اختلاف های مرزی و تعیین مرزها برای كشورهای عرب حاشیه خلیج فارس كه برای سال ها اغلب بصورت موروثی، شیخ نشینی و قبیله ای اداره می شدند، اهمیت زیادی نداشت تا اینكه با اكتشاف نفت و گاز، حاكمان آنها به وجود ذخایر عظیم نفت و گاز در این مناطق پی بردند، از آنجا بود كه دامنه این اختلاف ها تشدید و گاهی به درگیری هایی نیز منجر شده است.
عربستان در مرزهای شمالی، شرقی و جنوب شرقی با همسایگان خود اختلاف های مرزی دارد كه در این گزارش به صورت خلاصه ٬اختلاف های مرزی این كشور با امارات عربی متحده بررسی می شود.
پایگاه خبری سبله عمان در باره سابقه تاریخی اختلاف های عربستان با همسایگان خود می نویسد: تاریخ اختلاف های مرزی عربستان با همسایگان خود ٬ به نیمه قرن هیجدهم میلادی بر می گردد ؛ زمانی كه شیخ محمد عبدالوهاب با محمد بن سعود حاكم الدرعیه در سال 1742 توافق محلی حمایت از یكدیگر را امضا كردند.
پس از آغاز جنگ جهانی اول، دولت انگلستان در سال 1915 عبدالعزیز بن سعود را به عنوان حاكم عربستان به رسمیت شناخت تا بر مناطق نجد، الاحساء و قطیف حكومت كند ضمن اینكه حق حكومت نیز بطور موروثی به فرزندان او تخصیص داده شد، در مقابل عبدالعزیز بن سعود متعهد شد در امور كشورهای كویت، بحرین، قطر و كشورهایی كه حاكمان آنها از دوستان انگلیس بودند٬ مداخله نكند.
در سال 1921 در نشستی كه در قاهره به ریاست چرچیل برگزار شد، شریف حسین به عنوان حاكم حجاز، فرزندش فیصل حاكم عراق و عبداله فرزند ارشد او نیز به عنوان حاكم شرق اردن شناخته شد. اینجا بود كه عبدالعزیز بن سعود خود را در محاصره حاكمانی از خانواده شریف حسین كه مورد حمایت انگلیس بودند، دید و دایره حكومتی او تنها به مناطق نجد، حائل، طائف و قطیف محدود شد تا اینكه در سال 1927 دولت انگلیس استقلال حكومت بن سعود بر حجاز، نجد و نواحی اطراف آن را به رسمیت شناخت و از آن زمان بود كه بن سعود با اعتراف بین المللی ٬ اسم مملكت عربستان سعودی را در سال 1932 بر این كشور نهاد.
اینجا بود كه عربستان سعودی به عنوان بزرگترین كشور از نظر جغرافیایی در شبه جزیره عربستان مطرح شد و پس از اكتشاف چاه های نفت در مناطق الاحساء و مناطق اطراف آن و در مناطق مرزی با همسایگان، قدرتش افزون شد و درگیری های مرزی با همسایگانش نیز اوج گرفت كه بسیاری از آنها تاكنون حل نشده باقی مانده است.
این در حالی است كه تا پیش از این، نه حقوق شهروندی و نه زمین و نه مرز بین این كشورها از اهمیت خاصی برخوردار نبود بلكه اساس روابط بر میزان ارتباط روسای قبایل با حاكمان كشورهای اطراف و نیز ارتباط دینی با طائفه هایی مثل اباضیه ٬ سلفیه، زیدیه، شافعی و غیره استوار بود كه در منطقه شبه جزیره عربستان زندگی می كردند.
اختلاف مرزی عربستان با امارات نیز به همین دوران قبل از دهه هفتاد بر می گردد. صحرای البریمی منطقه مورد اختلاف بین دو كشور است كه 985 كیلومتر مربع وسعت دارد و خلیج فارس را از خلیج عمان جدا می كند. البریمی بین كشورهای عربستان، امارات و عمان قرار داشته و به دلیل ذخایر فراوان نفت و آب های زیرزمینی ٬ همیشه مورد نزاع بین آنها بوده است.
البریمی منطقه‌ای است سرسبز و پر آب، دارای ذخایر نفتی كه در فاصله صد مایلی جنوب شرقی ابوظبی واقع شده است و چند دهكده سرسبز و مناطق آبادان ونخلستان‌ها را دربرمی‌گیرد.
در مجله سیاست بین الملل كه در ژانویه 1993 میلادی منتشر شد، آمده است: اختلاف بر سر حاكمیت بر منطقه البریمی به سال 1952 باز می‌گردد كه به تدریج ابعاد بین المللی نیز به خود گرفت. اگرچه در سال 1974 میلادی این اختلاف با توافقنامه‌ای كه بین سه كشور عربستان، امارات و عمان منعقد شد، به ظاهر پایان یافت اما این مساله همواره به عنوان منبع بالقوه درگیری بین سه كشور باقی مانده است.
زمانی كه دولت انگلیس در سال 1971 میلادی از منطقه خلیج فارس عقب نشینی كرد و عربستان امتیاز اكتشاف نفت از سه منطقه صحرای البریمی شامل العقل، المجن و بینونه را در سال 1974 به شركت نفتی آرامكو آمریكا واگذار كرد، درگیری بین عربستان و امارات تشدید شد.
دولت انگلیس كه منافع خود را در كشور دوست خود (امارات) در مناطق مرزی با ابوظبی در خطر می دید٬ به شركت آمریكایی آرامكو هشدار دارد كه از این مناطق عقب نشینی كند.
شیخ زاید بن نهیان رئیس آن زمان دولت تازه تاسیس امارات در سال 1974 ( سه سال پس از استقلال این كشور) به عربستان سعودی سفر كرد و دو كشور توافقنامه ای سری و مخفیانه را موسوم به 'توافقنامه جده' بدون اطلاع قطر در باره اختلاف های خود در مناطق البریمی امضا كردند.
براساس این توافق، عربستان سعودی مناطق ساحلی شرقی خور العدید را بدست آورد و در مقابل از منطقه البریمی كه اكنون العین گفته می شود ٬عقب كشید؛ منطقه ای كه از قرن 19 میلادی تاكنون منطقه اختلاف بین عربستان، عمان و امارات بوده است.
دولت امارات كه تازه استقلال یافته و تشكیل دولت اتحادیه داده بود٬ با دادن این امتیازها ٬ در حقیقت به دنبال به رسمیت شناخته شدن خود در جامعه بین المللی بود كه عربستان با این توافقنامه و بها دادن به استقلال این كشور، توانست به درآمد حاصل از تولید روزانه بیش از یك میلیون بشكه نفت از این مناطق مرزی مورد اختلاف، دست یابد.
در سال 1999 میلادی بود كه دولت امارات به این توافقنامه كه در شرایط خاصی امضا شده بود ٬ اعتراض كرد و دو باره موضوع اختلاف های مرزی با عربستان را مطرح كرد و خلیفه بن زاید فرزند شیخ زاید ٬ زمانی كه پس از مرگ پدرش به حكومت رسید ٬ توافقنامه سال 1974 با عربستان را معتبر ندانست و در اولین سفرش به ریاض در سال 2006 مشكلات مرزی با این كشور را دوباره با حاكمان عربستان مطرح كرد.
بحران میان عربستان و امارات ٬ زمانی شدیدتر شد كه قطر و امارات در انتقال گاز طبیعی از راه زمینی كه عربستان ادعای مالكیت بر آن را داشت٬ به توافق رسیدند. بحرانی كه در ماه مارس 2010 به نزاع كشیده و موجب شد یك قایق نظامی عربستانی مورد حمله نیروهای مرزی ساحلی امارات قرار گیرد و در جریان آن دو تن از نیروهای گارد ساحلی عربستان به دلیل ورود به آبهای مشترك با این كشور دستگیر شدند، هرچند رسانه های عربی خبر این درگیری را منتشر نكرده و آن را مسكوت گذاشتند.
دولت امارات در سال 2009 همچنین شورایی را با نام شورای تعیین مرزها تشكیل داد تا موضوع توافق مرزی با عربستان در سال 1974 را مورد بررسی قرار دهد.
وزارت خارجه امارات در سایه اختلاف های پنهان خود با عربستان ٬ از شهروندان خود خواست كه برای سفر به این كشور باید گذرنامه تهیه كنند، عربستان نیز در آگوست 2009 میلادی در اقدامی غیرمنتظره ٬ تردد اتباع دو كشور را با كارت شناسایی ممنوع كرد و اتباع امارات را كه تا پیش از این قانون ٬ وارد عربستان شده بودند وادار به دریافت مجوز خروج از سفارت امارات در ریاض كرد كه این سرگردانی شمار زیادی از اتباع امارات در مرزهای عربستان را به دنبال داشت و آنها را واداشت برای دریافت مجوز، فاصله یك هزار كیلومتری مرز عربستان تا ریاض را طی كنند.
دلیل دیگر این واكنش عربستان، ترسیم نقشه‌ای از كشور امارات بر روی كارت شناسایی شهروندان این كشور بود كه با مرزبندی كنونی صورت گرفته توسط دو كشور و قرارداد مرزی سال 1974 مغایرت داشت. دولت امارات در نقشه روی كارت‌های ملی اتباع خود، خاك امارات را متصل به قطر ترسیم كرده بود.
- اختلاف در منطقه خور العدید
عربستان پیش از این نیز در سال 2006 میلادی با احداث خط لوله 'دلفین' برای انتقال گاز قطر به امارات ٬ مخالفت و ادعا كرده بود كه این خط لوله از آبهای سرزمینی عربستان (منطقه‌ای به نام گذرگاه خور العدید) عبور می‌كند.
عربستان بر این باور است كه بر اساس توافقنامه 1974 جده منعقد شده بین عربستان و امارات، این منطقه نیز به عربستان تعلق دارد. امارات نیز نگران است كه عربستان مدعی آبهای سرزمینی محدوده 20 مایلی شود كه راهرویی بین امارات و قطر است و نتیجه آن، تعلق منابع نفتی 'زركوه' به عربستان سعودی است كه امارات و قطر درحال بهره برداری از آن هستند.
خورالعدید دارای ذخایر نفتی فراوانی است كه در امتداد خط ساحلی به طول 25 كیلومتر به سواحل خلیج فارس در حد فاصل مرزهای خاكی ابوظبی و قطر به خاك عربستان قرار دارد .80 درصد ذخایر نفتی منطقه 'خیز الشیبه' كه طبق برآوردها بیش از 15 میلیارد بشكه ذخایر قطعی نفت و حدود 650 میلیون متر مكعب گاز طبیعی است٬ در این منطقه قرار دارد .
- اختلاف در منطقه سبرخه مطی
این منطقه نیز از جمله مناطقی است كه در توافق جده به خاك عربستان الحاق شد.
اماراتی ها معتقدند این توافقنامه در شرایطی امضا شده كه امارات در حال كسب استقلال بوده است. عربستان نیز هنگام امضای این توافقنامه اعلام كرده بود تا زمانی كه امارات شروط توافقنامه 1974 را قبول نكند، این كشور را به رسمیت نخواهد شناخت، به همین دلیل امارات، تحت فشار این توافقنامه را پذیرفته و اكنون به آن توافقنامه پایبند نیست.
اختلاف بین عربستان سعودی و امارات تنها به اختلاف های مرزی و سرزمینی محدود نمی شود بلكه این دو كشور اگر چه در قالب ائتلافی مشترك به رهبری سعودی ها ٬ حمله ناجوانمردانه علیه مردم یمن برای حفظ منافع و مصالح خود آغاز كرده اند اما این طرف ها در همین جنگ ها و سیاست های تفرقه افكنانه كه به رهبری عربستان و دنباله روی برخی كشورهای عربی كوچك مانند امارات و قطر صورت می گیرد، اتحاد و اشتراك نظر سیاسی ندارند.
این اختلاف ها به چند عامل جغرافیایی، سیاسی و شخصیتی بین حاكمان دو كشور برمی گردد كه هر از گاهی در قالب توهین و انتقاد شدید از یكدیگر بین وزیران و نویسندگان برجسته بین دو كشور در روزنامه ها علنی می شود.
پایگاه خبری عربی 'اخبارالساعه' اخیرا نوشت: عبدالله بن زاید وزیر امور خارجه امارات پیام توئیتری 'فرحان المالكی' فعال سیاسی مخالف رژیم آل سعود را كه به شدت سعودی ها را هدف حمله قرار داده بود، باز نشر داد.
فرحان المالكی در یك پیام توئیتری، جامعه عربستان را جامعه ای تربیت شده بر فرهنگ كشتار و تشییع جنازه دانست كه فقط از تكفیر و تحریم سخن می گویند.
عبدالله بن زاید نیز در ذیل پیام فرحان نوشت: این فرهنگ مخالف زندگی است و انسان را تحقیر و از تروریسم حمایت می كند.
این اقدام وزیر خارجه امارات، خشم سعودی ها را برانگیخت و آن ها نیز به تحقیر امارات و توانایی ملت آن پرداختند.
كارشناسان سیاسی معتقدند كه انتقاد وزیر خارجه امارات از عربستان، یك انتقاد تصادفی یا ناگهانی نبوده و نیست بلكه این انعكاس به تنگ آمدن اماراتی ها از تك روی های عربستان در بحران یمن و سیاست های منطقه ای سعودی ها است.
چندی پیش ویكی لیكس در سندی ٬ اظهارات ولیعهد ابوظبی درباره نظر مردم عربستان نسبت به حكومت سعودی را منتشر كرد كه این مقام اماراتی مدعی شده بود بر اساس نظر سنجی ها٬ 90 درصد از مردم عربستان منتظرند تا آمریكا پس از عراق به سراغ تغییر رژیم آل سعود بیاید.
این سند ویكی لیكس حاوی گفت و گوی محمد بن زاید آل نهیان ولیعهد امارات با ریچارد هاس رییس شورای روابط خارجی آمریكا بود.
در این دیدار٬ این مقام اماراتی در انتقاد از شاهزادگان سعودی می گوید: 90 درصد از مردم عربستان منتظر آن هستند كه آمریكا پس از پایان كارش در عراق، رژیم آل سعود را نیز بركنار كند.
تاریخ سند افشا شده در 10 ژانویه 2003 و درست دو ماه پیش از حمله ماه مارس 2003 آمریكا به عراق است و ولیعهد امارات این اظهارات را در یك ضیافت دو ساعته شام در 8 ژانویه با مقام آمریكایی ایراد كرده بود.
بن زاید در سخنان خود٬ امیر نایف بن عبدالعزیز وزیر وقت كشور عربستان را به میمون تشبیه كرده كه بر اساس نظریه داروین بعدها تكامل یافته است. وی همچنین به اختلاف های درونی شاهزادگان عربستانی و خصوصیات اخلاقی برخی از آنها اشاره كرده بود.
محمد بن زاید همچنین به موضوع اختلاف های امارات با عربستان و قطر اشاره كرده و به رئیس شورای روابط خارجی آمریكا گفته بود كه عربستان و قطر در اصل وهابی بودن با یكدیگر مشترك اند ولی رابطه امارات با ریاض پیچیده است و مسائل مرزی موجود میان دو طرف هنوز حل و فصل نشده و مساله چاه‌های نفتی همچنان مورد اختلاف دو طرف است.
تشدید اختلاف های عربستان و امارات در هفته های اخیر نیز موجب شد امارات میزان حضور یا تعداد نیروها و تجهیزات نظامی خود در خاك یمن را كاهش دهد و حتی بطور مستقل از عربستان در مناطقی مثل عدن و المكلا دست به عملیات نظامی بزند كه این موضوع خوشایند سعودی ها نبود.
از : سعید محسنی راد
خاورم**1653**2041**
تهران - ایرنا - عربستان سعودی اختلافات زیادی در مرزهای مشترك خود با كشورهای عضو شورای همكاری خلیج فارس دارد كه این اختلافات بخصوص پس از اكتشاف نفت در این مناطق حتی به نزاع و درگیری بین آنها نیز كشیده شده است.
