' مالكلم بیرن' مدیر پروژه روابط امریكا - ایران در سازمان غیر دولتی 'آرشیو امنیت ملی آمریكا ' وابسته به دانشگاه 'جرج واشنگتن'T در تفسیری برای این هفته نامه نوشت:
60 سال قبل سازمان 'سیا' و سازمان 'اینتلیجنس سرویس' انگلیس كودتایی را در ایران ترتیب دادند، كه 'محمد مصدق' نخست وزیر را سرنگون كرد و حكومت 'شاه' را در ایران حاكم ساخت، تا این حكومت یاری دهنده ضربه گیری در منطقه علیه تجاوز احتمالی شوروی باشد.
این كودتا زیانهای متعددی به بار آورد، از جمله آنكه سهوا ایران را در مسیر حركت به سمت دیكتاتوری سوق داد. اكنون بیش از شش دهه از آن واقعه می گذرد، اما اثرات این كودتا و پیامدهای آن هنوز هم بر روابط آمریكا - ایران سایه افكنده است.
وانگهی مردم آمریكا هم هنوز اطلاع چندانی از این برهه از تاریخ معاصر كشورشان ندارند. این در حالیست كه 'سیا' به اعتراف خود بخشی از اسناد مربوط به این واقعه را غیر محرمانه طبقه بندی كرده است.
همین اواخر وزارت امور خارجه 'جان كری'، كه مصمم است در تعامل با ایران پیرو واقع بینی باشد، تصمیم گرفته است اسناد داخلی در این زمینه را، كه رسما گردآوری شده است و می بایست مدتها قبل منتشر می شد، منتشر كند. این اسناد مربوط به دیپلماسی آمریكا در زمینه كودتای ایران است. وزارت امور خارجه به این دلیل تا حال از انتشار این اسناد طفره رفته است، تا مبادا روابط شكننده آمریكا با ایران از اینكه هست مخدوشتر شود .
وانگهی مساله فوق العاده مهم دیگر توافق هسته ای ایران و حفظ و حراست از آن است كه كاملا هم منطقی است.
اما باید توجه داشت كه مزیت های انتشار این اسناد مهم تاریخی بر زیانهای آن مستولی است.
وزارت خارجه آمریكا در تارنمای خود اعلام كرده مایل است یك جلد از اسناد مربوط به كودتای 1953 را شامل 'روابط خارجی آمریكا موسوم به FRUS، كه سوابق تاریخی اسناد رسمی در امور سیاست خارجی آمریكاست'، منتشر كند.
وزارت امور خارجه در سال 1989 یك جلد از اسناد مربوط به اوائل دهه 1950 را منتشر كرد، كه عامدانه رد پای آمریكا و انگلیس را در كودتای سال 1953 پاك كرده بود .
متخصصان امر این اقدام وزارت امور خارجه را یك 'كلاهبرداری' آشكار توصیف كرده اند. كنگره هم از این بابت بشدت به خشم آمد و مصوبه ای تصویب كرد و 'روابط خارجی آمریكا' را موظف ساخت اسنادی محكم، كامل، صحیح و قابل اتكا در این زمینه ارائه كند.
اداره تاریخدانان وزارت امور خارجه در سال 2013 قول داد كه یك جلد مزین و آراسته از این اسناد را، كه به زحمت در عرض چندین سال گردآوری كرده بود، منتشر كند، اما این كار را نكرد. كمیته مشورتی تاریخی وزارت امور خارجه هم در آخرین گزارش سالانه خود اشاره كرده بود كه این اسناد تكیمل شده و آماده انتشار است. اما هنوز خبری از آن نیست.
سالهاست كه دولت آمریكا بابت اینكه از انتشار اسناد مربوط به كودتای 1953 طفره می رود، پوزش می خواهد.
البته امر حفظ و حراست از اسناد و اطلاعات مهم و رازداری در مورد شیوه های یك كار عملیاتی، عقلانی است؛ اما این كار در جایی كه مشاركت كنندگان در یك رویداد تاریخی امروز زنده نیستند، دیگر عقلانی نیست.
سیا مدعیست باید درمواردی دقت نظر خاص داشته باشد. این قضیه بخصوص در مورد حفظ و حراست از تكنیك های دوران جنگ جهانی اول نظیر استفاده از جوهر نامریی كه تقریبا تا یك قرن بعد محرمانه مانده بود، صدق می كرد.
در سال 2000 سوابق 200 صفحه ای داخلی سیا از كودتای ایران به دست روزنامه 'نیویورك تایمز' افتاد. همزمان دو پرونده دیگر از سوابق دیگر این آژانس، كه به حكم 'قانون آزادی اطلاعات' از محرمانه بودن خارج شده بود، نیز اطلاعاتی از دست داشتن سیا در كودتای سال 1953 را به دست داد.
یكی از علل بی میلی وزارت امور خارجه و سیا به انتشار سوابق و اسناد مربوط به كودتای 1953، درخواست دولت انگلیس مبنی بر سرپوش گذاردن بر نقش او در این كودتاست.
اما مشكل اینجاست كه این سرپوش سالهاست كه برداشته شده است.
به عنوان نمونه 'كرمیت روزولت'، كه مدیریت این عملیات را در تهران بر عهده داشت، خاطراتی كامل را از آن در اواخر دهه 1970 منتشر كرد، كه البته این كار با رضایت خاطر سیا انجام شد. این اسناد با استناد به مرجع هایی درگیر بودن انگلیس را در این كودتا تصدیق می كرد.
پرونده 200 صفحه ای سوابق كاری سیا كه در بالا بدان اشاره شد، مشتمل است بر جزییات مبسوط راجعه به نقش انگلیس در طراحی این عملیات. هنوز هم اطلاعات مشخصی وجود دارد كه واجد مراقبت كردن هستند .
به نظر می رسد سیا در سالهای اخیر كمتر در فكر بهانه تراشی راجع به اسناد مربوط به كودتای سال 1953 است. در سال 2011 این آژانس سرانجام فرازهایی از یك سند داخلی را، كه بر فعالیتهای كودتای سیا دلالت داشت، غیرمحرمانه دانست. دایره تاریخی سیا هم در این اواخر با همتایانشان در وزارت امور خارجه در زمینه گردآوری اسناد مربوط به روابط خارجی آمریكا همكاری می كنند.
دو رئیس جمهوری شامل 'بیل كلینتون' و 'باراك اوباما' هم در این زمینه سنت شكنی كرده اند و به نقش داشتن آمریكا در كودتای سال 1953 اعتراف كرده اند.
اما امروز وزارت امور خارجه در توجیه طفره رفتنش از انتشار اسناد كامل تاریخی كودتا می گوید كه از واكنش تند تهران می ترسد.
در سال 1978 هم كارشناسان وزارت خارجه آمریكا در امور ایران به همتایانشان در وزارت امور خارجه انگیس تذكر دادند كه این اسناد قرار است منتشر شود و باید جلوی این كار گرفته شود، چون بالطبع به روابط لندن و شاه لطمه خواهد زد. تمام بحث و جدل های پیرامون این موضوع در آرشیو ملی انگلیس موجود است.
اشكال این منطق در این است كه ترس از بازخوردهای منفی آن در ایران، مبنای تجربی ندارد.
مردم ایران بخوبی به نقش داشتن آمریكا در این كودتا واقفند و این خبر تازه ای برای آنها نیست. آنچه كه امروز ایرانیان در این زمینه بیشتر راغب به آنند، آگاه شدن از ایرانی هایی است كه امكان دارد در این كودتا نقش داشته اند.
واقعیت این است كه تندروهای ایران به هر ترتیبی مترصد مبارزه كردن با توافق هسته ایند و در گذشته هم این كار را ثابت كرده اند و بی شك در آینده هم چنین خواهند كرد. آنها مترصد آنند كه هر طور شده مستمسكی برای كارشان پیدا كنند و نیازی هم ندارند فرد دیگری این مستمسك را برایشان بتراشد.
انتشار اسناد و شواهد مربوط به كودتای 1953 ضربه ای بر منافع آمریكا وارد نیاورده و تجربه هم ثابت كرده است كه جلوگیری از انتشار اسناد هیچگاه به سود آمریكا نبوده است.
آمریكا و انگلیس در سال 1978 هم بی دلیل جلوی انتشار اسناد در این زمینه را گرفتند.
امروز در ایران نیروهای عظیم سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مشغول كارند .
حال با این وضع وزارت امور خارجه در عوض فرار كردن از گذشته، فرصتی مغتنم پیش رو دارد.
بیایید با در دسترس قرار دادن سوابق و اطلاعات حتی در مورد زشت ترین حوادث تاریخیمان؛ مسیر درست و صحیح را بپیماییم و حقیقت را آنگونه كه هست عنوان كنیم .
این عمل به خودی خود نوعی احترام قائل شدن به مردم ایران است، ضمن آنكه از تهران می خواهد درست عمل كند و نیز به تهران بگوید كه هر دو كشور برای مظلومیت خواهی از هم، توجیهات تاریخی دارند .
انتشار اسناد FRUS می تواند سایر اهداف ارزشمند آمریكا را هم برآورده سازد.
رئیس جمهوری با این اقدام به تعهد ارجمندش برای گشایش بیشتر عمل كرده است، چون بابت این كار در سالهای اخیر بشدت مورد انتقاد هوادارانش قرار دارد. مهمتر آنكه این حق مردم آمریكاست كه از تاریخ معاصر كشورشان آگاه شوند .
بدین ترتیب ما بر پایه اسنادی تاریخی و نه بر پایه پرونده سازی كه هدفش فقط خوش خدمتی به خود است، گذشته مان و منتخبانمان را به محك قضاوت می گذاریم و این نظریه را كه این شیوه را از مد افتاده می داند، باطل می شمریم.
اروپام**1591**1479
مترجم:اقدس السادات حسینی **انتشاردهنده:حسن سالك رضائی
تهران - ایرنا - نشریه 'پولیتیكو نوشت، اكنون زمان آن است كه اسناد مربوط به كودتای 1953 (1332) ایران منتشر شود، زیرا نوعی احترام قائل شدن به مردم ایران و نیز نشانه عمل كردن رئیس جمهوری آمریكا به تعهدش برای گشایش بیشتر است.
