در اين گفت و گو كه در شماره چهارشنبه 20 مرداد 1395 خورشيدي با پژوهشگر تاريخ اسلام و استاد دانشگاه منتشر شد، آمده است: يكي از مهم ترين آموزه‌هاي ديني و تربيتي در سيره امامان معصوم(ع) و به ويژه امام رضا(ع)، توجه به كرامت انسان و اهتمام به حفظ اين مهم بوده‌است. در گفت‌وگو با دكتر محمدحسين رجبي دواني، پژوهشگر تاريخ اسلام و استاد دانشگاه، به بررسي جلوه‌هايي از اهتمام به اين آموزه مهم، در سيره معصومين(ع) پرداختيم.
وي، با بيان نكاتي از سيره امام رضا(ع) و اهتمام آن حضرت به حفظ كرامت انساني آحاد جامعه، به مبارزه امام(ع) براي درهم شكستن روش‌ها و سنت‌هاي نادرستي كه كرامت و عزت انساني را خدشه‌دار مي‌كرد، پرداخت و گفت: «امام‌رضا(ع) حاضر نبودند ارزش‌هاي والاي انساني را با مال دنيا معاوضه كنند. آن حضرت به انسان‌ها، از دريچه عزت و كرامت مي‌نگريستند و در نگاهشان، ملاك عزت و شرف، مال و ثروت نبود. امام(ع) آداب ناروايي را كه توسط حكام جور باب شده‌بود و به كرامت انسان آسيب مي‌زد، در هم شكستند.»
كرامت، هم به عنوان يكي از صفات برجسته ائمه اطهار(ع) و هم به عنوان يك ارزش انساني كه بايد آن را در جامعه پرورش داد و مانع از خدشه‌دار شدن آن شد، همواره مورد عنايت و توجه ويژه معصومين(ع) بوده‌است.
در آغاز گفت‌وگو، به بيان جلوه‌هايي از اين ويژگي در سيره ائمه اطهار(ع) و به ويژه امام رضا(ع) بپردازيد.
همان‌طور كه اشاره كرديد، در دهه پربركت كرامت قرار داريم؛ دهه‌اي كه با سالروز ولادت باسعادت كريمه اهل‌بيت، حضرت معصومه(س) آغاز مي شود و با سالروز ميلاد سراسر نور و سرور امام رضا(ع)، به پايان مي‌رسد.
حقيقتاً اين بزرگواران معدن كرامت بودند و جا دارد در اين دهه، با بازخواني كرامت‌ها و بزرگواري‌هاي اين دوشخصيت بزرگ و نيز، ساير امامان(ع)، ما هم در حفظ كرامت انسان‌ها و ارزش دادن به شخصيت افراد بيشتر بكوشيم.
اين دهه پربركت، نمادي است براي نشان دادن يكي از صفات برجسته تمام اهل‌بيت(ع)، يعني كرامت، كه در زندگي و سيره همه آن بزرگواران ديده مي‌شود؛ از وجود مقدس پيامبراكرم(ص) تا امام عصر(عج). دوران حيات هر‌كدام از معصومين(ع)، مشحون از كرامت، بخشندگي، بزرگواري و رسيدگي به حال محرومان و دردمندان جامعه است.
با وجود اين‌كه غير از رسول‌خدا(ص)، اميرالمؤمنين(ع) و امام حسن مجتبي(ع)، هيچ‌كدام از امامان(ع) فرصت حكومت بر جامعه را پيدا نكردند تا بتوانند اين كرامت را در قالب اجراي عدالت و با ساير اجزاي آن، در جامعه متبلور كنند، اما اين امر مانع از اهتمام امامان معصوم(ع) نسبت به مسئله رفع محروميت و تنگي معيشت بخشي از افراد جامعه نبود و كمك‌هاي مستمر و دستگيري از محرومان، جزو برنامه‌هاي ثابت و هميشگي تمام ائمه(ع) بوده‌است. از اين خوان كَرَم، تنها شيعيان استفاده نمي‌كردند، بلكه عموم مسلمانان و حتي پيروان ساير اديان نيز، ميهمان سفره كرامت و بخشندگي آن بزرگواران بودند و سخاوت و اهتمام معصومين(ع) به مشكل‌گشايي از تمام انسان‌ها، شگفتي همگان را برمي‌انگيخت.
حضرت فاطمه(س)، در دوران حيات رسول‌خدا(ص) و هنگامي كه فدك را در اختيار داشتند، در منزلي ساده و بي پيرايه زندگي مي‌كردند و بسيار پيش مي‌آمد كه اميرالمؤمنين(ع)، حضرت فاطمه(س) و فرزندانشان، روزها را بدون غذا سپري مي‌كردند و آن‌چه داشتند، به نيازمندان مي بخشيدند.
امام حسن‌مجتبي(ع) در دوران حيات با بركتشان، دست‌‌كم دوبار، تمام ثروتشان را ميان نيازمندان تقسيم كردند. وجود مقدس حضرت ثامن‌الحجج(ع) كه به سالروز ولادت پر بركتشان نزديك مي‌شويم، مانند ساير ائمه(ع)، همواره در پي رفع مشكلات مردم بودند.
در روايت داريم كه آن حضرت، زماني كه مي‌خواستند به يك نيازمند كمك كنند، طوري اين كار را انجام مي‌دادند كه سائل شرمنده نشود و كرامت انساني او حفظ شود. امام رضا(ع)، به گونه‌اي فرد نيازمند را از مرحمت و كرامتشان برخوردار مي‌كردند كه با او روبه‌رو نشوند و وقتي اصحاب، دليل اين رفتار را مي‌پرسيدند، مي‌فرمودند كه مايل نيستند فرد سائل را در حالي مشاهده كنند كه در چهره او، آثار شرمندگي ناشي از طلب كمك، هويدا باشد.
متأسفانه، اين مسئله مهم، امروزه چندان مورد توجه نيست و ما شاهديم كه در برخي مراسم خيريه، به منظور تبليغ يا هر دليل ديگري، كرامت انساني دريافت‌كنندگانِ كمك‌ها، رعايت نمي‌شود و نيازمندان بايد در برابر دريافت كمك، در مقابل دوربين حاضر شوند و صحبت كنند.
اين رويه، به كرامت انساني، موضوعي كه همواره مورد اهتمام و توجه ائمه(ع) و از جمله امام رضا(ع) بوده‌است، صدمه مي‌زند و بايد براي آن تدبيري انديشيد. بايد در اين‌كار آبروي مردم را لحاظ كرد و مانع از ريختن آبروي افراد نيازمند شد.
**در بحث كرامت انساني، معمولاً موضوع برپايي عدالت اجتماعي براي حفظ اين امر مهم، مطرح مي شود. آيا مي‌توان گفت در آموزه‌هاي اهل‌بيت(ع)، برقراري عدالت اجتماعي ، مقدمه توجه به كرامت انساني بوده‌است؟
برقراري عدالت اجتماعي و تدارك زندگي توام با آبرو و عزت براي مردم، يكي از وظايف حكومت اسلامي است. همه انسان‌ها بايد از كرامت انساني برخوردار باشند. چنين رويكردي را در دوران حكومت رسول‌خدا(ص)، اميرالمؤمنين(ع) و امام مجتبي(ع) شاهديم.
در عصر رسول‌خدا(ص)، با اين‌كه هنوز حكومت اسلامي در ابتداي راه قرار داشت و امكانات مالي چنداني در اختيار آن حضرت نبود، اما رسيدگي به معيشت نيازمندان و برخورداري همگان از كرامت انساني و عدالت اجتماعي، همواره مد نظر رسول‌اكرم(ص) قرار داشت.
آن حضرت، در مورد نحوه استفاده مسلمانان از بيت‌المال به شدت حساس بودند و اجازه نمي‌دادند هيچ فردي، از منابع عمومي به صورت اختصاصي و بيش از سهمش برخوردار شود.
سيره و روش اميرالمؤمنين(ع) نيز همين بود و از نوع برخورد آن حضرت با غارتگران بيت‌المال، روايات فراواني شنيده‌ايم كه شگفتي انسان را بر مي‌انگيزد.
ارمغان رويكرد عدالتخواهانه آن‌حضرت، حفظ كرامت آحاد جامعه و برخورداري عموم مردم از امكانات اجتماعي و اقتصادي بود. جالب اين‌جاست كه رويه سخت‌گيرانه اميرالمؤمنين(ع) در رعايت حقوق مردم از بيت‌المال، زماني كه آن حضرت قصد داشتند از اموال خود به نيازمندان كمك كنند، مبدل به سخاوتي توام با كرامت مي‌شد و هيچ سائلي از محضر آن حضرت، نااُميد بر نمي‌گشت.
**در سيره امام رضا(ع) چه مصاديقي از اهتمام آن حضرت به حفظ كرامت انساني وجود دارد؟
يكي از بارزترين جلوه‌هاي حفظ كرامت انساني در سيره امام‌رضا(ع) را مي‌توان در دوران ولايتعهدي آن حضرت، مشاهده كرد. مي‌دانيم كه مأمون، امام(ع) را به اجبار از مدينه به مرو آورد و وادار به پذيرش ولايتعهدي كرد. طبعاً، قبول اين مقام، هر چند به صورت ظاهري، آداب و شرايطي داشت كه خلفاي اموي و عباسي، آن را برخلاف آموزه‌هاي ناب اسلامي، باب كرده‌بودند.
يكي از اين آداب نادرست، نشست و برخاست با اشراف و ثروتمندان و كم‌توجهي يا بي‌توجهي به مستمندان و فقراي جامعه بود. امام رضا(ع) پس از پذيرش اجباري مقام ولايتعهدي و در حالي كه به ظاهر، شخص دوم حكومت محسوب مي‌شدند، به اين آداب مستكبرانه توجهي نكردند. در روش و سيره آن حضرت، قبل و بعد از پذيرش مقام ولايتعهدي، تغييري به وجود نيامد. امام(ع)، همنشيني با فقرا و مستمندان را بر همنشيني با اشراف و ثروتمندان ترجيح مي‌دادند.
از اين رو مي‌بينيم، آن حضرت در مرو، مجالستي هميشگي با طبقات كم‌بضاعت جامعه داشتند. امام‌رضا(ع) حاضر نبودند ارزش‌هاي والاي انساني را با مال دنيا معاوضه كنند. آن حضرت به انسان‌ها، از دريچه عزت و كرامت مي‌نگريستند و در نگاهشان، ملاك عزت و شرف، مال و ثروت نبود. امام(ع) آداب ناروايي را كه توسط حكام جور باب شده‌بود، در هم شكستند.
رفتار و مواجهه آن حضرت با بردگان كه در آن روزگار كسي براي آنها شخصيت انساني قائل نبود و صرفاً جزو اموال متمولان محسوب مي‌شدند، همواره توام با عزت و كرامت بود و با آنها همكلام و همسفره مي‌شدند و نسبت به آنها محبت و توجه فراوان داشتند. اما در همان حال، به وزير مأمون كه فردي ناصالح بود، اجازه نشستن در محضرشان را نمي‌دادند. اين رفتار توام با كرامت، نسبت به ضعفا، درس بزرگي است كه بايد از سيره امام رضا(ع) بياموزيم و به كار بنديم.
*منبع: روزنامه خراسان
**گروه اطلاع رساني**9128**9131
تهران- ايرنا- روزنامه خراسان در صفحه انديشه در گفت و گو با محمدحسين رجبي دواني، به بررسي اهميت دهه كرامت پرداخت و نوشت: دهه كرامت، فرصتي براي بازشناسي ارزش‌هاي ناب اسلامي است؛ ارزش‌هايي كه بايد آنها را از سيره معصومين(ع) بياموزيم و به كار بنديم.
