به گزارش روز چهارشنبه گروه فرهنگی ایرنا سیمین دانشور (هشتم اردیبهشت ۱۳۰۰ تا ۱۸ اسفند ۱۳۹۰) نویسنده، استاد دانشگاه و مترجم ایرانی بود. وی كه دانش آموخته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران و زیبایی شناسی از دانشگاه استنفورد آمریكا بود، همزمان با تحصیل در این رشته در آمریكا نزد والاس استنگر (1909 تا 1993)، نویسنده مشهور آمریكایی، نویسندگی خلاق را آموخت و بعد از دو سال بازگشت به ایران به عضویت هیات علمی دانشكده ادبیات دانشگاه تهران درآمد.
وی كه در سال 1329 با جلال آل احمد (1302 تا 1348) ازدواج كرده بود؛ در اكثر فعالیت های فرهنگی و اجتماعی همسرش حضور و همكاری داشت.
دانشور كه تجربه نوشتن را از سال 1320 برای رادیو آغاز و حتی در زمان اقامت در آمریكا نیز دو داستان كوتاه به انگلیسی نوشته و چاپ كرده بود، یقینا زمانی به عنوان نویسنده زن رمان به صورت جدی مطرح شد كه رمان سووشون را در سال 1348 و كمی پیش از درگذشت جلال آل احمد منتشر كرد.
به تعبیر جمال میرصادقی از نظریه پردازان به نام ادبیات داستانی مدرن ایران، رمان سووشون در حقیقت تبدیل كتاب «غرب زدگی» جلال آل احمد در قالب قواعد رمان است. رمان سووشون به حوادثی در زمان رضاخان در جنگ جهانی اول بازمی گردد و دانشور به شدت اصرار دارد كه زمان همه وقایع را ذكر كند.
حسین سناپور منتقد و نویسنده در نقد «سووشون» می گوید: دانشور در این رمان رئالیستی با بهره گیری از همه نیروهای مختلف و درگیر اجتماع، قشرهای مختلف مردم و فرهنگ تمام آدم ها و تقابل آنها با یكدیگر، داستان كاملی برای ما می سازد كه همه این مباحث باعث می شود رمان سووشون یك رمان خوب باشد. البته ممكن است در این زمان، این رمان برای ما خیلی جذاب نباشد؛ به شرطی كه نخواهیم گذشته خود را بدانیم.
این رمان كه نقدهای مختلف اجتماعی، ادبی و حتی سیاسی در مورد آن نوشته شده به 17 زبان ترجمه و از جمله آثار بسیار پرفروش حوزه ادبیات داستانی هست.
این رمان به عنوان یكی از مهم ترین آثار در ادبیات معاصر فارسی مطرح است و نویسنده زنی را به ادبیات معاصر معرفی كرد كه مسیر نویسندگی خود را با كتاب های دیگری از جمله «به كی سلام كنم (1359)»، «ساربان سرگردان(1372)» و «جزیره سرگردانی (1380)» ادامه داد.
مهم ترین شاخصه آثار سیمین دانشور پرداختن به زنان، احساسات و نقش آنها در زندگی است. ولی وی در این پردازش هرگز به ورطه عوام فریبی نمی افتد و نگاهی عمیق به مسائل زنان دارد. دانشور همان دیدگاه كهن الگویی را به زن دارد؛ یعنی منشا زندگی و دانش بودن.
با آنكه جلال آل احمد بارها از نقش سیمین در زندگی حرفه ای خود تقدیر كرده و او را اولین خواننده و نقاد آثارش دانسته است؛ بسیاری منتقدان معتقدند سیمین دانشور با وجود آثار علمی، تحقیقاتی، ترجمه ها و داستان های شاخص همواره زیر سایه جلال آل احمد بوده و به وی به عنوان یك نویسنده، مترجم و محقق توجه جدی نشده است.
یكی از امتیازات هنر داستان‌نویسی دانشور این است كه در توصیف ویژگی‌ها و اوضاع و احوال شخصیت‌های طبقات مرفه، متوسط و فرودست مهارتی یكسان دارد؛ یكی از دلایل این امر را می‌توان بالیدن وی در خانواده‌ای متمول و دیگر، اهتمام آگاهانه و متعهدانة او به شرح و توصیف معضلات زندگی طبقات سنتی فرودست دانست.
وی همچنین آگاهانه داستان هایش را به بستری برای روایت دشواری ها و معضلات زنان ابرانی تبدیل كرده است. دانشور علاوه بر پرداختن به دغدغه‌ها و دشواری‌های زندگی كلفت‌ها، خدمتكاران و به طور كلی زنان طبقات فرودست، به زندگی زنان طبقات مرفه نیز می‌پردازد و معمولاً در بازآفرینی شخصیت زنان این دو گروه، از این تضاد و تقارن بهره می‌جوید؛ آنچنان كه زندگی تیره و تباه كنیزان در قیاس با زندگی زنان مرفه، برجسته‌تر به نظر می‌آید.
سیالیت نثر سیمین دانشور بنا به گفته خود او و البته بسیاری از كارشناسان و منتقدان ادبی كشور وامدار نثر بوستان سعدی است و تعبیرات عرفانی و عاطفی موجود در زبان این نویسنده فقید نیز تا حد زیادی مدیون تاكید او بر مطالعه اشعار حافظ است. دانشور این شاعر همشهری خود را تنها شاعر ایرانی می دانست كه كامل ترین زبان ادبی را در خلق غزل هایش استفاده كرده است.
وی البته قرابت چندانی هم با نثر و نظم شاعرانی چون نظامی و خاقانی نداشت و درباره دلایل بی میلی اش به آثار ادبی چنین شاعرانی با همان زبان طنزی كه همیشه همراه گفته ها و نوشته هایش است می گفت: «نظامی حتی یك بار هم در عمرش عاشق نشده است».
وی همچنین مطالعات زیادی روی نثر بیهقی و ناصرخسرو داشته و مدتی در آغاز راه نویسندگی اش زبان «بریده بریده» (كلام متقاطع) ناصر خسرو را استفاده می كرده، ولی بعد از ازدواج با جلال آل احمد وقتی گرایش و شیفتگی همسر خود به این گونه نوشتاری را در می یابد آن را رها می كند. حتی در این باره هم بارها به طنز در نامه هایش به جلال آل احمد گفته بود: «من به خودم برمی گردم و اصلا كاری به بیهقی ندارم، می خواهم خودم باشم».
در كلامی ساده باید گفت كه سیمین دانشور نویسنده ای است كه به اصول واقع گرایی (رئالیسم) در داستان تاكیدی وافر داشت و روایت های انتزاعی (آبستره) را نمی پسندید و همواره بر رئالیسم اصرار داشت.
پس از مجموعه داستان به كی سلام كنم؟، دانشور چند سال كتابی منتشر نكرد تا در شهریور 1372 رمان جزیره‌ی سرگردانی از او انتشار یافت. این رمان نخستین مجلد از رمانی سه‌گانه است كه جلد دوم آن با عنوان «ساربانْ سرگردان» در شهریور 1380 چاپ شد. در جزیره سرگردانی و ساربانْ سرگردان دانشور بار دیگر به موضوع مورد علاقه خود (تاریخ) بازمی‌گردد و این‌بار تاریخ معاصر (از اواسط دهه‌ی 1350 تا جنگ ایران و عراق) را نقادانه بازنگری می‌كند. در این آثار نیز، بارزترین وجه داستان‌نویسیِ دانشور پویایی كم‌نظیر اوست. استفاده دانشور از تكنیك‌های رمان مدرن در این دو رمان (مانند استفاده از زاویه دید موسوم به ذهنیت مركزی آن‌گونه كه هنری جیمز آن را تبیین كرده است) توأم می‌شود با برخی صناعات پسامدرن (مانند استفاده از شخصیت‌های واقعی، یا اولویت دادن به وجودشناسی در مقابل معرفت‌شناسی).
می‌توان گفت اگر آثار قبلی دانشور نشان‌دهنده حركت او از رئالیسم به مدرنیسم بودند، در این دو رمان او برخی گام‌های اولیه برای تحول در سبك خود و حركت به سمت پسامدرنیسم را با توفیق برمی‌دارد، هرچند كه مسلماً وجه غالب در كار او هنوز مدرنیسم است.
اما دانشور در سال های پایانی عمر و بعد از چاپ جزیره سرگردانی و ساربان سرگردان كم كار شد و بعد از بیماری و دورانی بستری شدن در بیمارستان در سال 1386 بیشتر استراحت می كرد.
سیمین دانشور سرانجام بعد از عمری تدریس و نویسندگی اسفند ماه 1390 در منزل مسكونی خود به علت كهولت سن و آنفلونزا درگذشت و میراث جاودانی از تالیف، ترجمه و تحقیق را برجای گذاشت.
فراهنگ**9157 ** 1569
تهران- ایرنا- هشتم اردیبهشت ماه سالروز سیمین دانشور، بانوی برجسته ادبیات معاصر ایران است كه اگر بود نود و پنج ساله می شد.
