ایران در برابرِ نگاه برون زا به امنیت منطقه، بر الگوی بومی و درون زا تاكید دارد

حدود یك سال پیش بود كه «باراك اوباما» رییس جمهوری آمریكا در نشست سران كشورهای حاشیه خلیج فارس در «كمپ ‌دیوید»، موضوع امنیت كشورهای عربی حوزه خلیج فارس را به میان آورد. وی در این نشست به آن ها وعده داد توافق هسته ‌ای ایران باعث تقویت همكاری ‌های امنیتی كشورش با اعضای شورای همكاری خلیج فارس می شود.
پس از نشست كمپ ‌دیوید، آمریكا و كشورهای عضو شورای همكاری‌ كارگروه ‌هایی را تشكیل دادند و به موضوع امنیت در خلیج فارس پرداختند. افزایش همكاری برای توسعه سیستم دفاعی یكپارچه، امنیت سایبری و دریایی، مقابله با تروریسم و فروش تسلیحات نظامی از جمله حوزه هایی بود كه كارشناسان 2 طرف به آن پرداختند.
گفته می شود رهبران كشورهای عربی حوزه خلیج فارس در برابر آنچه تهدید خارجی می خوانند، به طور جدی الگوبرداری از ناتو (سازمان پیمان آتلانتیك شمالی) و همكاری نزدیك با آمریكا در قالب یك سازمان نظامی- امنیتی را خواستارند. به تازگی نیز زمزمه هایی در مورد توافق بر سر همكاری ناتو با كشورهای حاشیه خلیج فارس منتشر شده است.
در این زمینه گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا گفت وگویی را با «محمد سلطانی نژاد» تحلیلگر مسایل خاورمیانه ترتیب داده است. تحلیلگر پژوهشكده مطالعات استراتژیك خاورمیانه اظهار كرد مدل امنیتی كه كشورهای عربی به دنبال آن هستند برون زا و متكی بر درگیر ساختن قدرت های بزرگ غربی به ویژه ایالات متحده آمریكا در امور امنیتی منطقه است.
این تحلیلگر مسایل خاورمیانه، بخشی از چالش آفرینی های عربستان سعودی و دیگر كشورهای عربی را ناشی از توافق هسته ای قدرت های جهانی با ایران دانست. وی نگرانی سران ریاض از تنزل جایگاه عربستان به عنوان متحد اصلی و ستون سیاست امنیتی ایالات متحده در خلیج فارس را دلیلی بر این چالش آفرینی ها برشمرد.
سلطانی نژاد در مورد تلاش ایران برای ایجاد امنیت درونزای منطقه ای با مشاركت همه كشورهای حوزه خلیج فارس ابراز داشت كه هنوز یك دید مشترك مبنی بر ایجاد نظام امنیت منطقه ای بومی در خلیج فارس شكل نگرفته است.
در ادامه، متن كامل گفت وگوی ایرنا با سلطانی نژاد آمده است:

***ایرنا: به نظر می رسد كشورهای عربی حوزه خلیج فارس در تلاشند تا به طور جدی ناتو را وارد معادله های امنیتی منطقه كنند. ارزیابی شما در مورد این اقدام شورای همكاری خلیج فارس چیست؟
**سلطانی نژاد: این تلاش ها در راستای نگاه سنتی كشورهای خلیج فارس به مقوله امنیت منطقه ای است. بر خلاف ایران كه بر مدل های امنیت بومی و درون زا تاكید دارد، كشورهای عربی خلیج فارس همواره در صدد درگیر كردن قدرت های بزرگ غربی به ویژه ایالات متحده آمریكا در امور امنیتی منطقه بوده اند.
این وضعیت ناشی از احساس ضعف كشورهای عربی حوزه خلیج فارس در تامین امنیت خود در 2 بعد داخلی و خارجی است. چالش مشروعیت داخلی از یك سو و ناتوانی در حل و فصل مسایل خارجی با سایر كشورها، كشورهای عربی خلیج فارس را همواره به ایالات متحده در تامین امنیت خود وابسته نگه داشته است.

***ایرنا: نگرش و دیدگاه ناتو و ایالات متحده به این موضوع به چه شكل است؟
**سلطانی نژاد: ایالات متحده در دهه های گذشته به ویژه پس از خارج شدن بریتانیا از خلیج فارس همواره در تلاش بوده است تا جای پای امنیتی خود را در منطقه محكم كند. تامین آنچه «امنیت انرژی» خوانده می شود به صورت سنتی اولویت نخست ایالات متحده در خلیج فارس بوده است. البته پشت پرده این ژست و صورت ظاهری، هدف اصلی ایالات متحده تضمین جریان انرژی از منطقه از یك سو و مهار رقیبان منطقه ای و بین المللی خود از سوی دیگر است. از آنجا كه در سال های اخیر وابستگی انرژی آمریكا به خلیج فارس كاهش یافته است، امروز ایالات متحده به دنبال به حداقل رساندن تعهدهای نظامی خود در خاورمیانه است.

***ایرنا: آیا كشورهای عربی متقاعد نشده اند كه تكیه بر قدرت های خارجی تنها شرایط امنیتی در منطقه را پیچیده تر می كند؟
**سلطانی نژاد: همانگونه كه اشاره شد، نوع نگاه كشورهای عربی خلیج فارس به مقوله امنیت در اساس برون زا است. این كشورها به دنبال تامین امنیت خود از راه حفظ مداخله و درگیر كردن قدرت های بزرگ به ویژه آمریكا در منطقه هستند. متاسفانه هنوز یك دید مشترك مبنی بر ایجاد یك نظام امنیت منطقه ای بومی در خلیج فارس شكل نگرفته است.

***ایرنا: گسترش همكاری های نظامی و امنیتی را پارسال اوباما در كمپ دیوید مطرح كرد و گفت وگوها در این زمینه تاكنون ادامه داشته است. هدف آمریكا از مطرح كردن این موضوع و پیگیری آن چیست؟
**سلطانی نژاد: این مساله بیش از هر چیز به توافق هسته ای قدرت های بزرگ با ایران و در نتیجه حل وفصل مساله هسته ای بر می گردد. همانگونه كه دیدیم بعد از برجام، عربستان سعودی از ایالات متحده به دلیل رسیدن به توافق هسته ای با ایران و به رسمیت شناختن حق ایران برای برخورداری از انرژی هسته ای در جهت مقاصد صلح آمیز به شدت انتقاد كرد.
این انتقادها ناشی از نگرانی های عربستان از تغییر جایگاهش به عنوان متحد اصلی و ستون سیاست امنیتی ایالات متحده در خلیج فارس است. از این رو دولت اوباما برای فرونشاندن دغدغه های عربستان و جلوگیری از كارشكنی های ریاض در روند اجرای برجام به این امر اقدام كرد. آمریكا سعی كرد با دادن تضمین های امنیتی جدید به ریاض این اطمینان را بدهد كه استراتژی امنیت منطقه ای آمریكا كه متكی بر همكاری با عربستان و مجموعه شیخ نشین های عربی است تغییری نكرده است.

***ایرنا: هدف اصلی شورای همكاری خلیج فارس از دعوت سازمان های نظامی خارجی برای ورود به منطقه چیست؟ با اینكه اوباما پارسال توافق هسته ای با ایران را عامل امنیت برای این كشورها دانست چرا تاكنون این دست رفتارهای شورای همكاری ادامه یافته است؟
**سلطانی نژاد: هدف اصلی كشورهای عربی از كشاندن ترتیبات امنیتی غربی به خلیج فارس به صورت مشخص مهار ایران است. این كشورها به خصوص عربستان سعودی به دنبال حفظ فضای تنش آلود در منطقه هستند تا از این رو به حیات خود و تامین مشروعیت سلبی -كه همان ارایه تصویر از یك دشمن خارجی یعنی ایران است- ادامه دهند.
واقعیت این است كه منطقی شدن روابط ایران با قدرت های بزرگ جهانی و توان كشورمان در نشاندن خود در سطحی برابر با قدرت های بزرگ جهان در گفت وگوهای هسته ای، این هراس را در میان محافل عربی به وجود آورده است كه موقعیت ویژه و قدرتمند ایران در منطقه ممكن است با شناسایی جهانی همراه شود و مشروعیت بیابد. از این رو است كه این كشورها با دست زدن به برخی اقدام های متهورانه مانند كمك های مالی -نظامی گسترده به جریان های تكفیری در عراق و سوریه و همچنین اعدام رهبران مخالف از جمله شیخ نمر، سعی بر متشنج نگاه داشتن فضا دارند. آنها می خواهند از این رهگذر از غالب شدن منطق بر هیاهو و شناسایی موقعیت ایران به عنوان یك دولت ثبات ساز در منطقه جلوگیری كنند.

***ایرنا: اوباما به تازگی عنوان داشته كه بزرگترین اشتباهش جنگ در لیبی بوده است. آیا درس گرفتن از چند جنگ پیشین آمریكا در منطقه باعث تردید آمریكا در نقش آفرینی مستقیم و گسترده در منطقه شده است؟
**سلطانی نژاد: ایالات متحده برای دست زدن به هر اقدام جدید نظامی در منطقه با یك تجربه چندین ساله از دخالت های نظامی مستقیم و غیرمستقیم و نیز یكجانبه و چند جانبه رو به رو است. اغلب این تجربه ها نیز با ناكامی در رسیدن به اهداف روبرو بوده است. به استثنای حمله نظامی سال 1991 آمریكا به عراق كه توانست بغداد را از بلندپروازی هایش منصرف و رژیم صدام حسین را تا حدی كه قابل مدیریت باشد تضعیف كند، دیگر تجارب استفاده از نیروی نظامی ایالات متحده با ناكامی در رسیدن به اهداف رو به رو بوده است.
آمریكا در جنگ علیه عراق در سال 2003 به هیچ كدام از اهداف خود دست پیدا نكرد. حتی مواردی مانند جنگ لیبی كه در یك قالب چندجانبه صورت پذیرفت تنها به وخامت اوضاع امنیتی در منطقه انجامید. از این رو است كه می توان گفت انباشتی از تجربه های تاریخی، آمریكا را به پرهیز از دخالت نظامی حتی در قالب های چندجانبه وا می دارد.

***ایرنا: پیامدهای منطقه ای اقدام كشورهای عربی برای تقابل امنیتی با جمهوری اسلامی از راه اتكا به قدرت های فرامنطقه ای چیست؟
**سلطانی نژاد: این اقدام كشورهای عربی در جهت مخالف سیاست ایران برای رسیدن به یك نظام كارآمد امنیتی منطقه ای است. با این حال، این اقدام تازگی نداشته و در راستای بین المللی كردن مقوله امنیت خلیج فارس صورت گرفته است، با این تفاوت كه در صورت عملی شدن این تصمیم ها، ابعاد حضور غرب در مناطق پیرامونی ایران گسترده تر خواهد شد.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**9130**1969** 9279