به گزارش ایرنا، قزل آلای خال قرمز از مهمترین شاخص های زیستی یك منطقه دارای آب و هوای خوب و وجود آن نشانگر سلامتی هر رودخانه ای است زیرا كه این گونه نسبت به تغییرات دما، مواد غذایی و آلودگی آب بسیار حساس می باشد.
این نوع ماهی در رودخانه لیقوان تبریز و سه رودخانه صوفی چای، مردق جای و قرانقو چای مراغه زندگی می كند كه در زمان كنونی به دلیل بروز سیل های متعدد در اثر تخریب پوشش گیاهی و فرسایش خاك، صید غیرمجاز و بی رویه و برخی آلودگی های زیست محیطی، زیستگاه آن به خطر افتاده است.
پرمخاطره ترین محل زندگی ماهی قزل آلای خال قرمز در آذربایجان شرقی، رودخانه صوفی چای در دامنه های جنوبی ارتفاعات سر به فلك كشیده سهند است كه بروز سیل های بنیان كن در اوایل دهه 1370، نسل آن را به كلی در این رودخانه منقرض كرد.
برای احیای این گونه ماهی در رودخانه صوفی چای مراغه، اداره كل حفاظت از محیط زیست آذربایجان شرقی درسال 1375 تعدادی از ماهیان رودخانه مردق چای در بالادست روستای
'كرده ده' را صید و در دو مرحله در این رودخانه و در بالادست سد علویان رها كرد تا گامی برای احیای ماهی قزل آلا بردارد.
ارتقای بخشی از حوضه آبخیز صوفی چای به منطقه حفاظت شده، دومین گام برای احیای گونه ماهی قزل آلا در این رودخانه بود.
بروز این وضعیت سبب شد رودخانه صوفی چای مراغه به دلیل اهمیت اكولوژیكی از جمله وجود گونه ماهی قزل آلای خال قرمز طی مصوبه شماره 356 شورای عالی محیط زیست در دی سال 1390 از وضعیت شكار ممنوع به منطقه حفاظت شده ارتقا یابد.
منطقه حفاظت شده صوفی چای با وسعت 13 هزار و 97 هكتار در دامنه ارتفاعات سهند و در بالادست شهر مراغه با فاصله 20 كیلومتری قرار دارد كه به محدوده منطقه حفاظت شده سهند متصل می شود.
رودخانه صوفی چای به علت وجود چشمه های دایمی در ارتفاعات و آبراهه ها با دبی نسبتا زیاد از ظرفیت بسیار بالایی برای تخم ریزی و زمستان گذرانی ماهی قزل آلای خال قرمز برخوردار بود به طوری كه دبی اوج حوضه 104 متر مكعب در ثانیه است و وجود سد علویان در پایین دست آن به قابلیت زیستی آن می افزاید.
**وجود ماهی قزل آلا در هر رودخانه و دریاچه نشانگر سلامت آب آن برای شرب است
سرپرست اداره پایش و نظارت برحیات وحش اداره كل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی به خبرنگار ایرنا گفت: ماهی قزل آلای خال قرمز تنها عضو خانواده آزاد ماهیانی است كه در آب های شیرین زندگی می كند و از این جهت این گونه در كلاس 1 بلوك تقسیم بندی لیمنولوژیك (علم مطالعه آبهایی غیر از آب دریاها) است.
محمدرضا مسعود، افزود: این ماهی در آب های پراكسیژن، غیرآلوده و شفاف زندگی می كند و از مهمترین شاخص های بیولوژیك در مطالعات رودخانه ها است.
وی اظهار كرد: این ماهی به علت حساسیت زیاد به آلودگی، كدورت و سایر عوامل به شدت آسیب پذیر است و به عنوان یك شاخص بیولوژیك بسیار مهم در مخازن و منابع آب شرب بزرگ نگهداری می شود.
مسعود ادامه داد: این گونه ماهی در صورت بروز هر گونه آلودگی كه باعث ایجاد خطر برای مصرف كنندگان باشد، می میرد و با مرگ آن بلافاصله مسئولان متوجه تغییرات می شوند و قبل از اعلام نتایج آزمایشگاهی كارهای مدیریتی خود را آغاز می كنند.
سرپرست اداره پایش ونظارت برحیات وحش اداه كل حفاظت ازمحیط زیست آذربایجان شرقی گفت: این ماهی در ارتفاع دو هزار تا 2700 متری از سطح دریا، زندگی و زاد و ولد می كند.
مسعود، افزود: ماهیان قزل آلای خال قرمز در طول فصول مختلف سال در ارتفاعات مختلف زندگی می كنند و با تغییرات فصلی از ارتفاعی به ارتفاع دیگر مهاجرت می كنند.
وی اظهار داشت: بهترین درجه حرارت برای رشد این گونه ماهی 14 تا 15 درجه بالای صفر است كه با سرد شدن درجه حرارت آب با فرا رسیدن پاییز، گروه های مختلف این ماهی به سمت سرچشمه رودخانه ها مهاجرت می كنند.
سرپرست اداره پایش و نظارت بر حیات وحش اداه كل حفاظت از محیط زیست آذربایجان شرقی یادآوری كرد: در درجه حرارت كمتر از هفت درجه بالای صفر، غدد جنسی این ماهی فعال می شود و در اواخر پاییز خود را به حوضچه های واقع در سرچشمه می رسانده، به طوری كه اوایل زمستان زادآوری این ماهی شروع می شود.
مسعود، افزود: این گونه ماهی برخلاف هم خانواده خود (آزاد ماهی های اقیانوس آرام )كه بعد از تخم گذاری و باروری مولدین، می میرند، در حوضچه ها اقامت كرده و با گرم شدن هوا برای تغذیه دوباره به ارتفاعات پایین دست باز می گردند.
**بروز سیل ها، آلودگی و صید غیرمجاز بزرگترین تهدید ماهی قزل آلای خال قرمز
مستندات علمی مقاله 'مطالعه تنوع و غنای گونه ای ماهیان رودخانه های حوضه شرق دریاچه ارومیه' نوشته حمید قاسمی و محمود رامین كه در مجله علمی شیلات ایران منتشر شده است، نشان می دهد كه ماهی قزل آلای خال قرمز در آب های زلال و فاقد آلودگی با جریان نسبتا زیاد و اكسیژن كافی زندگی می كند.
بر پایه این مقاله، زیستگاه این گونه در حوضه شرق دریاچه ارومیه بوده است و منطقه پراكنش آن به علت ورود فاضلاب های كشاورزی و روستایی، استفاده بی رویه از آب رودخانه و دسترسی سهل و آسان اهالی به مناطق بالادست، محدود شده است.
سرپرست اداره پایش و نظارت بر حیات وحش اداره كل حفاظت از محیط زیست آذربایجان شرقی می گوید: این نوع ماهی از حساس ترین ماهیان جهان است كه به تغییرات اكسیژن، دما، وقوع آلودگی و بالا رفتن ذرات معلق در آب كه در اثر وقوع سیل به وجود می آید، حساس است.
محمدرضا مسعود، افزود: صیدهای غیرمجاز، كه معمولا با منحرف كردن آب از مسیر اصلی و یا استفاده از سموم گیاهی و ژنراتور تولید برق در رودخانه ها انجام می شود، از دیگر عوامل انقراض این گونه ماهی است.
وی یادآوری كرد: مهمترین تهدیدی كه این ماهی را در رودخانه صوفی چای مراغه به قهقرا برده، وقوع سیل های مهیب ناشی از تخریب پوشش گیاهی منطقه به دلیل چرای بی رویه دام ها در مراتع ییلاقی سهند و رها شدن گونه پرورشی قزل آلای رنگین كمان در زیستگاه های رودخانه ای است كه اختلاط ژنتیكی باعث انقراض این گونه ماهی بومی و با ارزش شده است.
سرپرست اداره پایش و نظارت بر حیات وحش اداره كل حفاظت از محیط زیست آذربایجان شرقی گفت: با توجه به اعلام سازمان آبخیزداری آذربایجان شرقی، وقوع سیل نسبت به دهه 1330 در این استان 250 برابر افزایش یافته كه در برخی از مواقع نسل این ماهی ها را تا آستانه انقراض نیز پیش برده است.
مسعود، ادامه داد: در سال 1370 در اثر وقوع سیل بنیان كن در رودخانه صوفی چای نسل ماهی قزل آلای خال قرمز در این رودخانه به طور كامل منقرض شد و این سازمان در سال 1375 تعدادی از ماهیان رودخانه مردق چای در بالادست روستای 'كرد ده' را صید و در دو مرحله در رودخانه صوفی چای در بالا دست سد علویان رها سازی كرد.
وی یادآور شد: در زمان كنونی در هر سه رودخانه یاد شده در مراغه، این گونه ماهی وجود دارد، ولی با توجه به سیل خیزی این حوزه ها كه سالانه در هر كدام بیش از 10 بار اتفاق می افتد، امیدی برای آینده این ماهی نمی توان تصور كرد مگر اینكه تمهیداتی برای حفاظت از مراتع بالادست و محل های تخم ریزی آن انجام شود.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری مراغه نیز گفت: این اداره در راستای حفاظت از پوشش گیاهی منطقه اقدام به كنترل چرای دام در اكثر مراتع این شهرستان كرده كه مراتع بالادست سد علویان از جمله این مراتع است.
علی مكرمی وند افزود: در این راستا هم اكنون طرح های آبخیزداری به منظور جلوگیری از فرسایش خاك در روستاهای اسفستانج، هریس، سونكش و یای شهری این شهرستان در حال اجراست.
وی اظهار كرد: تمامی روستاهای بالادست سد علویان و حاشیه رودحانه صوفی چای مطالعه شده و در صورت تخصیص اعتبار مورد نیاز می توان آن ها را اجرا كرد.
مدیر جهاد كشاورزی مراغه نیز گفت: سه رودخانه صوفی چای، مردق چای و قرانقو چای مراغه به دلیل سرچشمه گرفتن از كوه سهند از محل های مناسب برای تخم ریزی و تكثیر ماهی قرل آلای خال قرمز است.
محمد نریمانی، افزود: این گونه هم اكنون به علت صید بی رویه در حال انقراض و این مدیریت به منظور احیای ماهی قزل آلا در رودخانه صوفی چای، آماده همكاری با دستگاه های ذیربط است.
وی یادآور شد: هم اكنون جهاد كشاورزی اقدام به تكثیر ماهی قزل آلای رنگین كمان كرده است، به طوری كه در سال جاری در 86 مزرعه و استخر چند منظوره پرورش ماهی این شهرستان حدود 118 تن انواع ماهی ها تولید و روانه بازار مصرف شده است.
** قزل آلای خال قرمز، ظرفیت بی بدیل گردشگری ورزشی
سرپرست اداره پایش و نظارت بر حیات وحش اداره كل حفاظت از محیط زیست آذربایجان شرقی می گوید: قزل آلای خال قرمز از جذاب ترین ماهی ها برای ماهیگیران ورزشی به دلیل مبارزه طلبی و تلاش برای رهایی از قلاب و رقیبی بی نظیر برای جلب تمامی علاقه مندان از مناطق مختلف كشور به رودخانه های محل زندگی خود است.
مسعود، با اشاره به قابلیت های سد علویان از نظر جذب گردشگری و طبیعت گردی برای مراغه، افزود: برای تكثیر مصنوعی این ماهی با همكاری اداره كل شیلات، محیط زیست و شهرداری مراغه و رها سازی آن در سد علویان می توان از حضور آن به عنوان یك شاخص گردشگری برای جذب گردشگران به مراغه بهره برد.
وی اظهار كرد: هم اكنون این طرح در اداره كل حفاظت از محیط زیست آماده است و در صورت اعلام همكاری مدیریت شهری مراغه می توان با احداث كارگاه تكثیر این گونه از انقراض آن جلوگیری كرد.
شهردار مراغه نیز گفت: رودخانه صوفی چای از ویژگی های طبیعی و گردشگری برخوردار است و وجود گونه قزل آلای خال قرمز در این رودخانه علاوه بر احیای ویژگی های زیست محیطی آن ، می تواند به یك پتانسیل گردشگی تبدیل شود و شاخص های توریسم پذیری آن را اضافه كند.
نادر ابراهیمی اظهار كرد: توسعه گردشگری از اهم فعالیت های مدیریت شهری مراغه است كه اگر نیاز به تكثیر مصنوعی این گونه در صوفی چای با همكاری شهرداری باشد، این مدیریت آماده اجرای طرح مشترك بین محیط زیست، امور آب منطقه ای و شهرداری است.
ابراهیمی، ادامه داد: مراغه با توجه به داشتن كالبد فضای سبز و امكانات زیرساختی آبی و طبیعی و سد، قابلیت بالایی در توریسم طبیعی و گردشگری برخوردار است.
وی گفت: هم اكنون مدیریت شهری با اولویت گردشگری، دو هدف ایجاد زیرساخت های گردشگری محور شمال شامل منطقه هریس و یای شهری (بالادست سد علویان و رودخانه صوفی چای) را دنبال می كند.
**قزل آلا محبوب ترین ماهی آب های سرد
كارشناس مسئول گروه بهبود تغذیه معاونت بهداشتی دانشكده علوم پزشكی مراغه نیز گفت: ماهی قزل آلا لذیذترین و محبوب ترین ماهی اّب های سرد است كه هم اكنون گونه پرورشی آن بنام قزل آلای رنگین كمان در بازار عرضه می شود.
سعیده اسكندی، افزود: ماهی از مهمترین منابع پروتئین حیوانی است كه اسیدهای آمینه ضروری آن برابر با گوشت های قرمز بدون چربی است.
وی اظهار كرد: ماهی علاوه بر پروتئین شامل مقادیر با ارزشی از انواع مختلف ویتامین A ،D ،K ،E و B و مواد معدنی شامل فسفر، آهن، منیزیم، سلنیم، روی، فلوئور، پتاسیم و گوگرد است.
گزارش از: حسن حسین زاده
3034/8023/518/1352
مراغه -ایرنا- صوفی چای، مردق چای و قرانقوچای مراغه، مامنی برای تنها گونه ماهی قزل آلای خال قرمز از خانواده سالمونید است كه این روزها به دلیل چرای بی رویه دام و تخریب مراتع دامنه كوه سهند و در پس آن جاری شدن سیل، رو به انقراض است.
