بزرگترین و قدیمی ترین مجموعه آسبادهای جهان در نشتیفان خراسان رضوی

مجموعه آسبادهای نشتیفان به عنوان آثار تاریخی و فناورانه به جا مانده از بیش از هزار سال پیش در ایران هستند كه هنوز هم با اندكی رسیدگی و مرمت چرخشان می چرخد و گندم را برای قوت مردم آرد می كنند.
این آثار تاریخی به عنوان یكی از جاذبه های گردشگری خراسان رضوی، سالانه میزبان صدها گردشگر خارجی و هزاران گردشگر داخلی است.
وجه تسمیه نشتیفان به علت شدت وزش بادهای موسمی در آنجاست و نزدیك به شش قرن است كه به این نام خوانده می شود و چون این منطقه در معرض نیش طوفانهای بسیار شدید بوده، آن را نشتیفان نامیدند.
یكی دیگر از علل این نامگذاری، وجود آسبادهای فراوانی است كه در آن وجود دارد و با فرم و فن ویژه ای ساخته شده كه از ابتكارات صنعتی مردم خواف بوده و از نظر معماری بسیار ارزشمند و دیدنی است.
قصه عامیانه در مورد ریشه نام این شهر این است كه عبارت نشتیفان تركیبی است از دو كلمه ' نش ' كه محلی شده ' نیش ' كنایه از نیش كژدم (عقرب) كه به وفور در این منطقه یافت می شود و 'تیفان' كه محلی شده 'توفان' و وزش شدید بادهای موسمی است كه این منطقه را از دیگر مناطق ممتاز كرده است.
ساكنین این منطقه از روزگاران گذشته با تاسیس آسیاب های بادی از این جریانات هوایی بهره برداری كرده اند و نشتیفان شهری است قدیمی كه دست كم در شش سده گذشته با همین نام خوانده می شده است.

**ریشه لغوی آسبادها
از توجه و تامل در واژه ' آس ' می توان به بخوبی تاریخچه آسبادها پی برد؛ ' آس 'به معنی دانه ریز سنگ است كه در فرهنگ معین « دو سنگ گرد و مسطح بر هم نهاده كه سنگ زیرین در میان میلی آهنین دارد كه از سوراخ میان سنگ زیرین گذشته و سنگ فوقانی به قوت دست آدمی، باد، آب، برق و یا بخار چرخش كرده و حبوبات و جزء آن را خرد كند و آرد سازد» معنی شده است.
ظهور آسبادها در نشتیفان به سبب بادهای 120 روزه است كه ساكنین گذشته شهر نشتیفان با توجه به قدرت و شدت این باد نیاز به ایجاد آسباد را حس كردند وقرنها پیش در پی ساخت آن از برآمدند.
عمده ترین دلیل روی آوردن به آسبادها در خواف به گفته تاریخ نگاری به نام 'سون هدین' حاكمیت داشتن بادهای شمال در تمام طول سال و همچنین نبود آب است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان خواف در این زمینه اظهار كرد: با توجه به اینكه آس در حقیقت همان دستگاه خرد كننده است، بنابراین با توجه به نیرویی كه به وسیله آن آس عمل خرد كردن را انجام دهد نام متفاوتی بر آن قرار می گیرد واگر این نیرو باد باشد 'آسباد' ، آب باشد ' آسیاب' و اگر حیوان باشد 'خر آس' نامیده می شود.
«محمود باعقیده» با بیان اینكه وجود آسبادها قدمتی حداقل بیش از 1400 سال دارد و در ایران قبل از اسلام وجود این فناوری از سوی مورخان مورد اشاره قرار گرفته است، بیان كرد: در دوره بعد از اسلام نیز مورخان زیادی به وجود آسبادها اشاره كردند.
وی با بیان اینكه در دوره ای همه روستاهای خواف از فناوری آسباد برخوردار بوده اند، افزود: در این میان یكی از روستاها كه بدون آسباد بوده است به نام 'بیاس آباد' یعنی روستای بدون آسباد معروف بوده است كه این امر نشان از اهمیت و جایگاه این فناوری در معیشت مردم آن دوران دارد.
وی تاكید كرد:ایجاد آسبادها، جدای از استفاده بهینه از پارامترهای اقلیمی، یك ساخت فرهنگی است كه این ساخت در طول تاریخ دچار تغییراتی شده تا به امروز كه به این صورت باقی مانده است و فرهنگ و دانش غنی انسان را قادر ساخته است تا یكی از محدودیت های محیط طبیعی را از میان بردارد و آن را به نقطه قوت تبدیل كند.
وی با بیان اینكه فعالیت آسباد فقط و فقط با انرژی باد ممكن و شدنی است و نیاز به دخالت دست هم ندارد، افزود: امروز همان توربین های بادی كه مورد تاكید و تبلیغ برای استفاده است در بیش از هزار سال پیش در ایران مورد استفاده موثر بوده و بادهایی كه در زمانی مصیبت شناخته می شده با فناوری آسباد در ایران به خوبی مهار و مورد استفاده قرار گرفته است.

**وجود 107 آسباد در خواف
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان خواف، با بیان اینكه در حال حاضر تنها 107 آسباد در روستاها و شهرهای خواف به صورت پراكنده وجود دارد، افزود: بیشترین شمار آسبادها در خواف در شهر نشتیفان با 36 آسباد كامل و 6 بقایای به جا مانده از آن هاست.
«با عقیده» اظهار كرد: ساختار آسباد از دو قسمت شامل یك ساختمان خشت و گلی تشكیل شده است كه در قسمت پایین آن سنگ رویین و زیرین و انبار ذخیره غلات وجود دارد و در قسمت فوقانی چرخ و پر آسباد با مصالح چوبی است.
وی با بیان اینكه آسبادها را در كنار هم می ساخته اند تا پشت بند هم باشند، افزود:این بناهای فناورانه باید در محلی باشند كه مانعی در برابر آنان نباشد تا بخوبی از انرژی باد استفاده كند.
وی افزود:در شهرستان خواف بیشتر آسبادها خراب شده و تنها در نشتیفان است كه آسبادها به صورت منسجم در كنار هم همچنان ایستاده و پابرجایند.

**60درصد آسبادهای خراسان رضوی نیاز به مرمت دارند
وی با بیان اینكه از مجموع 107 آسباد به جا مانده در خواف حدود 60 درصد نیاز به مرمت، بازسازی و نگهداری دارند، افزود: در حال حاضر فقط 40 درصد آسبادها وضعیت مطلوبی دارند اما برای مرمت بقیه حداقل سه میلیارد ریال اعتبار لازم است .
وی اظهار كرد: از مجموع 36 آسباد موجود در نشتیفان همه آنها مرمت و یا عملیات اولیه مرمت برایشان انجام شده است كه 6 آسباد از این تعداد هم اكنون فعالیت دارند و تولید آرد می كنند.
وی بیان كرد: اساسا آسبادها نماد فناوری در شرق كشورمحسوب می شوند و از انرژی پاك استفاده می كنند.

**توجه گردشگران به آسبادها
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان خواف با بیان اینكه بازدید از آسبادها از علایق گردشگران خارجی است، افزود: در 10 ماه سال جاری حدود 200 گردشگر خارجی با هماهنگی قبلی برای بازدید از آسبادها به خواف سفر كرده اند و صدها گردشگر دیگر نیز بدون هماهنگی برای دیدن این فناوری تاریخی در ایران به این شهرستان آمده اند.
وی بیان كرد: صنعت ساده اما هوشمندانه به كارگرفته شده در آسبادها مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی است و آنان را به حیرت و شگفتی وا می دارد.
باعقیده افزود: بعد از مرمت آسبادها كه به طور جدی از سال1390 در دستور كار میراث فرهنگی قرار گرفته است، شاهد افزایش حضور و بازدید گردشگران داخلی و خارجی از این آثار بوده ایم.

** فراهم شدن زمینه برای ثبت جهانی آسبادهای نشتیفان
معاون میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز گفت: آسبادهای نشتیفان خواف به عنوان آثاری بهره مند از فناوری تاریخی و ارزش فرهنگی در اولویت ثبت جهانی قرار دارند.
محمد ركنی اظهار كرد: در این راستا پایگاه پژوهشی آسبادهای نشتیفان خواف با هدف تهیه و تكمیل پرونده مطالعاتی ثبت جهانی این بنا فعال شده و اقدامات لازم برای پیگیری ثبت جهانی آن در حال انجام است.
وی بیان كرد:آسبادها و جایگاه آن در زندگی و معاش مردم در سال های گذشته نقش فراوان داشته و امروز به عنوان یك اثر ارزشمند تاریخی باید به شكل مناسب و مطلوب نگهداری و حفاظت شوند.
وی افزود: آنچه اهمیت دارد این است كه نگهداری و حفاظت از این آثار تاریخی ارزشمند و گرانبها باید توسط خود مردم صورت گیرد.
وی اظهار كرد: اعتبارات دولتی پاسخگوی نگهداری و حفاظت از آثار تاریخی بی شمار در ایران نیست و در خصوص آسبادهای نشتیفان خواف نیز به عنوان یك اثر ارزشمند تاریخی این آثار باید توسط خود مردم حفظ و نگهداری شوند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان خواف نیز در این زمینه گفت: مرمت،ساخت و فعال شدن پایگاه پژوهشی و آزاد سازی حریم آسبادها سه اقدام اولویت دار برای ثبت جهانی این آثار است.
«باعقیده» گفت: دو اقدام اول به خوبی انجام شده و هم اكنون در راستای آزاد سازی حریم آسباد ها به دستور معاون استاندار كمیته ای با عضویت منابع طبیعی ، بنیاد مسكن ، شهرداری نشتیفان و میراث فرهنگی تشكیل شده است كه پیش بینی می شود تا پایان امسال این مهم نیز انجام شود.
نشتیفان از توابع شهرستان خواف استان خراسان رضوی درحاشیه جاده قاین و جنوب شرقی شهرستان خواف شده و بالغ بر ده هزار نفر جمعیت دارد.
شهرستان خواف به مركزیت شهری به همین نام در ۲۵۰ كیلومتری جنوب غربی مشهد واقع شده است.
7496/ 6012 گزارشگر:آرزو جاودانی ** انتشار دهنده: علی حیدر شاه حسینی