نگاه نگران دوستداران میراث فرهنگی به سرنوشت ارگ علیشاه تبریز

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری، وضعیت نگران كننده ارگ علیشاه تبریز كه به موجب عملیات عمرانی غیرقانونی در حریم آن به وجود آمده، مورد توجه رسانه های فعال در حوزه میراث فرهنگی در چند روز گذشته بود. در خطر بودن هنر تاریخی لنج سازی ایران و در معرض تخریب بودن محله زیبا و تاریخی ساغری سازان رشت نیز از دیگر موضوع های مهم حوزه میراث فرهنگی بود كه در روزهای گذشته مورد توجه رسانه ها قرار گرفت.
‏
** نگرانی از عملیات عمرانی در حریم ارگ علیشاه تبریز
ارگ یا قلعه علیشاه تبریز با قدمتی 700 ساله، متعلق به دوران «علیشاه» از وزیران «ایلخانی» است كه در سال 1310 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است. در ماه های گذشته اما عملیات عمرانی در اطراف این بنای تاریخی، مایه نگرانی دوستداران آثار فرهنگی شده است.
ساخت مصلای بزرگ تبریز در حریم ارگ علیشاه در سال 1375، شاید نقطه شروع نگرانی ها درباره سرنوشت این ارگ تاریخی باشد. امروز یعنی دو دهه پس از احداث مصلای تبریز، عملیات عمرانی در حریم ارگ علیشاه به منظور ساخت پاركینگ برای این مصلا بر نگرانی ها درباره سرنوشت قلعه علیشاه دامن زده است.
این نگرانی ها در روزهای اخیر با اخبار ناخوشایندی كه كاوشگران و باستان شناسان منطقه ارگ علیشاه از تخریب لایه های تاریخی اطراف ارگ در جریان گود برداری‌ های غیرمجاز دادند، بیشتر شده است.
روزنامه «آفتاب یزد» به تازگی در خبری با عنوان «كشف برج قلعه قدیم تبریز هنگام كاوش در ارگ علیشاه»، ضمن بیان این مطلب كه كاوش‌ های باستان ‌شناسی در محدوده آثار ملی ارگ علیشاه و عمارت «فتح ‌الله یف» در تبریز به كشف بخشی از شالوده های برج و باروی قلعه قدیم تبریز كه سیاحان و مورخان به آن اشاره كرده ‌اند، منجر شده، به نقل از «بهرام آجرلو» سرپرست هیات كاوش در ارگ علیشاه، نوشت: علاوه بر قطعاتی از سفالینه ‌های دوران اسلامی و پیش از اسلام در این كاوش، كشفیات به دست آمده نشان می ‌دهد كه در جریان گودبرداری‌ های غیرمجاز، متاسفانه لایه‌ های تاریخی دچار تغییر شكل (مضطرب) شده‌ اند.
به گفته آجرلو، بنیاد مصلای تبریز در آبان ‌ماه سال 95، بدون كسب مجوز از اداره‌ كل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی نسبت به گودبرداری برای ساخت پاركینگ برای مصلا اقدام كرده است.
به دنبال این خبر، برخی رسانه ها دوازدهم بهمن ماه، از ارسال گزارش هیات كاوش ارگ علیشاه به «حمیده چوبك» رییس پژوهشكده باستان ‌شناسی، مبنی بر دشواری ادامه كاوش ‌ها و لزوم ممانعت از تخریب لایه ‌های باستانی تا لحظه توقف كامل حفاری‌ های غیرمجاز در حریم این بنای تاریخی خبر دادند.
خبرگزاری «ایسنا» همزمان به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، از اعزام هیاتی كارشناسی به تبریز، برای جلوگیری از اخلال در كاوش ‌های اضطراری باستان ‌شناسی در ارگ علیشاه نوشت.
گفتنی است، سازمان میراث فرهنگی و مسوولان میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی، پیش تر و در آبان و آذرماه امسال به متولیان عملیات عمرانی درحوالی ارگ علیشاه درباره توقف فعالیت بولدوزرها اخطار داده بودند. این پیگیری‌ ها موجب شد تا وزارت كشور با بررسی ماجرای احداث پاركینگ در حریم ارگ علیشاه تبریز خطاب به استاندار آن شهر اعلام كند كه فعالیت‌ ها باید متوقف شود و استاندار آذربایجان ‌شرقی نیز همین دستور را به شهردار آن شهر برای توقف تخریب‌ ها در ارگ علیشاه تبریز ابلاغ كرد. با وجود تمامی این اخطارها و تمهیدات اما گویا عملیات به اصطلاح عمرانی در اطراف ارگ علیشاه ادامه دارد و همچنان مایه نگرانی دوستداران میراث فرهنگی درباره سرنوشت این بنای تاریخی است.

** لنج سازی؛ هنری در خطر
فراموش شدن هنر لنج سازی؛ هنری كه سابقه آن به دوره «افشاریه» باز می گردد، با وجود اینكه پنج سال از ثبت این هنر در فهرست میراث در خطر سازمان جهانی «یونسكو» می گذرد، از دغدغه های دوستداران میراث فرهنگی به شمار می آید.
در روزهای گذشته روزنامه آفتاب یزد در گزارشی با عنوان «هنری كه به گِل نشست/ لنج ‌ها زیر موج فراموشی»، به وضعیت هنر لنج سازی پرداخت نوشت: لنج‌ ها زمانی فاتحان دریاها بودند، از خلیج فارس تا اقیانوس هند، بازرگانی و ماهیگیری تنها با لنج‌ ها امكانپذیر بود. زمانی كه سواران لنج آوازخوان به كارمشغول بودند و لنج‌ سازها برای ساخت آنها مراسم و آوازهای مخصوص داشتند. لنج ‌ها عصای دست ساكنان جنوب كشور بود و با زندگی آنها گره خورده بود. حالا از آن زمان سال‌ ها گذشته و لنج و لنج‌ سازی در حال فراموشی هستند.
آفتاب یزد با اشاره به اینكه تكنولوژی، هنر لنجسازی را تحت تاثیر قرار داده است، افزود: جنس ساخت لنج ‌ها تغییر كرده و شاید همین علتی باشد كه آداب و رسوم ساخت آن را هم تغییر داده باشد. همین فراموشی ‌ها باعث شده كه سال 1390 هنر ساخت لنج ‌های ایران در فهرست در خطر یونسكو ثبت شود تا همه برای نجات از فراموشی آن آستین بالا بزنند. جنس ساخت لنج ‌ها حالا مدتی است تغییر كرده.
این روزنامه با یادآوری سخنان سال گذشته «محسن ضیایی» مدیركل میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری استان هرمزگان، درباره تبدیل روستای «لافت» جزیره «قشم» یكی از روستای مهم در ساخت لنج، به پایگاه ملی فنون لنج ‌سازی اضافه كرد: حالا یك سال از این اظهارات و 5 سال از ثبت در خطر هنر لنج ‌سازی گذشته و به نظر می‌ رسد اقدامات اضطراری برای نجات این هنر از فراموشی، تاثیری نداشته و هر روز تعداد لنج ‌سازها كمتر می‌ شود.
بهمن ماه سال گذشته نیز خبرگزاری «مهر» درباره فراموش شدن هنر لنج سازی هشدار داده بود. این خبرگزاری در گزارشی با عنوان «فایبر گلاس نان گلافان را آجر كرد/ قدیمی‌ ترین هنر دریانوردی غرق شد»، نوشت: گلافی یا لنج ‌سازی هنری به قدمت دریانوردی ایران زمین است كه این روزها كم كم به دست فراموشی سپرده می ‌شود.
مهر با اشاره به اینكه سازندگان لنج را گلاف می نامند، تهدید پیش روی گلافی را ممنوعیت ساخت لنج چوبی عنوان كرد و افزود: در سال‌ های اخیر توسط سازمان بنادر و دریانوردی و سازمان محیط زیست تولید شناورهای چوبی ممنوع شده و شناورهای با جنس فایبر كلاس جایگزین شناورهای چوبی شده است كه همین امر سبب از رونق افتادن صنعت گلافی شده است.

** انتقاد از كم توجهی به محله تاریخی ساغری سازان رشت
محله ساغری سازان رشت یكی از محله های زیبا و تاریخی این شهر است. این محله كه نام آن از لفظ ساغری به معنای نوعی چرم دباغی شده برای دوخت كفش گرفته شده، كوچه ‌ای به نام «بلورچیان» دارد كه شامل كوچه ‌های تنگ و باریك و حتی كوچه‌ های شخصی با خانه ‌هایی با قدمت صدساله همچون خانه «پورهمتی» است؛ خانه ای كه امروز به عنوان «خانه فرهنگ» گیلان شناخته می شود. ساغری سازان در گذشته از محله های اعیان ‌نشین رشت به شمار می ‌آمده و به ‌سبب سكونت ساكنانش اعتبار فراوانی داشته است. خاندان «سمیعی» كه از چهره‌ های شاخص شهر رشت بودند در این محله سكونت داشتند و در حال حاضر ساختمانی 2 طبقه متعلق به این خاندان در این محله وجود دارد كه از نمونه‌ های شاخص معماری گیلان است.
با وجود اهمیت تاریخی محله ساغری سازان اما گرد كهنگی بر آن نشسته و به نوشته رسانه ها به دلیل بی توجهی به مرمت، كوچه ها و بناهای موجود در آن در معرض تخریب قرار گرفته است.
روزنامه آفتاب یزد، هفته گذشته در مطلبی با عنوان «گنج‌ های پنهان ساغری‌ سازان رشت» بر نیاز محله ساغری سازان به مرمت فوری تاكید كرد و نوشت: محله ساغری‌ سازان با كوچه‌ های تو در تو و خانه باغ ‌های آجری، سال‌ هاست كه جزئی از دیدنی ‌های شهر رشت شده است. هرچند كه ساخت و ساز در این منطقه نفس این بافت تاریخی را تنگ كرده است، اما هنوز دیدنی‌ های این بافت تاریخی بسیار است. بافتی كه نیازمند حمایت و مرمت فوری است تا اندك خانه‌ های تاریخی و واجد ارزش تاریخی آن حفظ شود.
ابراز نگرانی از وضعیت محله قدیمی ساغری سازان چندین سال است كه از سوی دوستداران میراث فرهنگی مطرح است و در اخبار رسانه ها به چشم می خورد. اسفندماه سال 93 بود كه خبرگزاری ایسنا در خبری با عنوان «قدم ‌زنی در قدیمی‌ ترین محله رشت»، كم توجهی به ترمیم بناهای تاریخی در این محله را بازتاب داد و نوشت: ساغری سازان از نظر سیما و منظر شهری و مرمت آثار تاریخی دارای اهمیت خاصی است ولی متاسفانه نظارت بر مرمت آثار تاریخی در این محله از سوی سازمان متولی چندان مورد توجه قرار نگرفته است.
این خبرگزاری در ادامه افزود: به ‌عنوان مثال در مرمت بناهای آقا سیدعباس و آقا سیداسماعیل بدون توجه به ضوابط و مقررات خاص، تغییرات زیادی در شكل و نوع بنا داده شده است و همچنین گلدسته‌ مسجد ساغریسازان پس از تخریب هیچ‌ گاه بازسازی نشده است، پس‌ به نظر می‌ رسد بدون داشتن یك برنامه‌ منسجم برای بافت‌ های قدیمی و فرسوده شهر رشت، در آینده‌ نزدیك شاهد رشدی ناهماهنگ و نامتجانس در شكل ‌گیری محلات قدیمی همچون ساغرسازان خواهیم بود.
گفتنی است، در این محله حمام ‌هایی همچون حمام «نایب»، حمام «برلیانت» و حمام «حاجی» وجود داشته كه برخی هنوز پا برجا مانده و برخی نیز در روند نوسازی ‌ها از بین رفته ‌اند. حمام حاجی «محمدجعفر حج فروش» یكی از این حمام ها است كه در سال 1383 به ثبت رسیده اما به گفته رسانه ها سپردن مرمت این حمام در سال های پیش از دولت یازدهم به گروهی كارنابلد موجب مرمت ناشیانه و آسیب به ساختار تاریخی این بنا شده است. گفته می شود در 3 سال گذشته نیز مرمت این بنا به كندی پیش رفته است. با توجه به اهمیت تاریخی محله ساغری سازان اما امید آن می رود، مسوولان حوزه میراث فرهنگی در سال های آتی، به حفظ و احیای آن توجه نشان دهند.
پژوهشم**9282**9279**خبرنگار: مهتاب افشین نسب**انتشاردهنده: سیدمحمد موسی كاظمی