مناطقی از شمال شرق ایران و مناطق جنوب غربی عشق آباد كنونی تركمنستان به نوشته مورخان زادگاه سلسله 'پارت' و خاستگاه اصلی 'اشكانیان' بوده، مناطقی كه زمانی مركز تصمیم گیری شاهان این سلسله ها بود اما هم اكنون در دل زمین فرو رفته است و به همین منظور باستان شناسان كشورهای گوناگون در حال رمزگشایی آثار به جامانده از تمدن و فرهنگ این سلسله ها هستند.
باستان شناسان آلمانی هر روز با نظم كاری خاص خود با ابزارآلات باستان شناسی در هوای سرد پاییزی و زیر صفر در شهر تاریخی ریوی شهرستان مانه و سملقان خراسان شمالی كندوكاو می كنند تا رازهای باستانی را كه در لایه های گوناگون این خطه نهفته است، برای همگان آشكار كنند.
آن ها به دنبال یافتن قدیمی ترین حوزه مشترك تمدنی ایران كهن هستند كه بتوانند حلقه های مفقوده شده فرهنگ سازان تمدن بشری و همچنین عظمت تاریخ فرهنگ و تمدن كشورمان در این شهر تازه كشف شده را رمزگشایی كنند.
اهمیت این تپه تاریخی یا همان شهر باستانی ریوی بحدی است كه محمدرضا صالحی استاندار خراسان شمالی در یكی از نشست های شورای برنامه ریزی استان در ماه جاری خواستار ثبت جهانی آن در فهرست جهانی شد.
یك كارشناس ارشد رشته تاریخ در خراسان شمالی به خبرنگار ایرنا گفت: دوره حكومت اشكانی كه بین سال های 256 قبل از میلاد و 224 میلادی در منابع تاریخی قید می شود حدود480 سال بوده است.
مهناز مقدسی افزود: تحقیقات در باره دولت اشكانی به علت منابع تاریخی اندك آن كاری سخت است، به همین دلیل احتمال داده می شود كه شهرهای زیادی از این سلسله همچنان در زیرخاك مدفون باشند.
دیاكونوف یكی از تاریخ نویسان مشهور هم در كتاب«اشكانیان» خود به معرفی شهرهای این دوره پرداخته است و می‌نویسد:«شهرهایی از نوع پولیس در دوره‌ی سلوكیان بنا شدند و تعداد این شهرها در زمان پارت‌ها به مراتب افزوده گشت.'
براساس نوشته این تاریخ نویس، شهر نسا در زمان اشكانیان ترقی زیادی كرد و دیگر شهرهای این سلسله از جنوب رشته های كوه های كپه داغ و دریای خزر تا دریاچه آرال هم گسترش یافت.
سرپرست هیات كاوش های باستان شناسی تپه تاریخی ریوی شهرستان مانه و سملقان گفت: یافته های باستان شناسی و انجام آزمایش كربن 14بر روی نمونه های زغالی نشان داد محوطه تاریخی ریوی در بردارنده لایه های استقراری و شواهد باستان شناختی از دوران آهن 2 تا دوران اسلامی است.
محمدجواد جعفری افزود: تحقیقات گسترده ای در زمینه ارتباط زندگی شهرنشینی در سایت تاریخی ریوی شهرستان مانه و سملقان در حال انجام است اما، هنوز ارتباط آن با شهر تاریخی نسا در تركمنستان كه حدود 150 كیلومتر فاصله دارد انجام نشده است.
وی گفت: به دلیل فاصله كم تپه ریوی شهرستان مانه وسملقان با شهر نسا در تركمنستان به نظر می رسد این خطه از شهرهای پرجمعیت دوران اشكانی بوده و در این زمینه آثار یافت شده با آثار یافت شده در شهر نسا شباهت های دارد اما نیاز به بررسی بیشتر است.
سرپرست هیات كاوش های باستان شناسی تپه تاریخی ریوی شهرستان مانه و سملقان گفت: متاسفانه كاوش های باستان شناسی در شمال شرق كشور كمتر انجام شده و به همین علت هم اكنون ما در این سایت كه دوران تاریخی متعدد از مادها، هخامنشی ها، اشكانی ها و ساسانیان را در برمی گیرد با خلاء كاوشی مواجه هستیم.
جعفری افزود: به هرحال، آثار و بناهای كشف شده در شهر قدیمی ریوی نظیر دژ، بارو، گورستان، انبار ذخیره آذوقه، فضای صنعتی و غیرصنعتی نشان از وجود تمدن شهرنشینی در این شهر داشته كه نیاز به كنكاش بیشتری است.
وی به تاریخچه باستان شناسی در محوطه تاریخی ریوی اشاره و تصریح كرده است: این محوطه در سال 1346توسط دكتر نگهبان شناسایی و معرفی شد و درسال 1356توسط فائق توحیدی با شماره 720در فهرست آثار ملی به ثبت رسید .
محوطه تاریخی ریوی بیش از 110هكتار وسعت دارد و مهم ترین عوارض باستان شناختی سطح آن تپه های سه گانه ریوی 'الف'، 'ب' و 'ث' هستند.
سرپرست هیات كاوش های باستان شناسی تپه تاریخی ریوی شهرستان مانه و سملقان گفت: متاسفانه تخریب های زیادی در این تپه از سوی كوره های آجرپزی در سال های گذشته انجام شده كه هم اكنون محوطه این اثر تاریخی مشخص و از تعدی افراد محلی به این منطقه با ارزش جلوگیری شده است.
پژوهش های باستان شناسی محوطه ریوی از سال 1391با تعیین عرصه و حریم محوطه و لایه نگاری تپه ریوی 'الف' آغاز شد و در سال 1393در قالب فصل دوم تپه ریوی 'ب'مورد كاوش لایه نگاری قرار گرفت .
به گفته وی ، در خردادسال 95فصل سوم این پژوهش ها با هدف بررسی ژئوفیزیك و بررسی روشمند سطح محوطه انجام گرفت .
جعفری از مهم ترین اهداف در پژوهشهای ریوی را شناسایی و مطالعه مواد باستان شناسی دوران آهن تا تاریخی در منطقه شمال خراسان ، تبدیل محوطه ریوی به یك سایت محوری در مطالعات دوران آهن و تاریخی شمال شرق ایران وفراهم آوردن زمینه و شرایط مناسب برای انجام پیوسته مطالعات باستان‌شناسی دوران آهن و تاریخی در منطقه شمال شرق ایران توسط باستان‌شناسان علاقه مند به این دوران اعلام كرد .
وی گفت: مهم ترین هدف از مطالعات باستان شناسی محوطه ریوی، مطالعه شاخصه های باستان شناسی عصر آهن و آغاز دوران تاریخی دشت سمنگان(سملقان)، با محوریت محوطه ریوی و شناخت تحولات باستان شناختی در این منطقه با تاكید بر شناخت پیچیدگی استقرارهای بزرگ در گذار از عصر آهن به دوران تاریخی در شمال شرق كشور است.
معاون میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی هم گفت: وجود شباهت های تاریخی و تمدنی در شهر ریوی كشف شده از دل زمین در این استان با شهر نسا در تركمنستان طبیعی است زیراكه شهر نسا پایتخت اشكانیان بوده و به همین دلیل تمدن شهرنشینی در مراكز اقامتی جنوب كوه های كپه داغ (خراسان) با شمال این كوه ها(تركمنستان) شباهت های زیادی دارد.
علی اكبر وحدتی افزود: البته برای بررسی آن نیاز به زمان و همچنین سفر به مراكز تاریخی كشور تركمنستان نظیر مرو، عشق آباد و داش اوغوز است كه هم اكنون تلاش های در این زمینه در حال انجام است.
وی گفت: باستان شناسان ایتالیایی كه هم اكنون در شهر نسا تركمنستان مشغول كاوش هستند در چند سال گذشته در تپه چلو این استان نیز فعالیت می كردند.
معاون میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی افزود: شهر قدیم نیشابور هم در دوره اسلامی الگوی حكومتی، شهرنشینی و تمدنی سایر شهرهای واقع در كشورهای تركمنستان، ازبكستان، قزاقستان، تاجیكستان و افغانستان بوده است.
وحدتی گفت: قرار بود برای كاوش بیشتر در محوطه تاریخیی تركمنستان به این كشور سفر كنم كه این سفر هم اكنون به تعویق افتاده است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گفت: بقایای یك شهر تاریخی مربوط به دوران هخامنشی در تپه ریوی شهرستان مانه و سملقان كشف شده كه هم اكنون كاوشگران در حال كنكاش برای یافتن آثار تمدنی دوره های مختلف تاریخی هستند.
محمد سویدانلویی با توجه به اهمیت علمی تپه تاریخی ریوی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان با حمایت پژوهشكده باستان‌شناسی كشور و موسسه باستان‌شناسی آلمان برنامه منظمی را تحت عنوان (پروژه باستان‌شناسی ریوی) برای كاوش و مطالعات باستان‌شناسی به مدت 7 سال برنامه ریزی كرده است.
وی افزود: دو فصل آن در سال‌های 91 و 93 با فعالیت‌های تعیین عرصه و حریم و لایه‌نگاری انجام گرفت و فصل سوم با همكاری باستان شناسان آلمانی از خردادماه امسال باهدف بررسی ژئوفیزیك و مطالعات آزمایشگاهی آغاز شده است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان شمالی تصریح كرد: با توجه به همكاری فرماندار شهرستان مانه و سملقان درصدد هستیم با در نظر گرفتن اعتبارات مناسب فعالیت‌های باستان‌شناسی در این منطقه را تسریع بخشیده و این مكان در آینده به‌عنوان یكی از جاذبه‌های گردشگری تاریخی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
تپه تاریخی ریوی كه هم اكنون از آن به عنوان شهر تاریخی یاد می شود در شهرستان مانه و سملقان در 45 كیلومتری غرب بجنورد واقع است.
6042 گزارشگر و انتشاردهنده: سیدحسین قدسی
بجنورد- ایرنا- باستان شناسان آلمانی و ایرانی برای یافتن حلقه مفقوده ادوار مختلف تاریخی در شهر مدفون شده ریوی خراسان شمالی در تلاش هستند، آنان همچنین نیم نگاهی به ارتباط آثار كشف شده در این منطقه با شهر تاریخی نسا در تركمنستان دارند.
