امام جعفرصادق؛ بنیانگذار فقه جعفری و اندیشه ساز جهان تشیع

خانه امام محمد باقر(ع) پنجمین امام شیعیان در 17 ربیع الاول 83 هجری با قدوم نوزادی از تبار بهشتیان نورباران شد، نام جعفر را برای او برگزیدند. «صابر، طاهر و فاضل» از جمله لقب های این امام همام و «ابوعبدالله» كنیه ایشان است، بنابر گواه و شاهدت فقیهان و محدثان هم عصرش مبنی بر راستی و درستكاری وی به «صادق» نیز شهرت یافت.

امام جعفرصادق(ع) از همان دوره كودكی با فراگیری آموزه های الهی و علمی نزد پدر بزرگوارش، خود را برای پذیرفتن رسالت سنگین امامت آماده ساخت و بدین ترتیب با شهادت امام محمد باقر(ع) در هفتم ذی الحجه 114هجری در 31 سالگی عهده دار مقام والای امامت شد.

ایشان در مدت 34 سال پیشوایی خویش، خلافت حاكمانی از خاندان بنی امیه و بنی عباس را تجربه كرد و این دوره به دلیل همزمان شدن با ضعف و درهم ریختگی دستگاه خلافت، زمینه برای آزادی‌های سیاسی و بحث های علمی فراهم شد. امام صادق (ع) از این فرصت ایجاد شده برای پاسخ دادن به نیازهای اندیشه ای و فلسفی مردم بهره جست و نهضتی دانش محور را پایه ریزی كرد و بنیانگذار مكتب فقه تشیع لقب گرفت.

امام جعفر صادق(ع) با نشر معارف اسلام و آیین پیامبر(ص)، كلیدی‌ترین شخصیت در شكل‌گیری مذهب فقهی امامیه به شمار می رود. كوشش های خستگی ناپذیر ششمین امام شیعیان(ع) كه با اصلاح تفكرات پیروانش و تربیت شاگردان بسیاری همراه بود به شكل گیری یك مكتب اندیشه ای نظام مند در شیعه منجر شد كه به بیمه شدن و احیای اسلام ناب و پالایش تفكر اسلامی در طول سالیان متمادی انجامید.

در دوره امامت امام صادق(ع) مسلمانان بیش از گذشته نسبت به آموختن علم و دانش اندوزی گرایش یافتند و در شهرهایی از جمله مدینه، مكّه، كوفه و بصره جلسه های درس و مناظره های علمی برقرار شد.

امام صادق (ع) در ارتباط با ارزش علم می فرماید: «اگر مردم مي ‏دانستند كه علم چه فوایدي دارد، هر آینه در جستجوي آن بر مي ‏آمدند، گرچه در راه آن خون بریزند و در ژرفاي دریاها فرو روند.»

دستگاه خلافت كه از نفوذ و محبوبیت ششمین پیشوای شیعیان در هراس بود، او را زیر نظر قرار داد و سرانجام با دستور منصور دوانیقی خلیفه عباسی، این امام همام در 25 شوال 148 هجری مسموم شد و به شهادت رسید.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز ولادت امام جعفرصادق(ع) با «حجت الاسلام محمدباقر نادم» معاون پژوهش و مطالعات راهبردی موسسه روایت سیره شهدا و كارشناس رادیو معارف به گفت و گو پرداخت.

معاون پژوهش و مطالعات راهبردی موسسه روایت سیره شهدا در ارتباط با ویژگی ها و خصوصیات اخلاقی ششمین پیشوای شیعیان(ع)، گفت: امام صادق(ع) همانند اجدادش دارای جمیع صفت های حسنه الهی بود كه همواره زبانزد خاص و عام قرار می گرفت. در روایت ها نقل شده است كه ایشان روزی با حال ملكوتی مشغول نماز بود و آیه های قرآن را در نماز تلاوت می كرد. ناگهان از حال رفت. پس از لحظه هایی كه به حال عادی بازگشت، حاضران از وی پرسیدند: «این چه حالی بود كه به شما دست داد؟» آن بزرگوار در پاسخ فرمود: «آیه های قرآن را تكرار كردم تا این كه به حالتی رسیدم كه گویی آن آیه ها را به طور مستقیم از زبان نازل كننده آیه ها، می شنیدم.»

امام(ع) همچنین فردی خوش مجلس و خوش سخن بود و با مردم روابط صمیمی و معاشرتی صمیمانه داشت، اما این صمیمیت سبب نمی شد كه در مجلس ایشان، كار خارج از نزاكتی صورت گیرد. آن امام، هرگز كلام فردی را قطع نمی كرد و پس از پایان سخنان دیگران، حرف و سخن خود را برزبان می آورد. همواره با چهره ای بشاش، گشاده رو و با لبانی متبسم بامردم روبه رو می شد چنانچه مالك بن انس یكی ازشاگردانش و پیشوای مذهب مالكی می گوید: «او فردی شوخ طبع و خنده رو بود».

حجت الاسلام نادم با تشریح شرایط سیاسی و اجتماعی دوره امامت ششمین امام شیعیان(ع)، اظهار داشت: اگر چه دوره 34 ساله امامت امام صادق(ع)، عصر شكوفایی معارف اهل بیت(ع) به شمار می رود و پس از زمان رسول خدا(ص) با قانون منع انتشار حدیث و فشار حاكمان اموی دیگر چنین فرصتی پیش نیامده بود تا معارف اصیل اسلامی، ترویج شوند؛ ششمین پیشوای شیعیان(ع) با تدبیر عالمانه خود این مشكل را برطرف كرد، اما وی علاوه بر فعالیت در زمینه های علمی و مذهبی در عرصه سیاست نیز حضوری گسترده داشت و با تكیه بر امامت و رهبری اهل بیت(ع)، گام در مسیر مبارزه های سیاسی نهاد. ایشان در فرصت های مناسب از جمله در روز عرفه و در اجتماع عظیم حجاج در مراسم حج، خلافت را حق خود می دانست و به منظور تبلیغ جریان اصیل امامت، نمایندگانی به منطقه های مختلف می فرستاد و با تأیید و تشویق قیام های اسلامی، نقش مهمی را در پیروزی و گسترش آن قیام ها داشت.

كارشناس رادیو معارف با بیان این كه امام صادق(ع) به عنوان پایه گذار مكتب جعفری، نقشی تاثیرگذار بر احیا و حفظ شریعت اسلام داشته است، افزود: دوران امامت ایشان با زمان افول قدرت حكومت امویان و جدال بنی عباس برای تصاحب حكومت مصادف شده بود. بنابراین امام(ع) با استفاده از چنین شرایطی به احیا و نشر معارف دین اسلام پرداخت. همچنین در حوزه فقه و احكام نیز فعالیت زیادی انجام داد به گونه ای كه شاهراه‌های جدیدی در این بستر گشوده شدند كه تاكنون نیز به راه خود ادامه داده اند. بیشترین احادیث شیعه در تمام زمینه‌ها از امام صادق(ع) نقل شده و مذهب تشیع به نام مذهب جعفری و فقه تشیع به نام فقه جعفری خوانده می‌شود.

معاون پژوهش و مطالعات راهبردی موسسه روایت سیره شهدا در ارتباط با فقه و مكتب جعفری، یادآور شد: موسس مذهب ما مسلمانان، پیامبر اكرم(ص) هستند كه شریعت اسلام را از جانب پروردگار به ما ابلاغ كرده اند و پس از ایشان نیز، امامان ادامه دهنده راه پیامبر(ص) بوده اند. از آنجا كه در عصر امام جعفر صادق(ع) مذهب تشیع گسترش و پیشرفت چشمگیری داشته است به مكتب جعفری معروف شد. تأسیس‌ این مكتب‌ فكری، زمینه نوسازی‌ و احیای‌ تعلیمات‌ اسلامی را فراهم آورد. وجود عقلانیت، برخوردهای عالمانه با دین، خروج از تعصب های مذهبی بی ریشه و برخورد نوآورانه با فقه از ویژگی های مكتب جعفری به شمار می رود كه موجب پویایی آن شده است، بر خلاف دیگر مذاهب برخوردار از جمود فكری و تعصب های بی جا كه پاسخگوی نیازهای پیروان خود نیست.

حجت الاسلام نادم با اشاره به شیوه ها و راهكارهای امام صادق(ع) در رویارویی با انحراف ها و كجروی های فلسفی و كلامی، بیان داشت: دوره این امام همام(ع)، عصر جنبش فرهنگی، فكری و برخورد فرقه ها و مذهب های گوناگون محسوب می شود و ایشان در دوران طلایی امامت خویش با استفاده از فرصت اشتغال بنی امیه و بنی عباس به جدال های سیاسی و با توجه به نیاز شدید جامعه آن زمان و آماده بودن زمینه اجتماعی با ایجاد یك حوزه وسیع علمی و دینی به تربیت شاگردان بسیاری در زمینه های مختلف علمی و مذهبی پرداخت. شمار شاگردان مشهور ایشان را تا چهار هزار تن و مجموع آن ها را تا 12 هزار تن هم نوشته اند. به این ترتیب امام(ع) ضمن مبارزه با شبهه های مسموم بدعت گذاران، اسلام ناب محمّدی را از زیر حجاب تیره و تار اسلام بنی امیه و بنی عباس بیرون آورد و در عصری كه ترویج علوم عقلی و فلسفی دیگر كشورها، هجمه ای جدی به تفكرات جامعه اسلامی وارد كرده بود، مبانی و عقاید اسلام حقیقی و مكتب حقه تشیع را احیا و پاسداری كرد.

كارشناس رادیو معارف، مناظره های علمی امام جعفر(ع) را كارآمد و مفید ارزیابی و تصریح كرد: امام جعفر صادق(ع) یكی از بردبارترین مدرسان زمان خود بود. او نه تنها هر روز درس می داد، بلكه پس از پایان درس، مخالفان علمی خود را به مناظره می پذیرفت و به اشكال ها و ایرادهای آنها پاسخ می گفت و در حقیقت با دفاع عقلانی از دین، به هموار كردن راه پذیرش دین و اثبات حقانیت مذهب و جایگاه امامت خویش می پرداخت؛ چراكه دفاع عقلانی، منطبق بر اصول عقلی و منطقی محسوب می شود كه هر مخاطب اهل خرد را نسبت به اصول و محتوای خود متأثر می كند و منطقی، قابل قبول و غیرقابل انكار است.

امروزه نیز دانشمندان دنیا به این عظمت علمی اقرار كرده اند. به استناد كتاب «امام جعفر صادق(ع) مغز متفكر جهان شیعه»، عده ای از دانشمندان در «مركز مطالعات اسلامی استراسبورگ» در تحقیقی در مورد شیعه جعفری با ثبت مطالبی از امام صادق(ع)، معتقدند جواب این مسایل متعلق به قرن كنونی است و متحیرند كه چگونه امام(ع) 14 قرن قبل به این علوم دست یافته بود.

وی با اشاره به رواج اندیشه های افراطی و انحرافی در جهان اسلام، آموزه های مكتب امام صادق(ع) را راهگشا دانست و گفت: به اعتراف بزرگان مذاهب و ادیان مختلف، امروزه ظهور تمام مكتب های انحرافی و عقیده های تكفیری، نتیجه جمود فكری و خروج از خط عقلانیت و منطق در عقاید و افكار دینی و مذهبی محسوب می شود. بی شك الگوگیری از منطق دینی و پویایی مكتب جعفری می تواند یك خط مشی موثر برای هدایت افكار و عقاید بشریت و نیل جامعه به سعادت، نورانیت و انسانیت باشد. بی شك آنچه میان مذاهب اسلامی وحدت و یكپارچگی ایجاد می كند رجوع به مبانی و اصول اسلام ناب محمدی و نه پیروی متعصبانه و تقلیدی از سردمداران زر، زور و تزویر به شمار می رود.

خبرنگار: مهسا شریفی** انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**2059**9131
*ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقاله های اندیشكده ها – پژوهشكده ها - دانشكده ها - مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران وجهان*
Irnaarticle@