به گزارش ايرنا خوزستان با داشتن تاريخي كهن از ديرباز سكونت‌گاه اقوام و طوايف زيادي بوده است به همين دليل تاريخ‌شناسان و تاريخ‌پژوهان اين مساله را دليلي بر تنوع قومي اين استان مي‌دانند.
البته بسياري ديگر نيز صنعتي شدن استان خوزستان و وجود صنايع نفت، پتروشيمي، فولاد و... را يكي از عوامل ورود اقوام جديد به استان برشمرده‌اند.
به هر روي عوامل زيادي دست به دست هم داده اند تا خوزستان از نظر خرده فرهنگ‌ها، يكي از استانها با بيشترين فرهنگهاي قومي شناخته شود.
براساس تحقيقات جامعه شناسان بوميان خوزستان، مردم بومي فارس زبان شوشتر، دزفول، بهبهان، ماهشهر، رامهرمز، هنديجان، رامشير (رام اردشير)، زيدون، سربندر (قنواتي) و شادگان (قنواتي) از بازماندگان مردم شهرنشين خوزستان باستان هستند و هر كدام گويش مخصوص به خود را دارند كه تا حدودي با هم متفاو‌ت‌اند.
در اين ميان دو قوم بختياري و عرب بيشترين جمعيت را در اين استان به خود اختصاص داده اند. بختياري‌ها از هزاره‌هاي دور در خوزستان و عراق (تا سده‌هاي اوليه اسلامي) حضور داشته‌اند. شهرهاي اهواز، آبادان، ايذه، مسجدسليمان، هفتكل، باغملك، انديكا، لالي، سالند (سردشت دزفول)، صفي‌آباد، قلعه‌خواجه، دهدز و... به صورت اصلي و ساير شهرهاي خوزستان نيز جمعيت قابل توجهي از آنها را در خود جاي داده اند.
در مورد طوايف عرب خوزستان نيز وضع چنين است با اين تفاوت كه تا پيش از جنگ ايران و عراق عمده تمركز جمعيتي عرب‌هاي خوزستان در شهرهاي شادگان، سوسنگرد، هويزه ،خرمشهر ، آبادان و روستاهاي جنوب غربي خوزستان بود اما پس از شروع جنگ جنگ‌زدگان عرب بيشتر در شهرك‌هاي اطراف شهرهاي اميديه، ماهشهر و اهواز سكني يافتند.
اما نكته بسيار مهمي كه در پس تنوع قومي خوزستان خود را آشكار مي‌سازد و از ديرباز در بسياري از مقالات، كتاب‌ها، سايت‌ها و روزنامه‌ها درباره آن بحث و گفت‌وگو مي‌شود نگاه به اقوام از زاويه فرصت است.
***تنوع قومي خوزستان از كجا ناشي مي‌شود؟
دكتر عباس امام، خوزستان‌شناس، در اين باره مي‌گويد: بر خلاف اين كه بعضي تصور مي‌كنند تنوع قومي در خوزستان به خاطر تغيير و تحولات صنعتي دهه‌هاي اخير به وجود آمده، بايد گفت تنوع قومي در استان خوزستان ريشه تاريخي دارد و چيز جديدي نيست.
وي بيان كرد: از دوره‌هاي بسيار قديمي مانند دوران ساسانيان اقوام مختلف مثل قوم هاي عرب، لر، شوشتري، بهبهاني، قشقايي و ديگر اقوام در خوزستان وجود داشته اند.
امام افزود: همه اين اقوام از گذشته در خوزستان و در عرصه‌هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي نقش‌آفريني كردهاند.
وي خاطرنشان كرد: در دوره معاصر و با پيدايش نفت در استان خوزستان اقوام ديگري از استانهاي ديگر كشور به استان خوزستان وارد شدند كه اتفاقا اين اقوام مهاجر، نقش بسيار مثبتي در رشد و توسعه استان خوزستان داشته‌اند.
عضو هيات علمي دانشگاه شهيد چمران اهواز گفت: زماني كه راه‌آهن يا صنعت نفت در استان راه‌اندازي شد در خوزستان نيروي متخصص به اندازه كافي وجود نداشت و نيروهاي متخصص از استانهاي ديگر مانند فارس ،اصفهان ، مركزي ،بوشهر كه از دانش و مهارت هاي فني در اين زمينه ها برخوردار بودند وارد استان شدند و نقش موثري ايفا كردند و اكنون نيز نوادگان آنها در اين استان باقي مانده‌اند.
وي افزود: در زمينه رشد و گسترش آموزش و پرورش،شبكه عمومي بهداشت و درمان ، آموزش عالي، ورزش و هنر استان ما نيز به همين شكل بوده است.
امام با تاكيد بر اين كه تكثر قومي و تفاوت‌هاي ميان اقوام موجب واگرايي نمي‌شود گفت: در شهر هايي مانند دزفول ، آبادان ، اهواز ، ماهشهر ، خرمشهر، انديمشك ، مسجدسليمان ، آغاجري ، بهبهان ،شوش تنوع قومي براحتي قابل مشاهده است و اين در حالي است كه مثلا دزفولي‌ها اصالتا يا بختياري هستند يا عرب‌تبار و لر‌تبار زيرا دزفول شهري است كه از قرن‌هاي گذشته در اطراف آن اقوام مختلف زندگي مي‌كرده‌اند.
وي اظهار كرد: همين وضعيت در مورد ساير شهرهاي استان نيز صادق است و خوشبختانه تا كنون نيز پس از قرن ها زندگي مسالمت آميز مشكلي معنا دار بين آنها به وجود نيامده است.
اين استاد دانشگاه يادآوري كرد: تنوع قومي همه جاي جهان وجود دارد و وجود تنوع و تكثر قومي در سطح جهاني در هر كشوري به عنوان نقطه مثبت آن تلقي مي‌شود به گونه اي كه امروزه در همه جاي جهان صبحت از تنوع فرهنگي و چند فرهنگي است.
وي اضافه كرد: نمونه بسيار بارز اين پديده ، در ايالات متحده آمريكا است و در اروپا نيز اكثر كشورهاي اروپايي از اقوام و مليت هاي مختلف تشكيل شده‌اند.
امام در عين حال با بيان اين كه تنوع قومي باعث ايجاد مشكلاتي هم مي‌شود تصريح كرد: آن چه كه موجب خطرناك شدن تنوع قومي مي‌شود عدم توسعه لازم در كشور است.
وي گفت: اگر برنامه‌هاي دولت به صورت واقعي اجرا شود و توسعه اقتصادي،اجتماعي و فرهنگي متعادلي صورت گيرد تنوع قوميتي هيچ مشكلي را ايجاد نمي‌كند.
***تنوع قومي با حق مساوي تبديل به فرصت مي‌شود
عبدالنبي قيم، محقق خوزستاني اظهار كرد: تنوع قومي در استان خوزستان عمدتا به دليل صنعتي شدن اين استان گسترده تر شده است كه پس از كشف نفت، سيل مهاجرت از شهرهاي ديگر به اين استان زياد شد و حتي از شهرهاي جنوبي و عراق نيز مهاجراني به استان خوزستان وارد شدند.
او با بيان اين كه عمدتا شهرها به خاطر موقعيت اقتصادي باعث جذب افراد مهاجر مي شوند توضيح داد: در دهه 50 صنايعي به استان آمدند كه موجب شد تعداد زيادي مهاجر از استانهايي مانند اصفهان، چهارمحال و بختياري و ديگر استانها به خوزستان مهاجرت كنند.
اين نويسنده تاكيد كرد: ما بايد به اين تنوع قومي به چشم يك فرصت نگاه كنيم البته، اين تنوع مي تواند تهديد نيز باشد اما همه چيز بستگي به نوع نگاه و برخورد ما با اين پديده دارد.
وي گفت: اگر حقوق شهروندي را رعايت كنيم و براي همه حق مساوي در همه مسايل مانند كار، مسكن، آزادي بيان و غيره قائل شويم مطمئنا تنوع قومي فرصت خواهد بود.
قيم ادامه داد: به عنوان مثال، نگاه مثبت به مردم عرب خطه خوزستان موجب پيوند هرچه بيشتر اقوام استان مي‌شود ، و به اين ترتيب از لحاظ بعد فرهنگي جوانان ما مي‌توانند بهتر با جوانان فرهيخته كشورهاي عربي ارتباط داشته باشند.
وي گفت: به عنوان مثال آثار فارسي ما را به زبانهاي عربي ترجمه و نويسندگان ما را به جهان عرب معرفي مي كنند و عكس آن نيز مي تواند اتفاق بيفتد.
وي يادآوري كرد: خوزستان قبل از صنعتي شدن نيز تنوع قومي داشته است اما به اندازه امروز نبوده است به طوري كه شهرهاي آبادان، خرمشهر، اهواز و ديگر شهرهاي استان از لحاظ قوميتي يك دست بودند و يا شهرهاي شوشتر، دزفول يا رامهرمز نيز مهاجران كمتري داشتند. وي گفت: بعد از كشف نفت در استان خوزستان در شهري مانند آبادان نه تنها از كشورهاي عربي مهاجر داشتيم بلكه بعد از جنگ جهاني اول مهاجراني از كشورهاي هند، پاكستان و مسلمانان برمه به آبادان آمدند.
***فرصت فوق‌العاده‌اي به نام تنوع قومي
اكبر ظريفي، استاد دانشگاه، هم گفت: به واسطه اين كه استان خوزستان منطقه‌اي تاريخي است و از قديميترين مكانهاي سكونت در آسيا و خاورميانه و به تبع آن ايران است و از آن جايي كه در گذشته ساختار زندگي بر مبناي زندگي اقوام شكل گرفته بود بنابراين اين منطقه داراي اين ويژگي است كه محل زندگي اقوامي بوده كه تا به امروز هم رگه هاي زندگي بومي را حفظ كردهاند.
او افزود: تنوع قومي همانند ديگر شاخصهاي تأثيرگذار در فرهنگ هم مي تواند يك فرصت فوق العاده باشد و هم استثناء و هم مي تواند آسيب زا به شمار برود.
وي گفت:اگر از تواناييهاي قومي مانند همگرايي قومي دروني، يكپارچگي رفتار اجتماعي و ديگر عوامل در جهت همگرائي هاي تأثيرگذار در رفتار جامعه استفاده شود جامعه اي تقويت شده و پيشرو خواهيم داشت ولي اگر از اين نيروها و تواناييهاي نام‌برده در اين زمينه استفاده نشود مانعي براي تقويت همگرايي جامعه خواهد شد كه در ادامه مسير باعث خنثي كردن نيروهاي تأثيرگذار ديگر در تحركات اجتماعي خواهد بود.
اين استاد دانشگاه با بيان اين كه در استان خوزستان جمعيت‌هاي قومي كه بتوان آنها را با شاخصهاي مطرح شده قومي نام برد تنها دو قوميت برجسته يعني قوم بختياري و قوم عرب هستند تصريح كرد: ممكن است كه از اقوام ديگر در استان نشانه هايي داشته باشيم ولي چون از نظر كمي و كيفي و رفتار قومي در استان بارز نيستند بنابراين در مقايسه با اين دو قوم هم تراز آنها نيستند.
او با اشاره به وضعيت صنعت در ايجاد تنوع قومي گفت: ورود صنعت ساختار زندگي قومي را دچار چالش جدي مي كند زيرا مقوله صنعت ساختاري مجزاي از زندگي قومي دارد بنابراين ، چون از ديرباز صنعت روند زندگي ما را احاطه كرده هر چه كه جلوتر آمده ساختار زندگي قومي را به هم ريخته است
ظريفي بيان كرد: ورود صنعت رفتار قومي و قوميتگرايي را به اندازه ساختار قومي با چالش روبه‌رو نمي‌كند. يعني ممكن است در صنعتي‌ترين بخش اجتماع ما با رفتار قومي يا قوميتگرايي مواجه باشيم اما ساختار قومي وجود نداشته باشد.
استان خوزستان با جمعيتي بالغ بر پنج ميليون نفر يكي از استانهاي مهم نفتي و صنعتي است كه در جنوب غربي ايران قرار گرفته است.
گزارش از عاطفه جوادي
7164/6064
اهواز ـ ايرنا ـ استان خوزستان با گويش‌ها، آيين‌ها و خرده فرهنگهاي گوناگون تيراژه (رنگين‌كمان) اقوام است و وجود قوم هائي چون عرب، بختياري، لر، شوشتري، دزفولي ،بهبهاني ، ترك قشقايي و ديگر اقوام از دير باز تا كنون مويد اين موضوع است.