احیای « برك بافی » در خراسان جنوبی

در خراسان جنوبی مانند بسیاری نقاط كشور صنایع دستی از دیرباز با زندگی مردم عجین شده، خالقان این آثار با هنرمندی، ظرافت، زیبایی و هنر را در تار و پود زندگی مردم تنیده اند كه نمونه ای از آنها «برك بافی» است كه كارگاه آن توسط شركت تعاونی زنان الزهرا (س) شهر مود راه اندازی شده است.
دست بافت های هر منطقه بیانگر جنبه ای از هویت فرهنگی مردمان آن است بطوری كه آنها فرهنگ و آداب و رسوم خویش را بر سطح بافته های زیبای خود به تصویر می كشند، این بافته ها گاه از زندگی شان می گوید، گاه از طبیعتی كه از آن بهره مند می شوند و گاه از شادی ها و غم هایشان، به طور كلی این بافته ها بیانگر افكار و روحیات بافندگان است.
دست بافت ها بخش مهمی از صنایع دستی هستند، بافته هایی كه گاهی با ساده ترین ابزارهای ممكن و پیش پا افتاده ترین مواد اولیه تهیه می شوند و جزو ارزشمندترین صنایع دستی كشور قرار می گیرند.
به گزارش ایرنا، برخی از رشته های صنایع دستی فعال كه در خراسان جنوبی توسط هنرمندان و صنعتگران محلی خلق می شوند عبارتند از جاجیم بافی، حوله بافی، كرباس بافی، چادر شب بافی، قلمزنی مس و مشبك فلز است.
«برك بافی» بافت منسوجات سنتی با مواد اولیه گوناگون اعم از كرك بز و شتر به كمك دستگاههای سنتی و نسبتا پیچیده دو وَردی و چهار وَردی در حد وسیع در منطقه ای كه امروزه خراسان جنوبی نام دارد رواج داشته كه از منظر علاقه مندان به اصالت ها بسیار حائز اهمیت است.
رشته بَرَك بافی كه به اصطلاح كُركی بافی یا كورگین بافی نامیده شده است از قدیمی ترین صنایع دستی جنوب خراسان بزرگ بوده و تاریخ تولید آنان در استان به قبل از دوره سلجوقی می رسد.
بَرَك كه در اصطلاح محلی به آن كُركی(Korki) ،كورگی (Kurgi) یا كورگین(Kurgin) گفته می‌شود، بافته ای است تاری و پودی و ضخیم از كُرك بز و شتر كه از آن جامه زمستانی تهیه می شود و به لحاظ استحكام، لطافت، گرمی و خواص درمانی دارای ویژگی های خاص و منحصر به فرد می باشد.
پارچه های كركی با طرحهای ساده و چهار خانه و با استفاده از الیاف كرك در رنگ طبیعی (طیف رنگی كرم روشن تا سیاه ) تولید می شده است.
كاربردهای پارچه های كركی بیشتر شامل پاپیچ (پاتابه)،كت زنانه و مردانه، چادر زنانه، شالِ گردن و كمر و مَندیل بوده است و شهرستان سربیشه بویژه شهر مود، نهبندان، خوسف و بشرویه از عمده ترین مناطق تولید پارچه برك در گذشته بوده اند.
طبق اعلام اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی؛ مهارت برك بافی با شماره 810 در فهرست عادی میراث ناملموس ملی به ثبت رسیده است.
ادوارد پولاك جهانگرد، پارچه برك را فاستونی ایرانی معرفی می كند و در سفرنامه خود می نویسد: «برك پارچه‌ای نرم و چسبان است كه از كرك لطیف شتر بافته می‌شود و در ایران جای فاستونی را گرفته ‌است.»
برك به طور معمول خودرنگ است و در رنگ‌های قهوه‌ای، سیاه، سفیده، شیری و شكری و خاكستری تولید می‌شود و نواحی سربیشه، فردوس و بشرویه در خراسان جنوبی اصلی ترین تولید كنندگان آن هستند، این پارچه در مجموع بسیار ارزان به ‌نظر می‌رسد اما نوع اعلایی از آن وجود دارد كه به آن شمشیرك می‌گویند لطیف تر و زیباتر است.
برای تهیه شمشیرك، پارچه درشت برك را برای مدتی در مغز گوسفند و آب ولرم می‌گذارند و با گز روی آن می‌كشند و با استخوان به آن می‌زند، موهای اضافه از آن خارج می‌شود و آنگاه پارچه‌ای نرم و گرم، به ‌دست می‌آید.
تیمور لنگ در سرگذشتی كه به قلم خود نوشته ‌است درباره شهر بشرویه خراسان جنوبی و پاچه برك می‌نویسد: «چند روز بعد نزدیك شهر بشرویه رسیدم، ساكنان شهر كه در سر راهم ایستاده بودند توبره‌ای داشتند و چیزی از آن بیرون می‌آوردند و آن را به دو قسمت تقسیم می‌كردند، یكی را در جیب چپ می‌گذاشتند و دیگری را در جیب راست و بعدا فهمیدم آنها در توبره خود پشم بز نگه می‌دارند و آنها موی بز را از كرك جدا می‌كنند و تا از كرك «برك» و از موی بز جاجیم و گلیم ببافند، برك از پارچه‌های پشمین چین هم لطیف‌تر بود و من پارچه‌ای به آن لطافت در عمرم ندیده بودم، در بازدید از یكی از كارگاه‌های نساجی خواستم به تمام كارگران آن نفری یك سكه هدیه دهم اما آنها نپذیرفتند.»
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشكری خراسان جنوبی گفت: از میان بیش از 300 رشته و زیر رشته كد دار و مصوب صنایع دستی كشور بیش از 80 رشته در استان زمینه فعالیت دارند.
به گزارش ایرنا، حسین عباس زاده، رشته های فعال صنایع دستی را در استان شامل بافت انواع قالی و قالیچه، گلیم بافی (ساده ، پیچ ، سفره آردی ) ، جاجیم بافی ، حوله بافی ، كرباس بافی، چادر شب بافی، قلمزنی مس، مشبك فلز ، ساخت زیورآلات ، معرق چوب، منبت چوب، پیكر تراشی ، سوخت نگار چوب، حصیربافی، تركه بافی، هم جوشی شیشه، معرق چرم، تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، نگارگری، تذهیب، طراحی سنتی، سفال و سرامیك و انواع رودوزی های سنتی ذكر كرد.
وی گفت: از حدود 10 هزار صنعتگر صنایع دستی استان در رشته های كددار و مصوب، به غیر از گروه دست بافته های داری و پرزدار (قالی و قالیچه) ، بیش از 7 هزار نفر در واحدهای كارگاهی و خانگی روستایی و عشایری و حدود سه هزار نفر در واحدهای كارگاهی و خانگی شهری به تولید صنایع دستی مشغول هستند.
وی اضافه كرد: از این تعداد حدود 3 هزار و 500 نفر در قالب مجوزهای سه گانه ( كارت صنعتگری ، اعلامیه تاسیس و پروانه تولید ) شناسایی شده اند.
وی با بیان اینكه راه اندازی كارگاه برك بافی در شهرستان بشرویه نیز در دست راه اندازی است، یادآور شد: در حال حاضر 31 تعاونی و موسسه نیز در حوزه خدمات تولیدی و آموزشی صنایع دستی در سطح استان به ثبت رسیده و فعالیت می كنند.
خراسان جنوبی در شرق ایران با داشتن چشم اندازهای دیدنی و جاذبه های گردشگری و صنایع دستی فراوان حدود 800 هزار نفر جمعیت و 151 هزار كیلومتر مربع مساحت دارد.
این استان با اقلیمی خشك و بیابانی، باغ ها و قلعه های تاریخی، چشمه های آبگرم و سرد، روستاهای زیبا، عرصه های بیابانی و كویری دیدنی و آثار گردشگری بی نظیر، مجموعه ای از دیدنی های طبیعی تاریخ را در معرض بازدید مسافران و گردشگران قرار می دهد.
6054