خبرنگاری یكی از پرخطرترین و در عین حال ارزشمندترین حرفه ها است. یك خبرنگار در معنا و قامت حقیقی خود در راستای رسالتی كه بر دوش دارد یعنی اطلاع رسانی و آگاه سازی افكار عمومی، گاهی در برابر خطر سینه سپر می سازد و حتی در مواردی خود را قربانی به تصویر كشیدن چهره عریان واقعیت می كند. این واقعیت عریان كه با سختی حاصل می شود اما از چنان قدرت تاثیرگذاری بالایی برخوردار است كه می تواند منافع شماری از صاحبان قدرت و ثروت را زیرسوال برده و به احقاق حقوق مردم بیانجامد. از این رو است كه خبرنگار برای به جای آوردن رسالت خود گرانیگاهی را برای ماندن در حاشیه ای امن متصور نیست.
با وجود كاركردهای موثر خبرنگاری و روزنامه نگاری در ارتقای كیفی زندگی جمعی، این روزها اهالی خبر و رسانه آسیب ها و چالش های بسیاری را پیش روی خود می بینند؛ چالش هایی كه برخی از آن ها حتی آینده این حرفه را تهدید می كند.
خبرنگاران همواره در شغل خود با مشكلات بسیاری دست و پنجه نرم كرده و می كنند. خبرنگاری در همه جای دنیا حرفه ای دشوار به شمار می رود اما سختی های آن در كشور ما به خاطر نبود حمایت های موثر قانونی از روزنامه نگاران و نیز مرزهای روشن و تعریف شده برای آزادی بیان، ضعف امنیت شغلی و حمایت های رفاهی و بیمه ای، دستمزدهای پایین، ورود افراد غیر حرفه ای به بخش های مدیریتی رسانه ها و ... دوچندان شده است تا جایی كه برخی عطای این حرفه را به لقایش می بخشند و با وجود تحصیل در این رشته، شغل دیگری را برای خود بر می گزینند و عرصه را برای كسانی باز می كنند كه در این زمینه تخصص ندارند.
بسیاری از خبرنگاران و روزنامه نگاران در ایران امنیت شغلی ندارند و هر روز ممكن است شغل خود را از دست بدهند. تعیین خط قرمزها مشخص و درنظر گرفتن شاخص های شفاف و عینی برای جرم تلقی شدن آنچه در رسانه ها منتشر می شود می تواند به افزایش امنیت شغلی اهالی رسانه بیانجامد. چه بسیار خبرنگاران و روزنامه نگارانی كه یك شبه شغل خود را به خاطر منتشر شدن یك تیتر یا گزارش در مطبوعات و رسانه ها از دست داده اند. از این رو است كه تعیین مرزهای تخلف و در نظر گرفتن مجازات های جایگزین توقیف برای رسانه های متخلف می تواند به افزایش ضریب امنیت شغلی اهالی رسانه منجر شود.
كم بودن دستمزد خبرنگاران هم گاه برخی از آنان را از تمركز روی كار و حرفه اصلی دور و ناگزیر به انتخاب شغل دوم می كند. این مساله می تواند زمینه های وابستگی اهالی قلم را به جناح یا جریانی خاص فراهم كند و سبب ساز انتشار گزارش هایی القاگر در راستای منافع جریان های یاد شده شود. نبود حمایت های بیمه ای هم از دیگر مشكلات خبرنگاران است كه هزینه های زیادی را بر آنان تحمیل می كند.
نبود امكان دسترسی به اطلاعات آزاد و دقیق یكی از چالش های كار خبرنگاران است كه مانع از تهیه گزارش ها و محصولات خبری موثر می شود. اگرچه قانون «دسترسی آزاد به اطلاعات» از سال 1392 ابلاغ شده است، اما به خاطر نبود فرهنگ و زیرساخت های لازم، اجرای این قانون تاكنون كارآمدی خاصی نداشته و به خبرنگاران كمك چندانی نكرده است. این در حالی است كه بسیاری از روزنامه نگاران به دلیل نبود امنیت شغلی و حمایت های قانونی لازم، از انتشار و استفاده از معدود اطلاعات مهم و مستندی هم كه به دست می آورند، خودداری می كنند.
رفع این مشكلات، خبرنگاران را دلگرم و كیفیت كار حرفه ای خبر را در رسانه ها ارتقا خواهد داد. دولت یازدهم به منظور توانبخشی به حرفه خبرنگاری و اصلاح قانون مطبوعات با شناسایی بخش گسترده ای از كاستی های قانونی حرفه خبر و روزنامه نگاری به دنبال تدوین لایحه ای فراگیر است. این لایحه با نام «نظام جامع رسانه های همگانی» كه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تدوین شده است، به زودی برای بررسی و تصویب تقدیم مجلس خواهد شد.
در كنار مشكلات شغلی كه خود به كاهش كیفیت كار خبرنگاران می انجامد، حرفه خبرنگاری با چالش های دیگری هم دست و پنجه نرم می كند.
رسانه های مجازی و شبكه های اجتماعی كه در سال های گذشته رشد قابل توجهی را تجربه كرده اند، به رغم ایجاد فضای ناامن، غیرقابل اعتماد و شایبه آلود در مورد صحت و سقم خبرها و جای خالی كار حرفه ای، مورد توجه بسیاری قرار گرفته اند. كار خبرنگاران حرفه ای و نهادهای خبری معتبر در این فضای سیال و در حال گذار، در راستای انتقال سریع اخبار واقعی و اطلاعات جامع با درنظر گرفتن خیرعمومی، فضیلت جمعی و آرامش بخشی به جامعه بسیار دشوار و حساس شده است.
نكته مهم این است كه در عصر ارتباطات، روزنامه نگاری و خبرنگاری تحقیقی نیز همپای خبررسانی اهمیت یافته و رسانه های معتبر با حركت به سمت تقویت بخش های تحقیقی و پژوهشی خود می توانند نیاز مخاطبان حرفه ای تر را تامین و از ریزش مخاطبان خود جلوگیری كنند.
ورود افراد غیر حرفه ای و غیر متخصص به حرفه خبرنگاری كیفیت كار خبری را در بسیاری از رسانه ها كاهش داده است. خبرنگاری در وهله نخست حرفه ای است كه بر آموزش علمی و دانشگاهی استوار است. این در حالی است كه برخی رسانه هایی كه اغلب رویكرد جناحی دارند و از حمایت های مالی خوبی هم برخوردارند، از رسانه برای پیشبرد منافع خود بهره می برند و با به كار گیری افراد سیاسی، كار رسانه ای را به فعالیت جناحی و منافع ملی را به منافع گروهی تقلیل می دهند. در این فضا، حمایت از رسانه های حرفه ای می تواند به ارتقای كیفی حرفه خبرنگاری در كشور بیانجامد.
*از: اعظم حمیدپور (گروه پژوهش و تحلیل خبری)
پژوهشم**9275** 9279
تهران- ایرنا- خبرنگارانی كه گوش شنوا، چشم بینا و زبان گویای جامعه اند و مردم برای احقاق حقوق خود به توان قلمشان چشم دوخته اند، در انجام مسوولیت های حرفه ای و اخلاقی با چالش هایی پرشمار روبرویند؛ چالشی هایی كه خبرنگاران را در زمره بی تكیه گاه ترین قشرهای جامعه قرار داده است.
