج از اين سازمان است، به اين ترتيب توليد نفت‌هاي نامتعارف، اقتصادي نخواهد بود و اوپك نيز مي‌تواند سهم خود را در بازار نفت حفظ كند.
دكتر جوكار درخصوص سياست عربستان در قبال بازگشت ايران به بازار نفت گفت: هرچند عربستان براي جلوگيري از بازگشت ايران به بازار نفت تلاش‌هايي كرده اما همه مي‌دانند كاهش توليد نفت ايران اجباري بوده است و در اين مدت ديگر كشورهاي توليدكننده نفت جاي كشورمان را در بازار نفت پر كرده‌اند؛ بنابراين بازگشت ايران به بازارهاي بين‌المللي ناگزير خواهد بود، همچنين ايران با افزايش توليد نفت خود كسري درآمدهاي ناشي از افت قيمت نفت را تا حدودي جبران خواهد كرد؛ اين شرايطي است كه ديگر كشورهاي توليدكننده فاقد آن هستند. اما اين را در نظر داشته باشيد كه از لحاظ فني ايران نيز نمي‌تواند افزايش توليد نفت خود را خيلي ادامه دهد، چراكه چاه‌هاي نفتي ايران فرسوده شده است. به گفته وي همچنين سياست فروش نفت ايران در بازار نفت با عربستان و ديگر كشورهاي عضو اوپك متفاوت است.
كشورهاي عضو اوپك معمولا با خريد پالايشگاه و بستن قرارداد با شركت‌هاي بين‌المللي و همچنين تخفيف دادن امنيت تقاضاي خود را به دست مي‌آورند در حالي كه ايران علاوه بر تلاش براي فروش نفت خود از راه‌هايي كه گفته شد از استراتژي ديگري نيز استفاده مي‌كند كه ديگر كشورهاي حاشيه خليج فارس قادر به استفاده از آن نيستند.به گفته اين كارشناس ارشد اقتصادي كشورمان، ايران تلاش مي‌كند افزايش صادرات نفت خود را با اقتصاد كلان كشورهاي واردكننده نفت گره بزند، به اين معنا كه در قبال فروش نفت به كشورهاي واردكننده، خدمات از ديگر بنگاه‌هاي اقتصادي وارد مي‌كند. در اين خصوص مي‌توان به قرارداد ايران با شركت پژو اشاره كرد كه به راحتي انجام شد. اما كشوري مانند كويت هرچند سعي داشته چنين فعاليتي انجام دهد اما از آنجا كه جمعيت و تنوع اقتصادي ايران را ندارد، موفق نشده است. بر اين اساس عربستان ناگزير به همكاري با ايران است.
*منبع: روزنامه دنياي اقتصاد
**گروه اطلاع رساني**9165**9131
تهران- ايرنا- روزنامه دنياي اقتصاد در صفحه نفت و پتروشيمي، درگفت و گو با محمدصادق جوكار و نرسي قربان احتمال برگزاري نشست مشترك بين كشورهاي عضو و غير عضو اوپك را بررسي كرد.
