به گزارش ایرنا ، تكمچی ها از سال ها پیش در این ایام درب خانه ها را زده و بلافاصله با باز شدن درب منازل با به حركت در آوردن تكم اشعار خود ساخته خود را با آواز و ضرب آهنگ تكم نجوا كرده و شادی و شور و شعف را به خانه های مردم هدیه می كردند.
چند هفته مانده به بهار صدای تكم و تكم چی ها نیز در شهر و روستا می پیچید كه با زبان شیرین و آهنگین خود به مردم نوید آمدن بهار را می دهند و خلق را برای پاك كردن كینه از دلها و گرد و غبار از خانه هایشان دعوت می كنند.
تكم یك عروسك چوبی سنتی است ، واژه تكم Takam از دو بخش ˈتكهˈ و ˈمˈ تشكیل شده است.
تكه در زبان تركی به معنی بز نر قوی هیكل كه همیشه در راس گله حركت می كند و گله را به چراگاه و محل های معین هدایت می كند ˈمˈ ضمیر ملكی دوم شخص مفرد است و تكم در واقع به معنی ˈبز نرمنˈ است.
به كسی كه تكم را می رقصاند ˈتكم چیˈ می گویند كه اشعار مخصوص تكم را با آهنگی خاص می خواند.
اشعار تكم در چند آهنگ كه خاص تكم بوده خوانده می شود.
تكم عروسكی است چوبین كه روی آن را با مخمل یا پارچه هایی به رنگ قرمز می پوشانند و روی این پارچه را با پولك ، زنگوله ، سكه و نیز پارچه های الوان و حتی آیینه تزیین می كنند. هر یك از تزئینات تكم علت و فلسفه ای داشته است ، مثلا زنگوله و سكه برای ایجاد سر و صدای بیشتر بوده تا مردم را از داخل خانه ها به كوچه ها و دم در خانه ها بكشاند.
از سوی دیگر یك ضرباهنگ برای حركت تكم بوجود می آورد ، این كه به دو طرف عروسك
(طرفین شكم عروسك) آیینه نصب می كردند.
به این دلیل بود كه تكم خبر فرارسیدن سال نو را به مردم می داد و با خود آئینه ای به رسم روشنایی و صفا داشت.
این كه در ساخت تكم همیشه از رنگ قرمز برای پوشاندن بدنه اصلی استفاده می كردند شاید به این دلیل بوده كه در آذربایجان قدیم لباس و توری سر و روی عروس به رنگ قرمز بوده و خواسته اند تكم نیز مثل هر عروسی مظهر شادی و خوشی باشد.
تكم گردانی جزو حرفه های گوسانی و بصورت هنری بوده كه نسل به نسل و از پدر به پسر می رسیده و اشعار تكم نیز سینه به سینه منتقل شده است.
تكم عروسكی بود به شكل بز كه بر سر چوب گردی سوار می شد ، این بز روی یك صفحه چهار گوش یا گرد كه سوراخی در وسط داشت قرار می گرفت كه چوب پایه آن از سوراخ وسط صفحه می گذشت.
تكمچی چوب را بدست می گرفت و تكم را روی صفحه چوبی به حركت در می آورد و متناسب با حركات آن اشعاری را به آواز می خواند . سر و صدای زنگوله و خوردن تكم بر صفحه چوبی نوعی ریتم و آهنگ برای آواز تكمچی بوجود می آورد.
نمونه هایی از اشعار تكمچی ، ˈبهار آمد بهار آمد خوش آمدˈ ، ˈعلی با ذوالفقار آمد خوش آمدˈ ، ˈگل و نسرین به باغ آمد خوش آمدˈ ، ˈسیزون بوتازه بایراموز مبارك آیوز ، ایلوز ، هفتوز ، گونوز مباركˈ ، ˈجناب جبرئیل نامه گتوردی گتور جگین پیمبره یتوردی مباركˈ ، ˈقوللارین گویه گوتوردیسیزون بوتازه بایراموز مباركˈ ، ˈآیوز ، ایلوز ، هفتوز ، گونوز مبارك ، (جناب جبرائیل نامه آورد ، محض آوردن به پیامبر رساند پیغمبر هم دستهایش را بر آسمان برداشت كه این عید تازه تان مبارك باشد . ماهتان ، سالتان ، هفته تان ، روزتان مبارك).
همچنین ˈامیرالمومنین تخته چخاجاق یزیدون بوینونا نوخدا وراجاقˈ ، ˈشیرین شربت سو یرینه آخاجاقˈ ، ˈسیزون بوتازه بایراموز مباركˈ ، ˈآیوز ، ایلوز ، هفتوز ، گونوز مباركˈ. (حضرت امیرالمومنین به تخت ولایت خواهد نشست و برگردن یزید افسار خواهد بست و به جای آب در رودها شربت های شیرین جاری خواهد شد. این عید بر شما مبارك)
در اشعار تكمچی فقط از فرارسیدن نوروز و تبریك سال نو سخن نرفته بلكه به موارد مذهبی و موارد انتقادی ، اجتماعی نیز اشاره شده است.
در اشعار مذهبی در اشعار تكمچی نام امام علی (ع) و حضرت محمد (ص) به كرات آمده و این بدان علت است كه مردم این ناحیه معتقدند كه عید سعید غدیر خم با عید نوروز باستانی مصادف بوده و ملت مومن با ارادتی خاص كه به خاندان جلیل رسول خدا داشته اند ، عید ملی خود نوروز را رنگ و لعابی از مذهب شیعه زده اند تا بتوانند با شكوه هرچه بیشتر برگزار كنند. در این اشعار از دوازده امام هم یاد می شود و پس از مدح امامان باز هم اشاراتی به بزرگواری حضرت علی (ع)، به اماكن متبركه و زیارت قبر حضرت حسین (ع) و یادی از مختار ثقفی
می كنند و روشن كردن آتش در چهارشنبه سوری را به قیام مختار ثقفی برای خونخواهی سید الشهدا نسبت می دهند.
ˈحسن دور عسگری اون بیر اماموز بولاردان غیرییه یوخدور گمانوز سیزون بوتازه بایراموز مباركˈ ،
ˈآیوز ، ایلوز ، هفتوز ، گونوز مباركˈ (حسن عسگری است یازدهمین امامتان ، محمد مهدی صاحب زمانتان به كسی غیر از اینها عقیده ندارید این عید تازه تان مبارك).
در اشعار تكم به مسائل روستایی و شهری و آداب و رسوم مردم نیز اشاراتی می شود ، از جمله ˈبیزیم یرده یومورتانی یویارلار انونی دونوب یددی رنگه بویارلارˈ ، ˈیددی سینده تحویل اوسته قویارلارˈ ، ˈسیزون بوتازه بایراموز مباركˈ ، ˈآیوز ، ایلوز ، هفتوز گونوز مباركˈ. ( در محل ما تخم مرغ را می شویند و آن را به هفت رنگ می آرایند و هر هفت تا را در سفره عید
می گذارند. این عید تازه تان مبارك )
در اشعار تكم به مسائل خانوادگی ، روابط عروس و مادر شوهر و داماد و مادرزن ، رفتار اجتماعی زنان و دختران نیز با طنز و شوخی و انتقاد اشاراتی شیرین و بامزه می شود ، مثلا
ˈتكم گئتدی مرنده تاماشادی گلندهˈ ، ˈكول تكمون باشینا قایناناسی بیلندهˈ (تكم رفته به مرند ، برگشتنش تماشایی است ، خاك بر سر تكم اگر مادر زنش آگاه شود )
تكمچی به در هر خانه ای كه می رفت و شعر می خواند ، صاحب خانه به تناسب وضعیت
مالی و امكانات خود چیزی به عنوان شاباش ، خلعت و انعام به او می داد. البته تكمچی نیز لزوم دادن انعام را یاد آور می شد ˈآی تكمین كندی وار كمندی وار كندی وارˈ ، ˈهر قاپودا اویناسا بیر نلبكی قندی وارˈ. ( تكم ده دارد ، كمند دارد و ده دارد ،، در هر دری برقصد یك نعلبكی قند پاداش دارد.)
در اردبیل تكم به عنوان پیشاهنگ عید نوروز شناخته می شود و وقتی صدای تكمچی ها در كوچه و خیابان شنیده می شود مردم ، بویژه بچه ها از اینكه عید دارد می آید خوشحال می شوند.
در سال هایی كه بین آخرین چهارشنبه سال (چهارشنبه سوری) و عید نوروز فاصله زیاد باشد ، این فاصله بحبوحه فعالیت تكمچی هاست.
با اینكه از چندین سال پیش فعالیت سنتی تكم ها در مناطق مختلف استان كاهش چشمگیری یافته است با این همه گروههای هنری با ایجاد جشنواره های مختلف سعی در احیا و حفظ این میراث غنی فرهنگی منطقه اذربایجان را دارند.
گزارش: شهرام اصالت نیری
7117/6016
نیر ، اردبیل - در آستانه بهار طبیعت حضور تكم چی ها در محله ها و روستاهای شهرستان نیر خبر از آمدن عید نوروز می دهند و تكم چی ها پیك های شادی آفرین این جشن ملی هستند.
