بنابر امارهای گرفته شده در 30 سال اخیر گرمای هوا در استان مازندران به طور متوسط بیش از یك درجه افزایش یافته است و دمای هوای استان در برخی ماههای سال از جمله تیر و مردادماه به 43 تا 44 درجه سانتیگراد می رسد .
افزایش دمای هوا و كاهش بارش برف در سالهای اخیر یخچال طبیعی تخت سلیمان را بشدت تحت فشار قرارداده و دامنه ان بر اثر ذوب شدن كاهش و منجر به تغییرات اقلیمی و سیل در اراضی پائین دست بویژه در منطقه كلاردشت ، تنكابن واطراف ان شده است .
بر اثر طغیان رودخانه های سه هزار و چشمه كیله تنكابن در سال گذشته كه ناشی از ذوب شدن یخچال طبیعی تخت سلیمان اعلام شد ، پل ارتباطی روستاهای زلم ، كرن ، اشتیاس و سرن واقع در منطقه كوهستانی سه هزار و پل جانبازان واقع در مركز شهر ، تخریب و به چندین نقطه از جاده اصلی نیز آسیب های جدی وارد آمد.
همچنین شبكه آبرسانی روستاهای پلط هاله ، آسیاب لات و خانیان و همچنین مخزن آب آشامیدنی روستای یاندشت نیز به طور كامل تخریب و پنج سردهنه مزرعه پرورش ماهی نیز در منطقه سه هزار دچار آسیب شدید شدند.
طغیان رودخانه های تنكابن و جاری شدن سیل در سال گذشته علاوه بر اینكه حدود 10 میلیارد ریال خسارت مادی به تاسیسات زیر بنایی شهرستان وارد كرد ، سبب خسارت های زیست محیطی زیادی به گونه های گیاهی و جانوری منطقه سه هزار شد .
تغییر فصل گل دهی گیاهان بالا دست و نابودی گونه های جانوری به ویژه حشرات ، شسته شدن خاك كوه ها و كاهش دبی پایه رودخانه ها و پایین رفتن سطح آب های زیر زمینی در منطقه از دیگر آثار سوء این حادثه بود.
كارشناسان علت اصلی بروز سیلاب در فصول گرم سال مناطق غرب مازندران را ایجاد شكاف های بزرگ در توده های عظیم یخی یخچال طبیعی تخت سلیمان ( علم كوه ) به واسطه گرم شدن زمین و ذوب شدن یخ ها عنوان می كنند.
آنان علت وقوع سیل بزرگ سال 1390 در منطقه كلاردشت و سیل سال گذشته شهرستان تنكابن را ذوب شدن یخچال طبیعی تخت سلیمان ( علم كوه ) می دانند و معتقدند كه احتمال بروز سیل مداوم در منطقه وجود دارد و باید ایستگاه های هشداردهنده در ارتفاعات ایجاد شود تا در صورت احتمال وقوع سیل اهالی پایین دست زودتر مطلع شوند.
طغیان آب رودخانه ها ، بالا آمدن سطح دریا ، به زیر آب رفتن جزایر ، پیشروی آب در نواحی ساحلی و تغییرات الگوی آب و هوایی از پیامدهای ناشی از ذوب یخچال های طبیعی است.
* یخچالها چگونه شكل می گیرند
اگر شرایط اقلیمی مناسب باشد، بخشی از برف باریده در زمستان ممكن است كه تابستان را بدون ذوب شدن پشت سر بگذارد. به تدریج و همزمان با گذشت سالها ، این انباشتگی ممكن است كه رشد عمیق و عمیق‌تری یافته و نهایتا به تولید یخچالی طبیعی منجر شود. در مناطقی كه مقدار بارش برف زمستانی بیش از مقدار برفی است كه در طول تابستان ذوب می‌شود، گسترده‌ای از برفهای دائمی به نام برفدشت (Snowfield) چشم انداز زمین را می‌پوشاند.
بر اساس آخرین آمار منتشره در سال 92 مساحت یخچال های طبیعی كشور دركل برابر 42 و نیم كیلومتر مربع برآورد شده است كه مناطق زردكوه و تخت سلیمان هر یك با دارا بودن حدود 10 كیلومتر مربع پوشش یخچالی، بزرگ‌ترین مناطق یخچالی كشور به شمار می‌روند.
قله علم كوه با ارتفاع 4850 متری در استان مازندران واقع شده كه پس از دماوند دومین قله مرتفع ایران به شمار می رود.
** اثرات ذوب شدن یخچال بر طبیعت منطقه
استاد دانشگاه كشاورزی و منابع طبیعی ساری نیز در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: وجود یخچال های طبیعی در مجموع برای پالایش وضعیت طبیعی و اقلیمی بالاخص این منطقه از نظر زیست محیطی و بوم شناسی اكولوژیكی حائز اهمیت است.
دكتر سیدرمضان موسوی افزود: بررسی آماری و داده های اقلیمی هواشناسی 30 ساله اخیر ایستگاه های موجود در استان مازندران واستان های همجوار شمال نشان می دهد كه یك درجه سانتیگراد به دمای طبیعی زمین اضافه شده است.
وی گفت: این میزان افزایش دما بسیار غیرطبیعی و بحرانی است و این تغییر افزایش یك درجه سانتیگراد سبب شده تا ما كاهش های مختلف بارش را در حد 125 میلی متر شاهد باشیم.
به گفته وی ، این تغییر دما یكی از عوامل اصلی و مهم ذوب یخچال های طبیعی البرز و شمال كشور بویژه یخچال قدیمی و پایدار محدوده علم كوه و دره های اطراف است.
عضو گروه آبخیزداری دانشگاه علوم كشاورزی ساری خاطر نشان كرد: ذوب یخچال ها اثرات مختلف هیدرولوژیكی و طبیعی بحرانی را به صورت بلایای طبیعی همراه خواهد داشت كه یكی از آنان وقوع سیلاب بسیار خطرناك در سال های اخیر در منطقه و رودخانه های اصلی سرداب رود و اطراف كلاردشت و تنكابن بوده است.
دكتر موسوی در خصوص اثرات دقیق تر مثبت و منفی بالاخص بحرانی تغییر اقلیم این منطقه گفت: حتما باید این موضوع توسط تیم های مجرب دانشگاه مورد بررسی همه جانبه قرار گیرد.
*** اثرات مخرب سیل در مناطق پائین دست یخچال ها
به گفته كارشناسان تغییرات اقلیمی ناشی از ذوب شدن تدریجی یخچال تخت سلیمان ممكن است درازمدت بوده و كاهش مساحت ان برای بسیاری دغدغه فوری نباشد اما انچه كه سریع اتفاق می افتاد و دامنه ان گسترده می شود سیل ناشی از ذوب شدن یخچالها است كه بر مناطق پائین دست اثر گذشته و زندگی بسیاری از مردمان را تحت تاثیر قرار می دهد.
یكی از رودخانه های مرتبط با یخچال تخت سلیمان رودخانه سه هزار است كه بیش از 57 كیلومترطول دارد و دورترین سرچشمه اش مربوط به منطقه سه هزار و از كوههای تخت سلیمان با ارتفاع بیش از چهار هزار و 600 متر از سطح دریا است.
یكی از اهالی روستای بالادست رودخانه سه هزار تنكابن در مازندران در این باره گفت : با گذشت یك سال از سیل ویرانگری كه در منطقه اتفاق افتاد ، هنوز بخش زیادی از بستر رودخانه سه هزار مملو از قطعه سنگ های بزرگ و تنه درختان كهنسال است و تاكنون هیچ نهادی برای جمع آوری آنها اقدام نكرده است.
اسفندیار زرودی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ، افزود : اگر مسیر رودخانه سه هزار پاكسازی و لایروبی نشود سیلاب بعدی مهمان خانه های مردم خواهد شد و خسارت های سنگینی را به همراه خواهد داشت.
وی با انتقاد از بی توجهی به لایروبی رودخانه سه هزار ، اظهار داشت : متاسفانه مسئولان به جای آنكه به فكر پیشگیری از وقوع حادثه ای باشند منتظرند تا سیلی دیگر بسیاری از مردم منطقه را بی خانمان كند و بعد به دنبال جبران خسارت باشند.
زرودی خواستار توجه بیشتر مسئولان به ساماندهی رودخانه سه هزار شد و گفت: دیواره سازی برخی نقاط این رودخانه كه قبلا صورت گرفته بود نیز تخریب شده و نیاز به مرمت و بازسازی دارد.
****اقدامات مسوولان برای بهبود وضعیت موجود
بخشدار خرم آباد درباره آخرین وضعیت رودخانه سه هزار به خبرنگار ایرنا گفت : بستر رودخانه سه هزار همچنان مملو از مصالح مازاد و تخته سنگ های ناشی از سیلاب سال گذشته است و خارج كردن آنها با امكانات موجود بسیار زمانبر خواهد بود.
ابراهیم عسگرپور افزود : هم اكنون مصالح مازاد واقع در منطقه یاندشت توسط پیمانكاران در حال برداشت است و بزودی نیز كار بازگشایی بستر رودخانه مناطق دوآب و سه آب نیز آغاز می شود.
وی با انتقاد از عدم ارائه مجوز جهت خارج كردن مصالح مازاد از بستر رودخانه سه هزار ، اظهار داشت : باید مجوز های لازم در این زمینه داده شود تا پیمانكاران بیشتری برای خارج كردن مصالح مازاد به نقاط مختلف رودخانه سه هزار اعزام شده و كار برداشت مصالح با سرعت بیشتری ادامه یابد.
عسگرپور خاطر نشان كرد : با گرم شدن هوا احتمال ذوب شدن یخچال طبیعی تخت سلیمان و جاری شدن سیل همچون سال های گذشته وجود دارد و باید خود را برای مقابله با حوادث ناشی از آن آماده نمایم.
وی همچنین به پل های در معرض خطر سقوط این مناطق اشاره كرد و بیان داشت : پل قدیم گلیج از مهمترین پل های بخش خرم آباد است كه به دلیل تخریب بخشی از ستون های آن در صورت وقوع كوچكترین سیلابی به طور كامل سقوط خواهد كرد و خسارت های فراوانی را به همراه خواهد داشت.
بخشدار خرم آباد تصریح كرد : تاكنون مكاتبات زیادی در این زمینه با دستگاه های اجرایی مرتبط در شهرستان و استان صورت گرفته است اما به دلیل نبود اعتبارات ، هیچ اقدام موثری در این زمینه صورت نگرفته است.
وی خواستار ممنوعیت تردد خودروهای سنگین از روی پل قدیم گلیج شد و افزود : درصورت هرگونه قصور ازسوی مسئولان ادارات ذیربط در انجام چنین كارهایی ممكن است این پل نیز همانند پل معلم كوه بریزد و خسارت های جبران ناپذیری به بار بیاورد.
عسگر پور یادآور شد : این پل علاوه بر این كه ارتباط زمینی میان استان مازندران و قزوین را برقرار می كند ، راه ارتباطی بسیاری از مردم روستاهای بالادست سه هزار ، گلعلی آباد و عیسی آباد است.
وی خواستار اقدام فوری مدیران و دست اندركاران ذیربط برای بازسازی پل گلیج و لایروبی رودخانه سه هزار شد.
فرماندار ویژه شهرستان تنكابن نیز در این باره گفت : دولت تدبیر و امید از منابع مالی محدودی برخوردار است و نمی توان انتظار داشت كه اعتبارات قابل توجهی برای لایروبی رودخانه ها در اختیار دستگاه های اجرایی شهرستان قرار گیرد.
سید امیر حسینی جو در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ، افزود : صدور مجوز های برداشت مصالح مازاد از بستر رودخانه ها نیز در پیچ و خم بروكراسی اداری گرفتار شده و همین مسئله سبب مشكلاتی برای پیمانكاران شده است.
وی بر ضرورت لایروبی رودخانه سه هزار تاكید كرد و اظهار داشت : پیمانكارانی كه به صورت قانونی از بستر رودخانه سه هزارشن و ماسه برداشت می كنند و منبع درآمد خوبی برای آنها ایجاد شده است باید در مرمت و بازسازی پل قدیم گلیج و لایروبی رودخانه مشاركت داشته باشند .
حسینی جو خاطرنشان كرد : باید با اقدامات پیشگیرانه خسارت های ناشی از بلایای طبیعی را در منطقه كاهش داده و از اعتبارات موجود در جهت تقویت زیرساخت ها استفاده نماییم.
وی خواستار تعامل و همكاری بیشتر میان دستگاه های اجرایی در ساماندهی رودخانه های شهرستان تنكابن شد.
رودخانه های چشمه كیله ، دوهزار ، سه هزار ، چالَك رود ، صفارود ، اِزارود (هزاررود)، گرمارود ، نشتارود ، تنگه چال ، تیرِم رود ، وَلَم رود ، تیله رود و میرشمس الدین پس از آبیاری اراضی شهرستان تنكابن به دریای خزر می‌ریزند.
مدیر عامل شركت آب منطقه ای مازندران سال گذشته از تخصیص اعتبار 208 میلیارد تومانی دولت از محل سفر استانی برای پیشگیری از سیل در مازندران خبر داده بود .
محمد ابراهیم یخكشی به خبرنگار ایرنا گفته بود كه این اعتبار به محض ابلاغ و تخصیص آن برای تكمیل طرح های نیمه تمام كه به طور غیر مستقیم در پیشگیری از جریان سیلاب در مناطقی از استان مازندران بسیار تاثیر گذار است ، هزینه می شود.
وی همچنین به اجرای طرح جامع سیلاب در این استان اشاره كرد و افزود : برای اجرای این طرح حدود 150 میلیارد تومان دولت مصوب كرده است كه حدود 50 میلیارد آن سال 93 و 44 میلیارد تومان دیگر نیز سال 94 اختصاص داده است.
یخكشی اظهار داشت : این طرح باید به مدت سه سال به طور كامل اجرا شود كه امیدوارم اعتبار باقی مانده برای اجرای این طرح به موقع اختصاص یابد.
مدیرعامل شركت آب منطقه ای مازندران با تاكید براعمال مدیریت جامع سیلاب در استان ، لایروبی كردن به موقع رودخانه ها ، دیواره سازی و اصلاح نهرهای منشعب از رودخانه ها و دریچه دار كردن شبكه های آبرسانی را گامی موثر در حوزه پیشگیری از سیل در این استان ذكر كرد.
بر اساس آمار منابع رسمی از سال 73 تاكنون دستكم 10 مورد سیل در مناطق مختلف مازندران و بویژه غرب استان جاری و خسارت های سنگینی به این مناطق وارد شد.
مجموع رودخانه های جاری در استان مازندران حدود 120 شاخه به طول حدود هفت هزار كیلومتر است.
شهرستان 162 هزار نفری تنكابن در غرب مازندران واقع است .
/7513/ 1602/1899
نوشهر – ایرنا – وجود یخچال طبیعی تخت سلیمان (علم كوه ) در مازندران نعمت بزرگی در اقلیم خشكی چون ایران است اما گرمای هوا در سالهای اخیر به ذوب شدن بخشی از این یخچال طبیعی و جاری شدن سیل در پائین دست منجر شده است.
