اين پديده اجتماعي نيز بيش از گذشته در حوزه علوم اجتماعي ايران مطرح و به تدريج تبديل به يك مسئله اجتماعي شده است و حساسيت هايي را نيز در پي داشته است چنانكه براي مرده و زنده جوك ساخته مي شود .
از گذشته تاكنون بخش عمده ي لطيفه ها با محور گروه هاي قومي ساخته و منتشر مي شوند اما اكنون گروه هاي جنسيتي، روابط خويشاوندي، لطيفه هايي با موضوع شخصيت ها و… به بخش غالب لطيفه هاي ايراني تبديل شده اند.
ايرنا در يك گفت وگوي پژوهشي با دكتر سيمين كاظمي ، جامعه شناس و استاد دانشگاه به سؤالاتي با اين رويكرد كه علت احساس نياز مردم جامعه به طرح مسائل اجتماعي در قالب لطيفه و طنزهاي اجتماعي در فضاي مجازي چيست ؟ وآيا جوك نظم اجتماعي را بازتوليد مي كند؟ پاسخ داده است .
متن پرسش و پاسخ به اين شرح است :
**س : علت احساس نياز مردم جامعه به طرح مسائل اجتماعي در قالب لطيفه و طنزها در فضاي مجازي چيست ؟ چه عواملي سبب شكل گيري اين پديده اجتماعي مي شود ؟
- طنز فضاي جدي، سخت و گاه بي رحمانه موجود در جامعه را تلطيف و قابل تحمل مي كند. در هر جامعه اي ارزش ها و هنجارها هستند كه به عنوان قوانين رفتاري عمل مي كنند. نقد اين هنجارها كه بسيار هم جدي به آساني ممكن نيست، اما طنز به دليل جدي نبودن و تهديد به شمار نيامدن آن مي تواند، اين هنجارها را به چالش بكشد. در واقع طنز نوعي مصونيت براي انتقاد از شرايط و وضعيت موجود جامعه ايجاد مي كند و چون زهر و گزندگي اش تا حدودي گرفته شده بيشتر تحمل مي شود. حال هرچه در يك جامعه امكان نقد و گفت و گو درباره مسايل مختلف اجتماعي كمتر باشد و نقدهاي جدي كمتر شنيده شود، امكان شكل گيري و توليد جوك و طنز بيشتر مي شود.
طنز و لطيفه را مي توان پاسخي اعتراض آميز به قدرت مسلط دانست كه ممكن شامل قدرت سياسي، قدرت والدين در خانواده، قدرت معلمان در مدرسه، قدرت پزشكان در بيمارستان، قدرت مذهب يا كليسا يا همچنين مي تواند واكنشي به ستم طبقه اقتصادي مسلط، كجروي و فساد و ...در جامعه باشد.
**س: لطيفه در ساختار اجتماعي چه كاركردي دارد ؟ آيا زبان لطيفه مي تواند در حل مسائل اجتماعي مؤثر باشد ؟
- لطيفه ها در واقع بازگو كننده دغدغه هاي يك جامعه و ميزان نگراني و حساسيت جامعه به مسايلي است كه در آن وجود دارد. يعني ما مي توانيم با توجه به تبادل آنها در ميان مردم به افكار، نگرش ها، بيم ها، اميدها، ترس ها و شادي ها، ميزان پذيرش هنجارها و حتي وضعيت اخلاقي يك جامعه تا حدودي پي ببريم.
ما وقتي درباره طنز صحبت مي كنيم بايد متوجه اين نكته باشيم كه موضوع طنز، در تعيين كاركرد آن اهميت زياد دارد. به نظر مي رسد در حال حاضر در جامعه تمايل و گرايش وسيعي به توليد جوك درباره همه ي موضوعات و مسايل وجود دارد به طوري كه گاهي اين لطيفه ها با خروج از دايره ي اخلاق كاركرد تخريبي و منفي دارند. به عنوان مثال گاهي در وقوع يك حادثه ي دلخراش و ناگوار كه موجب اندوه جامعه و جريحه دار شدن عواطف مردم شده جوك هايي ساخته مي شود كه لودگي و مسخرگي صرف هستند. در ظاهر اين لطيفه ها براي تسكين عواطف يا وجدان هاي جريحه دار شده ساخته شده اند، اما بيشتر موجب خشم و تأسف مي شوند و جنبه اي آزاردهنده و بي رحمانه در آن ها ديده مي شود.
اما طنزهاي اجتماعي مي توانند كاركرد مثبت داشته باشند و با نقد يك وضعيت و برجسته كردن ابعاد مختلف يك قضيه، زبان اعتراض و انتقاد جامعه باشد. حتي بعضي لطيفه ها مي توانند آگاهي بخش باشند و جنبه هايي را از موضوع را روشن كنند كه از نگاه افكار عمومي دور بوده است. گاهي يك جوك مي تواند وضع موجود را بهتر از يك مقاله يا سخنراني و مصاحبه ي طولاني به مخاطب تفهيم كند و آن وضعيت را به چالش بكشد.
**س : برخي جامعه شناسان براين باورند كه طنز و لطيفه نظم اجتماعي را بازتوليد مي كند، تحليل شما در مورد پيامد اين طنزهاي اجتماعي چيست ؟
- برخي انواع لطيفه ها مي توانند چنين كاركردي داشته باشند، لطيفه هايي كه مضامين جنسيتي دارند و يا آنها كه بر مذمت قوميتي ساخته مي شود به تبعيض هاي جنسيتي و قوميتي دامن مي زنند و ستم جنسيتي و قوميتي را بازتوليد مي كنند. لطيفه هايي كه تحقير و خوارانگاري يك جنسيت را بازتوليد مي كند و به مخاطب پيام مي دهد كه فرودستي آنان در جامعه امري طبيعي بوده سزاوار آن هستند. يا لطيفه هاي قوميتي كه قوميت هاي مختلف را مورد تمسخر قرار مي دهند موجب ايجاد رقابت ها و دشمني مردم مي شوند و هم احساس طرد فرهنگي را در قوميت هاي تمسخر شده تشديد كرده و از اين رو انسجام ملي را تهديد مي كنند. همچنين لطيفه هايي كه حاوي پيام هاي خشونت آميز هستند، خشونت را به عنوان امري طبيعي و قابل اجرا ترويج مي كنند. بنابراين لطيفه را نه مي توان يكسره تخطئه و يا تأييد كرد. آنچه اهميت دارد محتواي لطيفه هايي است كه در يك جامعه توليد مي شوند.
م . خ ** 1601** خبرنگار : مهرنوش خرمي نژاد ** انتشاردهنده : شهناز حسني
تهران - ايرنا - پديده « لطيفه و يا لطيفه سازي » يا همان «جوك » فرنگي در ايران با بهره گيري از فناوري در عرصه ارتباطات وافزايش دسترسي عموم مردم به شبكه هاي اجتماعي مجازي چند سالي است از قالب گفتاري به نوشتاري تبديل شده است .