كارآمدی رسانه های سنتی از آسیب شبكه های اجتماعی بر عرصه اطلاع رسانی می كاهد

همزمان با گسترش روزافزون شبكه های اجتماعی به عنوان ابزارهایی قدرتمند در عرصه اطلاع رسانی، روند انتقال اخبار و اطلاعات سرعتی دوچندان به خود گرفته است چرا كه میلیون های كاربر شبكه های اجتماعی لحظه به لحظه در حال تولید، دریافت و انتقال محتوا در این شبكه ها هستند.
با وجود این شتاب اطلاع رسانی، آنچه در بسیاری از موارد مورد غفلت واقع می شود صحت اخبار و اطلاعات است؛ اخبار و اطلاعاتی كه می تواند به آسانی به افكار عمومی جهت داده و موجی خبری و تبلیغاتی ایجاد كند.
در این شرایط، رسانه های سنتی همچون رادیو و تلویزیون، خبرگزاری ها و روزنامه ها وظیفه مهمی در مسیر شفاف سازی خبری و آگاه سازی مخاطبان بر عهده دارند.
عقیلی رییس دانشكده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی، در گفت وگویی اختصاصی با ایرنا به سوال های مهمی در این زمینه پاسخ داد.
به گفته وی در شرایطی كه رسانه های مجازی اخبار و اطلاعات را با سرعتی بالاتر از رسانه ها سنتی انتقال می دهند، رسانه هایی چون رادیو، تلویزیون و خبرگزاری ها باید با پرداختن به فراخبر و رفتن به لایه های عمقی تر رخدادها به ارایه تحلیل های شفاف و رفع ابهام های ایجاد شده در افكار عمومی بپردازند تا كاركرد خود در میان پیشرفت روزافزون شبكه های مجازی از دست ندهند.
همچنین به باور عقیلی، رسانه های مجازی كاركردهای مثبت و منفی توام دارند و در جریان اطلاع رسانی مانند شمشیری دو دم عمل می كنند كه در این میان رسانه های متعارف با روزآمدی خود می توانند از آسیب شبكه های اجتماعی بر عرصه اطلاع رسانی بكاهند.
در ادامه، متن كامل گفت و گوی ایرنا با عقیلی آمده است:

*** ایرنا: گسترش رسانه های مجازی و شبكه های اجتماعی چه تغییری در روند و سرعت اطلاع رسانی و انتقال اخبار ایجاد كرده است؟ آسیب های احتمالی این تغییر چیست؟
** عقیلی: جریان تازه ای كه شبكه های اجتماعی در روند انتقال اطلاعات در سطح جهان به راه انداخته اند، موضوعی قابل كتمان نیست. شبكه های اجتماعی و وسایل ارتباط جمعی در همه نقاط جهان كار می كنند و به تبادل اطلاعات و اخبار مبادرت می كنند. در این فضا همه افراد می توانند هم فرستنده و هم گیرنده خبر باشند و به طور نامحدود به اطلاعات دسترسی داشته باشند. این خاصیت وسایل جدید ارتباط جمعی، باعث می شود مولفه هایی مانند صحت خبر و اعتبار منبع تحت تاثیر قرار گرفته و تابعی از سرعت، بی زمانی و بی مكانی شوند. به عبارت دیگر از آن جهت كه سرعت انتقال اطلاعات در شبكه های مجازی بسیار بالا است، نمی توان در خصوص اعتبار و صحت اخبار در آنها اعتماد كامل داشت.

*** ایرنا: شبكه های اجتماعی افزون بر تاثیری كه بر سرعت انتقال اخبار و اطلاعات گذاشته اند، چه تحولی را در جریان انتقال اخبار و اطلاعات ایجاد كرده اند؟
**عقیلی: با اطمینان باید گفت پس از به وجود آمدن شبكه های اجتماعی، در فضای مطبوعاتی و تئوری هایی كه در حوزه ارتباطات مطرح است، جریان انتقال اطلاعات متفاوت از گذشته پذیرفته و تعریف شده است. این روزها رسانه ها را مخاطب محور و نه فرستنده محور می دانند. امروزه كاربران شبكه های اجتماعی هستند كه هم تولید كننده و هم مصرف كننده خبر هستند و این كاربران هستند كه تعیین می كنند چه چیزی را می خواهند بشنوند نه رسانه ها. این موضوع را به عنوان یك واقعیت نمی توان انكار كرد. نظریه «استفاده و رضامندی» در ارتباطات بازگوكننده همین مساله است. در تئوری های ارتباطی بین دهه های 50 یا 60 میلادی، تمركز روی فرستنده خبر چه رادیو و تلویزیون و چه مطبوعات بوده است. در این نظریه ها توجه چندانی به مخاطب نمی شد اما در حال حاضر تئوری های ارتباطات به سمتی حركت می كنند كه در آن مخاطب خود بخشی از جریان تولید خبر است و خود اوست كه انتخاب می كند كه چه اخباری را منتقل كند و چه اخباری را بشنود.

*** ایرنا: با توجه به آنچه گفته شد و در شرایطی كه شبكه های اجتماعی مناسبات حاكم بر عرصه اطلاع رسانی را دستخوش تغییر كرده است، رسانه های سنتی چون خبرگزاری ها، روزنامه ها و رادیو و تلویزیون چه وظیفه ای بر عهده دارند؟
**عقیلی: در مسابقه تكنولوژیكی كه پس از ایجاد رسانه های مجازی و شبكه های اجتماعی به راه افتاده است، عنصر سرعت، دیگر عنصرهای خبری مانند صحت و دقت را زیر تاثیر قرار می دهد. این در حالی است كه در تولید خبر در رسانه ها سنتی صحت خبر بسیار مهم تلقی می شود. عامل سرعت در انتقال اطلاعات در رسانه های مجازی باعث شده كه رادیو و تلویزیون، خبرگزاری ها و روزنامه ها كه به صورت روزانه و نه در هر ساعت از شبانه روز به انتشار اخبار می پردازند، در انتقال اطلاعات از رسانه های مجازی عقب بمانند. در این فضا كاربران شبكه های اجتماعی هم به خاطر هیجان و نیازی كه به كسب خبر دارند كمتر به اعتبار منبع و صحت اخبار توجه می كنند زیرا در یك حالت هیجانی آن چیزی كه برای كاربران اهمیت دارد اطلاع یابی و به دست آوردن خبر است.
در این فضا پیشی گرفتن رسانه های مجازی از رسانه های متعارف در انتقال اخبار و اطلاعات، موجب محبوبیت بیشتر آنها در بین مصرف كنندگان خبر و كاربران شده است. این روزها همه عامل های یاد شده دست به دست هم داده اند و كار را برای رسانه هایی چون خبرگزاری ها و روزنامه ها دشوارتر از گذشته كرده اند.
واقعیت این است كه این روزها مسوولیت بنگاه های خبری، خبرگزاری ها و روزنامه ها در رقابت با شبكه های اجتماعی بیشتر است. این رقابت كه عامل زمان مهم ترین مولفه آن است، برای رسانه های سنتی بسیار محدود كننده و چالش برانگیز است؛ چالشی كه رسانه های متعارف و سنتی باید به آن پاسخگو باشند.
اگرچه توجه به مساله صحت اخبار دست و پای رسانه های سنتی را برای رقابت با شبكه های مجازی می بندد اما رسانه های سنتی می توانند با حركت به سمت تولید فراخبر و ارایه تحلیل های عمقی درباره یك موضوع خبری به جذب مخاطب و حفظ كاركرد خبری خود كمك كنند. در شرایطی كه رسانه های قدیمی تر نمی توانند مانند شبكه های اجتماعی لحظه به لحظه به انتقال اخبار به كاربران خود بپردازند چاره ای جز این ندارند كه از راه هایی چون ارایه تحلیل و پرداختن به لایه های عمقی رخدادها مخاطبان خود را حفظ كنند.

*** ایرنا: آنگونه كه شما اشاره كردید رسانه های مجازی و شبكه های اجتماعی واقعیتی انكارناپذیرند كه نمی توان خط بطلان روی آنها كشید یا آنها را نادیده انگاشت. از این رو نگاه آسیب شناسانه به آنها اهمیت دارد. از نگاه شما این شبكه های ارتباطی جدید چه آسیب ها یا فوایدی دارند؟
** عقیلی: شبكه های اجتماعی شمشیری دو دم هستند. این شبكه ها در كنار فایده، آسیب هایی نیز دارند. به طور كل در برخی موارد مانند شماری از موضوعات اجتماعی كه با حوزه سلامت جامعه مرتبط است، شبكه های اجتماعی می توانند كاركردی مثبت داشته باشند. مثلا در یك بحران طبیعی مانند سیل، آتش سوزی و زلزله شبكه های اجتماعی می توانند كمك كننده باشند چرا كه اطلاع رسانی در آنها به سرعت صورت می گیرد. با این حال، متاسفانه شبكه های اجتماعی در بازنشر برخی از اخبار كه جنبه های امنیتی و حفاظتی دارند، ممكن است منفی عمل كنند. به عنوان مثال امكان دارد در شبكه های اجتماعی شایعه هایی درباره احتمال بمب گذاری در یك نقطه از شهر یا یك ملاحظه سیاسی و امنیتی شكل بگیرد كه این اتفاق بازخورد خوبی در جامعه ندارد. این مسایل اگر مدیریت نشود ممكن است مردم را دچار دلهره یا اضطراب كند.

*** ایرنا: با وجود آسیب هایی كه شبكه های اجتماعی در حوزه اطلاع رسانی ایجاد می كنند، چگونه می توان این شبكه ها را مدیریت و كنترل كرد؟
** عقیلی: كنترل و مدیریت شبكه های اجتماعی و فضاهای مجازی به معنای فیزیكی آن به طور كامل امكانپذیر نیست. با وجود این، اگر در كنار فعالیتی كه شبكه های اجتماعی دارند، رادیو، تلویزیون و مطبوعات سنتی نیز آگاهانه تر رفتار كنند می توان تا اندازه ای بر احاطه خبری شبكه های اجتماعی فایق آمد. اگرچه رسانه های سنتی تر از نظر سرعت انتقال اخبار و اطلاعات نسبت به شبكه های اجتماعی عقب تر هستند، ولی می توانند در مورد اخبار و رویدادها به نحو مقتضی تفسیرها و نقدهایی را انجام داده و در اختیار مخاطب قرار دهند تا در مورد موضوعات روشنگری درست صورت گیرد.
** گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**9282** 9279