تخت جمشيد، در معرض خطر باران هاي اسيدي

در برخي از موارد آلاينده هاي طبيعي دليل فرسايش اين مجموعه هستند كه جلوگيري از آنها بسيار دشوار است. يكي از اين آلاينده هاي طبيعي وجود باران هاي اسيدي است كه به مرور باعث فرسايش وتخريب مجموعه جهاني تخت جمشيد مي شود.
در تعريف علمي باران هاي اسيدي، بخارهاي حاوي اسيدي هستند كه عمدتا از كارخانه ها و ديگر منابعي كه ايجاد بخار مي كنند، به هوا مي روند و پراكنده مي شوند و بعدها با جريان باد، گرد و خاك، باران و يا قطرات شبنم، فرود مي آيند.
تخريب باران اسيدي كه در واقع نشستن رطوبت هوا بر زمين و تاسيسات است، خزنده و آرام است و در كوتاه مدت آثار آن را نمي بينيم بلكه آثار اين تخريب زماني مشخص مي شود كه به شكل وسيع شاهد يك آسيب جدي باشيم.
آثار باستاني هر كشور داراي ارزش و اهميت فراواني است و پيشينه تاريخي آن كشور محسوب مي شود. آثار باستاني را يك ميراث همگاني مي دانند زيرا ديگر مردمان با ديدن آن آثار به تمدن چند هزار ساله پي مي برند كه اين مهم همگان را بر آن مي دارد كه در حفظ، حراست و نگهداري از اين آثار تاريخي همت كنند.
استان فارس در زمينه بهره مندي از آثار باستاني بسيار غني است به طوري كه بيش از سه هزار اثر ثبت شده در فهرست آثار كشورمان و چهار اثر ثبت شده در فهرست جهاني(يونسكو) دارد كه لزوم حفظ و نگهداري از اين آثار تاريخي رسالت مهم بر دوش مردمان اين خطه است.
مجموعه جهاني تخت جمشيد يكي از شاخص ترين آثار در دنيا و كشور است كه حفظ و حراست از اين ميراث جهاني از دغدغه هاي اصلي دوستداران ميراث فرهنگي در جهان است.
به همين وجود حساسيت ها در زمينه حفظ و حراست مناسب از اين مجموعه جهاني در داخل كشور ساز و كار حفاظت از تخت جمشيد انديشيده شده و پايگاه ميراث جهاني تخت جمشيد برنامه هايي را در اين زمينه با حظور حفاظت گران داخلي و خارجي به طور سالانه در اين مجموعه اجرا مي كند.
مجموعه جهاني تخت جمشيد يكي از پر بازديدكننده ترين سايت هاي تاريخي و گردشگري است به طوري كه هر ساله در ايام مختلف سال ميزبان گردشگران داخلي و خارجي بسياري است .

** تخت جمشيد، در معرض خطر باران هاي اسيدي
عضو هيات علمي گروه شيمي دانشگاه آزاد اسلامي واحد مرودشت گفت: گازهايي هستند كه قابليت تركيب با آب را دارند و در صورت تركيب، اسيد توليد مي كنند و به دليل حامل اسيد بودن در صورت تماس با اشيا ماهيت باران هاي اسيدي را به خود مي گيرند و بخار كارخانه هاي موجود درنزديكي مجموعه تخت جمشيد از اين نوع گازها هستند.
احد زارع در مصاحبه با ايرنا افزود: منطقه تخت جمشيد و عوامل بروز باران هاي اسيدي در اين مجموعه از چند بعد از جمله كشاورزي بودن شهرستان مرودشت، وجود خودروها و آلاينده هاي شهري و سوخت فسيلي و وجود كارخانه هاي صنعتي همچون پتروشيمي قابل بررسي هستند و همه اين عوامل بر روي ميراث جهاني تخت جمشيد تاثيرگذاراست.
وي بيان كرد: متاسفانه ميزان واقعي آلودگي آلاينده هاي كارخانه ها در كشور ما بر اساس واقعيت اعلام نمي شود و ما در بخش هاي زيست محيطي و نگهداري از آثار تاريخي و فرهنگي با استانداردهاي جهاني فاصله داريم.
معاون آموزشي دانشگاه آزاد واحد مرودشت اضافه كرد: فرهنگ كشورهاي ديگر در نگهداري از ميراث فرهنگي و آثار تاريخي با كشور ما بسيار متفاوت است و آنها قوانين خاصي در بخش هاي محيط زيستي و حفاظت از ميراث فرهنگي دارند و همه افراد خودرا در برابر آنها مسوول مي دانند و براي اجرايي كردن دقيق آنها تلاش مي كنند.

** اسيدي بودن فقط تقصير باران نيست
وي ادامه داد: بحث اسيدي بودن فقط به باران اختصاص ندارد و بايد توجه داشت كه درشهرستان مرودشت رطوبت هوا بسيار بالاست و اين گازها اگر به سنگ ها برخورد كند و با شبنم صبحگاهي آميخته شود، اسيد توليد مي شود و نيازي به باران نيست و قطرات شبنم و رطوبت هوا هنگامي كه درمنافذ سنگ ها نفوذ پيدا مي كند موجب سايش تدريجي مي شود و سنگ ها را از بين مي برد.
زارع بيان كرد: سنگ هاي تخت جمشيد داراي كربنات كليسم بسيار زياد است و اين نوع سنگ ها به راحتي در برابر اسيد و آب آسيب پذير است .
وي افزود: باران هاي اسيدي در ميراث جهاني تخت جمشيد بسيار تاثيرگذار است و متخصصان به اين مساله اذعان دارند و رد كردن اين تاثيرات از سوي برخي افراد جاي شگفتي دارد.
اين استاد دانشگاه بيان داشت: بدون ترديد فرآيند فرسايش ميراث جهاني تخت جمشيد بر اساس شرايط كنوني، 20 برابر سال هاي گذشته است و به همين سبب بايد هرچه زودتر در اين زمينه چاره انديشي شود.

** نظارت بر آلاينده ها، راهكار اوليه
وي اظهاركرد: بايد مطالعات جامع و كاملي از جنبه هاي مختلف براي جلوگيري از تخريب و فرسايش ميراث جهاني تخت جمشيد انجام شود اما راهكار اوليه حفاظت از مجموعه تخت جمشيد، نظارت و مديريت درست بر روي آلاينده هاي نزديك به اين مجموعه است كه متاسفانه تاكنون به اين مساله توجه نشده است.
زارع اضافه كرد: بايد براي كارخانه هاي نزديك به مجموعه تخت جمشيد راهكارهايي مناسب در نظر گرفته شود و جهت بادها را با ايجاد يك سري حفاظ از سمت مجموعه تخت جمشيد به جهت هاي ديگر تغيير داد.
وي بيان كرد: اين كه مجموعه تخت جمشيد با سقف شيشه اي پوشانده شود ، راه صحيح محافظت نيست زيرا ايجاد سايبان دربرخي قسمت هاي اين مجموعه باعث ايجاد گل سنگ و خزه و در برخي قسمت هاي ديگر به دليل تابش آفتاب انبساط و انقباض ايجاد مي شود كه اين عمل خود فرسايش بيشتري در پي دارد.
زارع ادامه داد: براي دست يابي به راه حل مناسب در اين زمينه نيازمند تيم كارشناسي متشكل از باستان شناسي، زمين شناسي و شيمي است تا مسائل و تاثيرگذاري ها را در ابعاد مختلف در اين مجموعه به درستي بررسي و راهكار مناسب ارائه كنند.

** منشا اين گونه باران ها در تخت جمشيد طبيعي نيست
رييس گروه زمين شناسي دانشگاه شيراز نيز گفت: منشا اين گونه باران ها در تخت جمشيد طبيعي نيست و طبق مطالعات و پژوهش هاي انجام شده مي توان گفت اين باران هاي اسيدي به سبب وجود كارخانه هاي پتروشيمي و صنعتي و كودهاي شيميايي دردشت نزديك مجموعه تخت جمشيد ، شكل مي گيرد.
عزت الله رييسي افزود: باران هاي اسيدي، بخارهاي حاوي اسيدي هستند كه از كارخانه هاي صنعتي نزديك به مجموعه تخت جمشيد به ويژه كارخانه پتروشيمي متصاعد ودرهواپراكنده مي شوند.
وي بيان كرد: اين بخارها با جريان باد يا بارندگي به سمت تخت جمشيد حركت مي كنند و يا به صورت قطرات شبنم صبحگاهي بر روي تخت جمشيد اثر مي گذارند.
اين استاد دانشگاه شيرازاظهاركرد:جنس سنگ هاي تخت جمشيد آهك است و اسيد بر روي سنگ آهك تاثير فراوان دارد و مي تواند بر روي نقوش اثر بگذارد.
وي اضافه كرد: سنگ آهك تشكيل شده از كربنات كلسيم است كه در صورت تماس با اسيد، در آن حل مي شود بنابراين وقتي باران هاي اسيدي بر روي نقوش تخت جمشيد بنشيند و حاوي اسيد باشد مي تواند به مرور زمان نقش ها را در خود حل كند و زيبايي و اصالت اوليه اثر را از بين ببرد.
رييسي ادامه داد: وجود پديده باران هاي اسيدي به لحاظ علمي اثبات شده است و اثرات آنها نيز دركوتاه مدت نمايان نمي شود بلكه اثرگذاري اين پديده در طولاني مدت آشكار مي شود كه بسيار مخرب است.

** نبود پژوهش علمي درباره مجموعه جهاني تخت جشميد
اين استاد زمين شناسي دانشگاه شيراز ادامه داد: تاكنون پژوهش علمي بر روي ميزان اسيدي بودن بخارها، باران هاي اسيدي و تاثيرگذاري آنها در تخت جمشيد صورت نگرفته است و ضروري است كه در گام نخست مطلعاتي گسترده و جامع در اين زمينه انجام شود.
رييسي بيان كرد: ميزان عمر و استفاده مفيد از يك سد حداكثر 100 سال است اما تخت جمشيد اثري متعلق به تمام مردم جهان است و تا زماني كه ايراني وجود دارد اين اثر عظيم ماندگار و با ارزش پابرجاست.
اين كارشناس زمين شناسي گفت:ميراث جهاني تخت جمشيد جدا از ميراث فرهنگي و هويت ملي، منشا اقتصادي و پروژه اي درآمدزا و پر سود براي كشور و استان فارس است و بسياري از افراد در سراسر جهان مشتاق دين اين يادمان تاريخي هستند.
وي اظهاركرد: با توجه به اهميت تخت جمشيد، محافظت از اين اثرجهاني امري بسيار مهم و ضروري و نيازمند توجه بيش از پيش مسوولان كشور و استان فارس است.

** پايش كارخانه هاي اسيد ساز
رييسي ، تنها رهيافت ممكن براي در امان ماندن مجموعه جهاني تخت جمشيد از زيان هاي ناشي از باران هاي اسيدي و جلوگيري از تخريب اين يادمان تاريخي ، حفاظت اصولي و صحيح اين مجموعه و پايش و كنترل كارخانه هاي اطراف آن دانست .
وي با بيان اين كه كارخانه هاي اطراف مجموعه تخت جمشيد بايد با تفكر حفظ و پاسداشت هويت ملي براي نگهداري اين مجموعه همت كنند، اظهار كرد: بايد در چارچوب برنامه اي مدون، مواد اسيدي و عوامل تاثيرگذار را از بخارهاي كارخانه هاي اطراف مجموعه تخت جمشيد جدا و آنها را مهاركرد و اين كار به لحاظ فني امكان پذير است.
اين كارشناس زمين شناسي ادامه داد:مجموعه تخت جمشيد متعلق به همه افراد و رسيدگي به آن ، مساله اي ملي و جهاني است از اين رو افراد در بخش هاي مختلف به ويژه رسانه ها وعوامل تاثيرگذار درافكارعمومي بايد با حساس كردن مسوولان نسبت به اين موضوع به عنوان يك مطالبه عمومي، بي درنگ تر براي بهبود اين وضعيت اقدام كنند.

** بحراني فراتر از باران اسيدي
مدير پايگاه ميراث جهاني تخت جمشيد هم گفت: باران هاي اسيدي به باران هايي گفته مي شود كه به دليل آلودگي هوا و تركيب با عوامل شيميايي و مواد اسيدي موجود در هوا، ايجاد مي شود و عوامل شيميايي ناشي از پالايشگاه و پتروشيمي موجود در اين منطقه ، مهم ترين عوامل اصلي ايجاد باران هاي اسيدي در مجموعه جهاني تخت جمشيد هستند.
مسعود رضايي منفرد افزود: موضوع باران هاي اسيدي به دليل آلودگي هاي پتروشيمي براي مجموعه تخت جمشيد ايجاد شد و اين واحد صنعتي يكي از عوامل مهم آلودگي در منطقه مرودشت است و خطرات جبران ناپذيري براي مردم اين منطقه هم دارد.
مدير پايگاه ميراث جهاني تخت جمشيد با اشاره به تاثيرات شديد باران هاي اسيدي بر روي شهرستان مرودشت بيان كرد: ميزان خطر اين پديده براي اين شهرستان بيشتر از تخت جمشيد است.
او بيان كرد:اگرچه ميزان آسيب پذيري مجموعه جهاني تخت جمشيد بر اثر باران هاي اسيدي بر كسي پوشيده نيست اما درصد آسيب ناشي از اين پديده نسبت به ساير آسيب هايي كه اين مجموعه را تهديد مي كند كمتر است.
رضايي منفرد براين باور است:ميزان آسيب و فرسايش ناشي از پديده باران هاي اسيدي در مقايسه با آسيب هاي ديگر كه به اين مجموعه وارد مي شود از جمله آسيب هاي انساني، برف و باران، آب هاي سطحي و... قابل توجه نيست و باران اسيدي چندان مجموعه تخت جمشيد را در معرض فرسايش جدي و بحران قرار نداده است.
رضايي منفرد گفت: بتازگي پروژه اي درمدت زمان پنج سال با عنوان ˈ از كاخ تا شهرˈ در دو قسمت حفاظت و مرمت و باستان شناسي از سوي يك گروه كاوشگر ايراني و ايتاليايي انجام شد كه يكي از موارد آزمايش شده در بحث حفاظت و مرمت اين پژوهش ، تعيين ميزان آلودگي و تاثيرگذاري باران هاي اسيدي بود.
وي بيان كرد:ميزان تخريب و فرسايش ناشي از باران هاي اسيدي در ماه هايي از سال مانند تير به دليل آتش زدن كاه و كلش در مزارع كشاورزي درنزديكي تخت جمشيد بالاست .
كاه و كلش به بقاياي گياهي گفته مي شود كه پس از برداشت محصول در زمين هاي كشاورزي باقي مي مانند و بسياري از كشاورزان برپايه يك باور نادرست براي آماده ساختن زمين براي كشت نوبت بعد مبادرت به آتش زدن آنها مي كنند درحالي كه به گفته كارشناسان كشاورزي اين بقاياي گياهي براي تقويت خاك و كشت محصول بعد بسيار مفيد است.
رضايي منفرد اضافه كرد: در پژوهش كاوشگران ايراني و ايتاليايي بيش از 150 نوع آزمايش مرتبط با باران هاي اسيدي انجام و براساس نتايج حاصل از اين پژوهش درصد آسيب ها، تخريب و فرسايش ناشي از اين پديده در مجموعه جهاني تخت جمشيد بين پنج تا 10 درصد مشخص شد.
وي بيان كرد: براي نمونه تخريب و فرسايش ناشي از آب و هوا بسيار حساس تر از باران هاي اسيدي است به گونه اي كه يك سنگ در مجموعه تخت جمشيد در يك زمان مشخص دو نوع اختلاف دما دارد و همين تفاوت دما موجب فرسايش بيشتر و زودتر سنگ مي شود.
مدير پايگاه ميراث جهاني تخت جمشيد گفت:بارش باران هاي اسيدي و خسارت هاي ناشي از آن در مجموعه جهاني تخت جمشيد را انكار نمي كنيم اما با توجه به آزمايش هاي انجام شده و مستندات موجود، زيان هاي ناشي از اين پديده نسبت به خسارت هاي ديگر در تخت جمشيد آمار بسيار اندكي دارد.
رضايي منفرد افزود:عمليات حفاظت وجلوگيري از فرسايش مجموعه تخت جمشيد در چند بخش انساني، هوايي، عبور و مرور خودروها، سوخت هاي فسيلي و گل سنگ ها، تقسيم مي شود كه درهربخش تدابيري انديشيده شده و درحال اجراست تا با مهاراين عوامل ، آسيب ها را به حداقل برسانيم.
وي گفت:معضلات تخت جمشيد را اولويت گذاري كرده و بر اساس آن اقدامات عملياتي و پژوهشي انجام مي دهيم و يكي از دغدغه هاي مورد نظر ما در ارتباط با اين مجموعه، بحث ايجاد بحران در تخت جمشيد است كه جلساتي با مديريت بحران استان و بخش هاي مختلف برگزار كرديم.
وي با اشاره به برداشت بي رويه آب هاي زيرزميني اضافه كرد:آب هاي زيرزميني تخت جمشيد 20 متر افت داشته است.
رضايي منفرد ادامه داد: هم اكنون بحران مجموعه تخت جمشيد، بحث آب است و اين مهم در مقايسه با موضوع باران هاي اسيدي، بيشتر مورد توجه است و در اولويت كاري ما قرار دارد.
وي بيان كرد:متاسفانه ما در برخي از مسائل نسبت به ديگر كشورها عقب هستيم به طور مثال سازمان محيط زيست بايد در مورد آلاينده هاي پتروشيمي مرودشت و پالايشگاه اين منطقه دقت نظر بيشتري داشته باشد و با بهره گرفتن از راهكارهايي ، آلودگي اين بخش را كاهش دهد.
او افزود: محيط زيست مي تواند با ملزم كردن كارخانه هاي اطراف اين مجموعه به استفاده از فيلتر ، اقدام مهمي براي كاهش آلودگي اين منطقه انجام دهد تا به تبع آن ، آلودگي ناشي ازاين كارخانه ها كمتر شود.
رضايي منفرد گفت: تخت جمشيد يك ميراث جهاني است وزير نظر سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي سازمان ملل متحد (يونسكو) اداره مي شود وما هر سال گزارش هاي كاملي به اين سازمان ارائه مي دهيم و اگر مواردي بحران باشد آنها نيز بر اين مهم تاكيد خواهند كرد.
مدير پايگاه ميراث جهاني تخت جمشيد بيان داشت: بر اساس خواسته يونسكو فعاليت هاي ما در مجموعه جهاني تخت جمشيد در زمينه هاي نرم افزاري انجام مي شود و بايد با استفاده از ابزارهايي مانند پويانمايي (انيميشن)، كتاب، و چاب نقشه براي آگاهي بخشي عمومي و نگهداري از اين مجموعه با هدف حداقل خرابي و فرسايش عمل كنيم.
وي اظهاركرد: بر اساس نظر و تصويب سازمان يونسكو انجام كارهاي مرمتي در مجموعه تخت جمشيد امكان پذير نيست و اين مجموعه جهاني را بايد به بهترين شكل و با كمترين فرسايش به نسل آينده تحويل دهيم.
رضايي منفرد اضافه كرد:با توجه به رويكرد يونسكو براي جلوگيري از تخريب ، كاهش آسيب ها و فرسايش اين مجموعه جهاني بايد كارخانه ها و نوع كشاورزي اين منطقه، ساماندهي شود .
وي افزود: اين كه برخي مي گويند بايد سقف مجموعه تخت جمشيد پوشيده شود، راه حل درست و منطقي نيست زيرا اين كارغيرممكن است ضمن اين كه بسياري از كارشناسان براين باورند كه سازوكار اقليمي اين مجموعه نبايد از بين برود و بايد چشم انداز و زيبايي اين يادمان همچنان حفظ شود.
رضايي منفرد با اشاره به اين كه نظريات در مورد مجموعه جهاني تخت جمشيد بايد كارشناسي شده و بر اساس مستندات باشد ، گفت: يكي از بحران هاي فراروي ما در ارتباط با اين مجموعه ، كمبود كارشناس است و ضروري است كارشناسان و صاحبان نظران درارتباط با جنبه هاي مختلف اين مجموعه مطالعه و پژوهش بيشتري انجام دهند.
به نظر مي رسد آنچه تاكنون به عنوان اقدامات حفاظت و حراست از آثار تاريخي كشورمان و به ويژه استان فارس انجام شده خوب اما كافي نبوده زيرا هنوز اين مهم به عنوان يك دغدغه براي همه مردم ما تبديل نشده است.
ضروري است يك برنامه وسيع و يك جهاد ملي براي حفظ و نگهداري آثار معماري باستاني در كشور نياز است، برنامه اي كه بتواند مسئولان و مردم ما را به نقطه مشتركي براي حفاظت و حراست از آثار تاريخي كشورمان برساند.
يادمان تاريخي تخت جمشيد كه متعلق به دوره هخامنشيان است يكي از چهار اثر ثبت شده استان فارس در فهرست آثار جهاني است كه در سال 1979 ميلادي با شماره 114 در سازمان جهاني علمي، فرهنگي و تربيتي ملل متحد (يونسكو) ثبت شد.
سلسله هخامنشيان از سال 330 تا 550 پيش از ميلاد در ايران حكومت كردند.
مجموعه جهاني تخت جمشيد در شهرستان مرودشت و در فاصله 60 كيلومتري شمال شيراز واقع شده است.
3002/ 1876