دریای خزر ُشور می رود

به گزارش ایرنا، در گذشته های دور دیرینه شناسانی كه در جستجوی رازهای سر به مهر و حلقه های مفقوده تاریخ بشری دركند وكاو درغارهای هوتو و كمربند در ارتفاعات شهرستان بهشهر با فسیل ماهیانی رو به رو شدند، اما فاصله كنونی این محل با ساحل خزر ده ها كیلومتر است.
به عبارتی خزر به واسطه اتفاقات طبیعی در گذشته و آسیب های جدی ناشی از دخالت های بشر علاوه بر دست و پنجه نرم كردن با آلودگی های بی پایان، آرام آرام در حال پسروی و كوچك شدن است.
برای نجات خزر و كاهش آسیب های آن كنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر كه به كنوانسیون تهران مشهور است در 21 مرداد ماه سال 85 مقرراتی را تصویب و اجرای آن را برای 5 كشور ساحلی لازم‌الاجرا تشخیص داد.
پس از تصویب این مقررات 21 مرداد ماه به نام روز دریای خزر نامگذاری شد تا با یادآوری مكرر آن برنامه ریزی برای برخورد جدی با متجاوران، آلوده كنندگان و آسیب رسانان به دریای خزر منظم تر شده و همه عواملی كه موجب تشدید مشكلات خزر می شوند شناسایی و با آنها مقابله شود.
اینك دریای خَزَر پهنه ای آبی است كه از جنوب به ایران، از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به جمهوری های تركمنستان و قزاقستان محدود می شود.
خزر كه گاهی به عنوان بزرگترین دریاچه جهان و گاهی كوچكترین دریای خودكفای كره زمین طبقه بندی می شود، بزرگترین پهنه آبی محصور در خشكی است.
طول آن حدود 1030 تا 1200 كیلومتر و عرض آن بین 196 تا 435 كیلومتر است، سطح دریای خزر پائین تر از سطح دریاهای آزاد است و اكنون 26٬5 تا 28 متر پایین تر از سطح دریا است.
خط ساحلی دریای خزر حدود 7 هزار كیلومتر، مساحت آن 371 تا 386 هزار كیلومترمربع (یك و نیم برابر خلیج فارس) و حجم آب آن نیز 78700 كیلومترمكعب است.
خزر با وجود همه مرارت هایی كه تحمل می كند، با میزبانی از حدود 400 گونه آبزی، بومی، برخوردار از غنای فراوان و تنوع زیستی است.
علاوه بر منابع زنده، این دریا پس از خلیج فارس و سیبری به لحاظ ذخایر نفت و گاز موجود در ساحل و زیربستر در جایگاه سوم قرار دارد.
اما این روزها دریای خزر شمشیر دولبه فرصت ها و آسیب هایی است كه با بهره مندی صحیح از قابلیت های آن ، رسیدن به شكوفایی اقتصادی هر چه بیشتر به خصوص در استان های شمالی و برخوردار از ساحل دریا را می توان مد نظر داشت.
از طرف دیگر اگر با معضلات و مشكلات دریای خزر كه به صورت عمده با دخالت های بشر ایجاد شده، برخورد نشده و این آسیب ها برطرف نشود ، ظرفیت ها می تواند به لبه تیزی برای بحران های تمام نشدنی زیست محیطی تبدیل شود.
مصوبات كنوانسیون تهران و دست همكاری كشورهای ساحلی و پیرامونی خزر این امیدواری را ایجاد كرد كه با همكاری مداوم و مستمر ناشی از برنامه ریزی های منظم بتوان وضعیت رو به تخریب محیط زیست این محدوده آبی را كنترل و مانع تشدید آن شد .
از سوی دیگر توجه به لزوم احیای منابع زنده برای نسل های حاضر و حفظ آن برای آیندگان، تلاش برای تعریف یك رژیم واحد حفاظت از محیط زیست دریایی با حمایت سازمانهای بین المللی در قالب برنامه محیط زیست دریای خزر از دیگر مصوبات كنوانسیون تهران در حفاظت از دریای خزر بود.
كشورهای ساحلی با آگاهی از تخریب محیط زیست دریای خزر به دلیل تخلیه مواد زائد و سایر آلودگی های ناشی از منابع دریایی و منابع مستقر در خشكی، با تصمیم راسخ در حفظ منابع زنده دریا و با توجه به خطرات ناشی از نوسانات سطح آب و نیز تصدیق اهمیت همكاری میان دولت های ساحلی كنوانسیون تهران را امضا كردند.
اما آن چه هم اینك بیشتر كشورهای ساحلی خزر در آن اشتراك دارند ، تلاش پرشتاب و بدون نگاه كارشناسانه در بهره برداری از دریای خزر است كه نتیجه آن تخریب اكوسیستم‌های طبیعی، آلودگی محیط زیست و كاهش كیفیت آب این دریا بوده است.
این درحالی است كه دریای خزر به دلیل برخورداری از موقعیت مناسب راهبردی قابلیت اتصال اروپا و جنوب شرقی آسیا را دارد و می توان از این پهنه بزرگ آبی برای حمل و نقل انواع كالاها به اروپا، كشورهای ساحلی خزر ، تركیه ، خاورمیانه و آسیا شرقی استفاده كرد.
اما دخالت های نسنجیده و شتاب زده انسانی در دریای خزر كه به شكل تغییر كاربری اراضی شامل تخریب و بهره برداری از اراضی برای ساخت و سازهای بی رویه و غیراصولی ساحلی اعم از اسكله و بندر، مجتمع های گردشگری، مسكونی و تجاری، توسعه فعالیت های اكتشاف و استخراج منابع فسیلی زیربستر، صید بی‌رویه آبزیان به خصوص ماهیان خاویاری، تخریب زیستگاه ها و از دست رفتن مناطق تخم ریزی ماهیان خاویاری، تخلیه فاضلاب های شهری، صنعتی و كشاورزی نمود داشته ، از عمده تهدیدات این حوزه محیط زیست است.
همچنین مدیریت ضعیف مناطق ساحلی، تغییرات فیزیكی عظیم در رژیم طبیعی رودخانه ها براثر سدسازی، استخراج شن و ماسه و نظیر آن نیز از دیگر تهدیدها در این عرصه میباشد.
بی توجهی به برطرف شدن این نارسایی ها موجب اختلال وضعیت طبیعی دریای خزر شده و گونه های ارزشمندی چون ماهیان خاویاری و یا فك خزری به عنوان تنها پستاندار زیستمند این اكوسیستم هم اینك در معرض خطر انقراض قرار گرفته و حیات اكولوژیكی و اقتصادی زیست بوم خزر را به خطر انداخته است.
یكی دیگر از مشكلاتی كه دریای خزر در سال های اخیر با آن رو به رو است ، پسروی شدید آب و حركت آرام و خزنده به سمت خشكی های نگران كننده است.
این پسروی آب بیش از همه در خلیج گرگان، تالاب های متصل به دریای خزر مانند تالاب لپو در حاشیه غربی میانكاله و سواحل شرقی خزر مشهود است.
خلیج گرگان محدوده كم عمقی در شرق خزر و در حوزه استان گلستان است و اینك با خشك شدن كانال خزینی (كانال ورودی آب خزر به خلیج گرگان) فقط از طریق كانال 'چپ اوغلی' به دریا وصل می شود و این روزها تشنگی بسیاری را تجربه می كند.
به گفته كارشناسان محیط زیست، خلیج گرگان با دارا بودن شیب كم و حجم آورده های رسوبی زیاد از آسیب پذیرترین مناطق خزر است كه نسبت به نوسانات دریای خزر تأثیر بیشتری دارد.
مدیركل محیط زیست گلستان دراین زمینه معتقد است كه با توجه به شرایط كنونی خلیج گرگان، سرنوشتی همچون دریاچه ارومیه در انتظار آن است و باید فكری عاجل برای رفع مشكلات و كم آبی این خلیج شود.
اسماعیل مهاجر با یادآوری این كه 95 درصد آب دریای خزر از رودخانه ولگا تامین می شود، افزود: بخشی از مشكل خلیج گرگان خارج از مرزها و بخشی نیز به دلیل تغییرات اقلیمی و عوامل محیطی است.
یك كارشناس محیط زیست به خبرنگار ایرنا گفت: پسروی آب خزر و خشكی خلیج گرگان موضوع قابل بحث و پیگیری بسیاری از كارشناسان است كه برخی، آن را ناشی از عوامل طبیعی و بعضی هم نشات گرفته از عوامل انسانی و نیازمند برنامه ریزی برای احیا می دانند.
میثم ذوالفقاری اضافه كرد: طرفداران نظریه طبیعی بودن پسروی آب خلیج گرگان معتقدند این اتفاق در گذشته هم سابقه داشته است و نباید برای بروز آن نگران بود.
وی بیان كرد: بر این اساس پسروی و پیشروی آب خلیج در یك چرخه حدود 30 تا 50 ساله تكرار می شود و در یك دوره خلیج به علت بارش های كمتر، ورودی حداقلی منابع آبی و یا تبخیر بیشتر شاهد پسروی و در چرخه پرآبی تراز آب افزایش یافته و خلیج شاهد پیشروی آب خواهد بود.
این كارشناس محیط زیست افزود: كاهش یا افزایش تراز آب خزر تا یك متر طبیعی است ولی هم اینك با پسروی آب، شاهد خشك شدن سطحی حدود 300 تا 400 متر از اراضی حاشیه خلیج گرگان هستیم.
اما اینك خزر آلوده است، كوچك تر می شود، از ذخایر طبیعی تهی می شود ولی برای جلوگیری از نابودی كامل این دریاچه بزرگ باید توسعه همكاری های چند جانبه كشورهای حاشیه آن بیشتر مد نظر قرار گیرد.
3091 /1648/6203