تروریسم در عراق/ موج چهارم آوارگی در راه است

** موج اول
صدای انفجاری مهیب در 22 فوریه 2006 در سامرا، شهر مذهبی در حدود 60 كیلومتری جنوب تكریت مركز استان صلاح الدین و در 110 كیلومتری شمال بغداد، برای اولین بار به صورت آشكارا از جنگی فرقه ای خبر می داد كه دامنه های آن 5 سال بعد بخش های بزرگی از عراق و سوریه را فرا گرفت و حاصل آن هزاران هزار كشته و به اسارت رفتن زنان بی گناه و مرگ كودكان و بیش از 3 میلیون آواره در عراق بود.
اولین موج آوارگی عراقی ها در همین سال و در حمله تروریست های تكفیری به حرمین امامین عسكریین (ع) در سامراء شكل گرفت كه تروریست ها در 22 فوریه 2006 در یك عملیات تروریستی بارگاه امامین عسكریین (ع) را منفجر كردند.
به دنبال این حادثه كه از سوی تروریست های القاعده رقم خورد، جامعه عراق ملتهب شد و تا 2009 كوچ های اجباری را در داخل این كشور شكل داد و بسیاری نیز از كشور مهاجرت كردند و آنچه جامعه عراق را از اولین موج آوارگی نجات داد، فتوای مرجعیت شیعه عراق بود كه چون آبی بر آتش فتنه فرقه ای را در این كشور مهار كرد، اگرچه خاموش نشد.
عمده آوارگان این دوره یا به شهرهای جنوبی كربلا و نجف كوچ كردند و یا در حومه بغداد اسكان یافتند در حالی كه دولت عراق به دلیل درگیر بودن با فتنه تروریستی تكفیری و عدم تجربه كافی به سختی زمینه های اسكان و تامین مایحتاج آنان را فراهم می كرد.
با آرام شدن نسبی اوضاع و فروكش كردن التهاباتی كه عراقی ها می گویند عمدتا از برخی كشورهای عرب منطقه به كشورشان تحمیل شده بود، بخش قابل توجهی از آوارگان به خانه ها و شهرهایشان بازگشتند، اما غافل از اینكه موج بعدی در راه است.

** موج دوم، سقوط موصل
شامگاه نهم ژوئن 2014 موصل مركز استان نینوای عراق عملا از كنترل دولت مركزی خارج شده و در بامداد روز بعد به دست تروریست های داعش افتاد. نیروهای نظامی و ارتش عراق در منطقه فروپاشید و موج بزرگی از آوارگان در سهل نینوا و ارتفاعات سنجار براه افتاد.
آوارگان این مرحله عمدتا شیعیان، كُردها، شبك ها و ایزدی ها و تركمن ها بودند و تعداد كمتری هم از اهل سنت عراق و آنها كه توانستند با هر وسیله ای خود را از مرزهای نینوا به داخل اقلیم كردستان عراق برسانند و آنها كه نتوانستند مورد كشتار جمعی قرار گرفته یا به اسارت گرفته شدند.
عمده آوارگان این موج در شهرهای كربلا، نجف و بغداد و بخشی نیز در اقلیم كردستان عراق اسكان یافتند و دولت عراق مجبور شد از هر امكانی از جمله مساجد و حسینیه ها و هتل ها بهره بگیرد و در عین حال به دلیل عدم همراهی مناسب جامعه جهانی، در ایجاد اردوگاه های استقرار آوارگان با مشكلات زیادی روبه رو شد.
در این مرحله عتبات عالیات و مردم عراق بویژه شیعیان مناطق مركزی و جنوبی بیشترین همكاری را با دولت عراق داشتند به طوری كه حتی از اهالی سنی مناطق عملیاتی از جمله موصل، تكریت و الرمادی و نیز شهرهای استان دیاله با گرمی استقبال كرده و امكانات در اختیارشان گذاشتند.
موج دوم از بهار 2014 تا تابستان 2015 عراق را در نوردید و با سقوط استان های نینوا، دیاله، صلاح الدین، بخش هایی از كركوك و اربیل و الانبار، سیلی از آوارگان در چند مرحله به سمت بغداد و شهرهای مركزی و جنوبی و اقلیم كردستان عراق به راه افتاد.
در موج دوم براساس آمارهای سازمان ملل دستكم یك میلیون و 800 هزار نفرطعم آوارگی را تجربه كردند؛ اگرچه در همین مدت بسیاری از اهالی شهرهای سنی نشین دیاله و صلاح الدین بویژه مركز آن تكریت پس از آزادی شهرهایشان به سرعت به خانه های خود بازگشتند، به طوری كه چراغ خانه های تكریت در كمتر از 5ماه دوباره روشن و زندگی در آن جاری شد.

**موج سوم، فلوجه
از مدت ها قبل از 23 می 2016 عراقی ها كار ایجاد اردوگاه هایی با امكانات نسبتا مناسب را برای یك عملیات بزرگ شروع كرده بودند. در برخی مناطق از چادرهای عمومی و اتاق های فلزی (كانكس) و در برخی مناطق دیگر از مجتمع ها مسكونی و اداری بهره گرفتند تا در جریان عملیات بزرگی كه قرار بود اصلی ترین محل تجمع و استقرار تروریست ها در عراق یعنی فلوجه را هدف بگیرد، غیرنظامیان را اسكان دهند.
عراقی ها تعداد كل آوارگان غیرنظامیان در فلوجه را حدود 45 هزار تن ذكر كرده بودند كه می توان آن را سومین موج آوارگی در عراق توصیف كرد و با آغاز عملیات باید به نقاط امن انتقال می یافتند.
موج سوم ، گستردگی دو موج اول را نداشت، چرا كه دولت عراق برای آن برنامه ریزی و سازمان دهی مناسب داشت.
دولت عراق كه برای آزادسازی شهر استراتژیك فلوجه آماده می شد، از مدت ها به اهالی این شهر اطلاع رسانی كرده بود. به این ترتیب با آغاز عملیات در 23 ماه می 2016 اهالی فلوجه ترك شهر را سرعت بخشیدند و موج سوم را رقم زدند.
به این ترتیب 13هزار خانوار معادل 58 هزار نفر از 23 می تا 26 جولای فلوجه و شهرهای تابعه آن را ترك كردند كه اغلب آنها در پنج اردوگاه اسكان داده شدند. بطوری كه اردوگاه عامریه 5572 خانواده، اردوگاه بزبیز 700 خانواده، اردوگاه شهرك گردشگری 3315 خانواده، اردوگاه خالدیه 2362 خانواده و اردوگاه 18 كیلومتری، 1235 خانواده را در خود جای دادند و این سازماندهی حاصل تجربه طولانی مدت عراقی ها در جنگ علیه تروریسم و سرو كار داشتن با موضوع آوارگی بوده است.
براساس گزارش كمیساریای عالی امور پناهندگان سازمان ملل در 28 ژوئن 2016، از سال 2006 - اولین درگیری های فرقه ای - تا به امروز ، سه میلیون و 317 هزار و 394 آواره در داخل عراق و 250 هزار نفر نیز به خارج از این كشور آواره شده اند.
تعداد كل اردوگاه هایی كه سازمان ملل برآورد و از نظر خدمات و تسهیلات ارزشیابی كرده است 302 اردوگاه كه 540 هزار نفر در آن سكونت دارند؛ شامل :
-نینوا 100 اردوگاه
-صلاح الدین 95
-دیاله 92
-الانبار 6
-اربیل 6
-كركوك 3
در عین حال تعداد آوارگانی كه از آگوست 2014 به خانه های خود بازگشته اند، تا به امروز 743 هزار و 913 نفر اعلام شده است.
بخش زیادی از آوارگان به دلیل توانمندی مالی و وجود بستگان و خویشاوندن در خارج از مناطق درگیری، در بیرون از محیط های اردوگاهی و در داخل شهرهای عراق پراكنده شده و مشغول كسب و كار و امرار معاش هستند.

** موج چهارم ؟!
عملیات مقدماتی آزادسازی موصل اكنون یك ماهی است كه به صورت پراكنده آغاز شده است و دولت عراق در حال استقرار نیروها و ادوات جنگی خود در مناطق شمالی است تا ساعت صفر عملیات را تعیین كند.
تاكنون در پی عملیات مقدماتی كه از ماه می 2016 شروع شده، تعداد آوارگان از الشرقاط در شمال صلاح الدین و جنوب موصل 8813 خانواده اعلام شده است كه عموما در اردوگاه های بیجی و مجتمع مسكونی قادسیه در تكریت اسكان داده شده اند.
اما با توجه سطح و گستردگی عملیات و حضور صدها هزار غیرنظامی در مناطق تحت كنترل داعش در استان نینوا، انتظار می رود قریب یك میلیون نفر در نتیجه جنگ آینده آواره شوند؛ اگرچه به اعتقاد كارشناسان این مرحله آوارگی از نظر زمانی بسیار كوتاه تر از موج های قبلی خواهد بود.
با این حال، داعش برای جلوگیری از فرار اهالی استان نینوا و مركز آن موصل، از هم اكنون تدابیر خشن تری را به اجرا گذاشته است، چرا كه قصد دارد از غیرنظامیان به عنوان سپر انسانی استفاده كند.
از همین رو طی یك هفته گذشته هزاران نفر را دستگیر و صدها تن را در مناطق الحویجه در جنوب كركوك و القیاره در جنوب موصل و الشرقاط در شمال صلاح الدین كشتار كرده است.

** 10 میلیون عراقی نیازمند كمك های بشردوستانه
سازمان ملل در گزارش خود در آستانه عملیات آزادی سازی موصل و پایان داعش در عراق ، معتقد است كه هنوز 10 میلیون نفر در عراق به خاطر اشغال و خشونت های تروریستی و آوارگی ناشی از آن نیازمند كمك جامعه جهانی هستند.
هنوز بسیاری از آوارگان موج های اول و دوم به شهرهایشان بازنگشته اند و برخی از آنان در وضعیت نامساعد در حومه های شهرهای مركزی و جنوبی از جمله بغداد بسر می برند و برخی نیز كه از تمكن مالی نسبتا خوبی برخوردار بوده اند ، اكنون در محلات متوسط بالای بغداد و شهرها مركزی و جنوبی ساكن شده اند كه به نظر می رسد دیگر تمایلی به بازگشت به شهرهایشان نداشته باشند.
هنوز سایه وحشت از افراط گرایی و خشونت های فرقه ای بطور كامل از مناطق آزاد شده عراق دور نشده است، تاجایی كه هنوز بسیاری از بازگشت به استان های دیاله و صلاح الدین و كركوك اجتناب می كنند؛ موضوعی كه به اعتقاد كارشناسان از جمله مهمترین اهداف تكفیری ها و تروریست ها و برخی گروه های قومی در منطقه بوده است.
به هرحال ، عراقی ها موفق شده اند، تاكنون بیش از 70 درصد اراضی خود را از دست تروریسم داعش آزاد كنند و مهمترین مناطق باقی مانده، موصل (نینوا)، حویجه (كركوك)، الشرقاط (صلاح الدین) و بخش هایی از استان الانبار است.
كشورهای كمك كننده به عراق در چارچوب ائتلاف بین المللی نیز 20 جولای گذشته با جمع آوری دومیلیارد و 100 میلیون دلار در كنفرانسی در واشنگتن موافقت كردند كه باید یك چهارم آن برای آوارگان هزینه شود؛ اگرچه تاكنون كمك های وعده داده شده به عراق طی دو سال گذشته محقق نشده و عراقی ها معتقدند كه اینها شعارهایی بیش نیست.
خاورم*2*1770*1144