نگاهي دوباره به برخي احكام خمس

به گزارش خبرنگار ايرنا، در 38 سالي كه از پيروزي انقلاب اسلامي مي گذرد، هزاران همايش و كنگره و برنامه به منظور تبيين مسائل مختلف فرهنگي و ديني برگزار شده است ولي در اولين روزهاي آخرين ماه از سال 95 براي نخستين بار شاهد برپايي همايشي با عنوان خمس و تعالي فرهنگ جامعه در شهر قم بوديم تا مردم و مسئولان، احياي اين فريضه را جدي تر بگيرند.
آيت الله غلامعلي نعيم آبادي كه در سه دهه گذشته به عنوان نماينده ولي فقيه در استان هرمزگان كمر همت براي خدمت به مردم آن خطه بسته، عزم خود را جزم كرده تا بنيادي را براي ترويج فرهنگ خمس راه اندازي كند، همانگونه كه در 38 سال گذشته براي احياي فرايضي همچون نماز، زكات و امر به معروف ستادهايي راه اندازي شده است.
اينك امام جمعه بندرعباس به عنوان رئيس هيات امناي بنياد احياي فرهنگ خمس پرچم اين فريضه را برافراشته و قرار است هر سال همايشي با موضوع خمس از ديدگاه هاي اقتصادي، سياسي و اجتماعي برپا شود.
فرصتي مهيا شد تا برخي مسائل مربوط به فريضه خمس را با اين پژوهشگر باسابقه ديني در ميان بگذاريم و ما هم براي ترويج فرهنگ اين واجب الهي گامي هرچند كوچك برداشته باشيم.
آيت الله نعيم آبادي هفته گذشته با حضور در ايرنا ضمن بازديد از بخش هاي مختلف اين رسانه، با خبرنگاران به گفت و گو نشست و علاوه بر بيان برخي از ديدگاه هاي اقتصادي به سوالات ايرنا در زمينه خمس پاسخ داد. مشروح اين مصاحبه را در ادامه مي خوانيد:

** ايرنا: اهميت و جايگاه خمس در احكام ديني چيست؟
آيت الله نعيم آبادي: برخي از واجبات و محرمات دامنه محدودي دارند اما خمس از آن دسته واجباتي است كه دامنه خيلي وسيعي دارد. يعني خمس در نماز و حج و ساير واجبات تاثيرگذار است.
به عنوان نمونه اگر كسي با مالي كه خمس آن را نپرداخته، لباسي خريداري كند و با آن لباس نماز بخواند، نمازش باطل است و بايد قضاي آن را بجا آورد و براي چنين شخصي خيلي سخت خواهد بود كه يك سال نمازهايي را كه خوانده دوباره بخواهد قضاي آن نمازها را بخواند.
همچنين اگر كسي با مالي كه خمس آن را نداده، زميني را خريداري كند، نمازش در آن محل باطل است و اين مساله در حج نيز وجود دارد. يعني اگر شخصي با مال خمس نداده، مكه برود، نماز طوافش باطل است و مناسك حجش به شدت آسيب مي بيند.
خمس در معاملات نيز اثرگذار است. يعني همانگونه كه اگر شما با پول شريكتان معامله كنيد و جنسي را بخريد، چون شريك شما راضي نيست، آن معامله باطل است و لذا اگر با پولي كه خمس آن را نپرداخته ايد، معامله اي انجام دهيد، آن معامله با مشكل مواجه خواهد بود.
حضرت امام خميني(ره) در اين زمينه مي فرمود اگر معامله اي با مال غيرمخمس انجام شود، بايد حاكم شرع آن را تاييد كند و گرنه آن معامله باطل است.
بسياري از مردم مي گويند باتوجه به حقوق ناچيز كارمندي و كارگري خمس به آنان تعلق نمي گيرد ولي بايد گفت خمس بر مازاد مخارج زندگي تعلق مي گيرد كه اين مازاد ممكن است صد ميليارد تومان باشد و گاهي چند كيلو برنج و قند باشد. يعني هر كسي كه درآمدي دارد بايد محاسبه كند كه چقدر از اين حقوق و درآمد در آخر سال اضافه است.
فرقي در اموال منقول و غيرمنقول نيست. اگر خانه، خودرو و تجهيزات زندگي مطابق شان افراد باشد، خمس به آن تعلق نمي گيرد ولي اگر مثلا يك كارمند خودرويي 500 ميليون توماني بخرد، بايد خمس آن را بپردازد.
اگر خانه و امكانات متناسب با شان و جايگاه اجتماعي انسان باشد، خمسي به آن تعلق نمي گيرد و تشخيص اين مساله نيز با خود انسان است كه آن نيز بايد در چارچوب شرع باشد.

** آيا در خمس دادن بايد قصد خاصي داشت؟
نعيم آبادي: خمس جزو مسائل عبادي است. يعني اگر كسي بدون قصد قربت 10 بار هم خمس بدهد، وظيفه او ساقط نمي شود. چون انسان فقط بايد براي رضاي خدا خمس بدهد. البته خمس فقط يك كار مالي محسوب نمي شود و يك تكامل رواني هم در آن وجود دارد و روح و روان انسان جلا پيدا مي كند.
خمس در نزديك شدن انسان به امام زمان(عج) اثر دارد و دعاي ولي عصر(عج) را درپي دارد. يعني پرداخت خمس در جلبي دوست آن حضرت و نپرداختن خمس در سلب دوستي امام زمان تاثير دارد و امام هشتم درباره كساني كه خمس مي دهند فرمود كه دعاي آن حضرت شامل حال آنان مي شود.
امام رضا(ع) همچنين فرمود «ان الخمس عون لنا علي دين» يعني پرداخت خمس يك يار و ياور براي ما در دين است. به عبارت ديگر با پول خمس مي توان دين خدا را به شكل هاي گوناگون ياري كرد.
در جهان كنوني بيش از چهار و 500 اتاق فكر عليه جهان سوم و به ويژه ايران فعاليت مي كند كه دو هزار و 500 اتاق آن در آمريكاست و هجوم فرهنگي دشمنان امروز به گونه اي است كه عقايد ما را نشانه رفته و ما بايد در مقابل اين هجمه فرهنگي فعاليت كنيم و لذا بايد خمس را بهترين پول زندگي خود بدانيم. چون در راه دين و قرآن هزينه مي شود.

** ايرنا: برخي افراد ترجيح مي دهند خمس خود را به مراكز خيريه بدهند. آيا اين كار صحيح است؟
نعيم آبادي: برخي مي گويند چرا خمس خود را به حوزه هاي علميه و مراجع تقليد بدهيم و آن را به مراكز خيريه مي دهند ولي سوال من اين است كه براي ياري دين بايد كجا را تقويت كرد و‌ كدام مركز بهتر از حوزه هاي علميه مي تواند به بهترين شكل اين كار را انجام دهد؟
شما درس تفسير آيت الله عبدالله جوادي آملي يا آثار مرحوم علامه سيدمحمدحسين طباطبايي صاحب تفسير الميزان را ببينيد. كدام مركز كتاب خدا را اينگونه تفسير مي كند يا كدام مركز فقه آل محمد(ص)، تاريخ اسلام و فلسفه اسلامي را در مقابل فلسفه غرب بررسي مي كند و اگر هرجايي اينگونه دين خدا را ترويج مي كند، وظيفه داريم آن مراكز را تقويت كنيم.
البته اگر خمس به عنوان يك وظيفه ديني مطرح نبود، باز هم وظيفه شرعي داشتيم كه در اين كارها به كمك دين بشتابيم و حوزه هاي علميه از ابتدا يك جايگاه مردمي داشته ولي چون ميزان پرداخت خمس كم است، اين وجوهات بيشتر به حوزه ها پرداخت مي شود.

** ايرنا: برخي به افراد فقير و نيازمند صدقه مي دهند يا براي عاشورا و عزاي حسيني به ديگران غذا مي دهند و در ماه مبارك رمضان سفره افطاري پهن مي كنند ولي تصورشان اين است كه چنين كارهايي آنان را از پرداخت خمس معاف مي كند. چه پاسخي به اين افراد بايد داد؟
نعيم آبادي: در هر كشوري مي بينيد كه هم صدقات و كمك به همنوعان و هم موقوفات وجود دارد. مثلا جايزه نوبل به نوعي يك موقوفه بزرگي است كه با اهداف مقدسي تاسيس شده ولي به انحراف كشيده شد و بارها ديده ايم كه اين جايزه صلح را به افراد خبيث و جنگ طلب داده اند. البته گاهي نيز اين جايزه به افرادي مانند راشل كارسون تعلقي گرفته كه نويسنده كتاب بهار خاموش است و بارها به زبان هاي مختلف ترجمه شده است.
كسي كه جايزه نوبل را به ارزش ميليون ها دلار به برندگان اعطا مي كند، نمي تواند به اين بهانه از پرداخت ماليات خودداري كند.
مسائل مالي در اين زمينه دو قسم است و در هر كشوري حقوقي واجب و حقوقي برخاسته از دل وجود دارد و لذا اگر بانيان نوبل صد جايزه ديگر هم درست مي كردند، بايد ماليات خود را نيز مي دادند.
عبادات در اسلام شامل واجبات و مستحبات است و مي توان مستحب را انجام نداد ولي اگر كسي به انجام مستحبات پرداخت، نمي تواند آن را ملاكي براي ترك واجبات قرار دهد و ترك امور واجب نيز پيامدهاي منفي دارد كه آثار آن متوجه انسان مي شود.
بر همين اساس در اسلام خمس و زكات به عنوان دو تكليف واجب ديني مطرح است و كسي كه به زيارت امام رضا(ع) در مشهد رفته، نمي تواند خود را بي نياز از انجام مناسك حج بداند. چون زيارت مستحب است ولي انجام حج واجب است.

** ايرنا: خمسي را كه مردم پرداخت مي كنند، در كجا هزينه مي شود؟
نعيم آبادي: خمس معمولا به يك پنجم از دارايي انسان تعلق مي گيرد كه در طول يك سال بيش از هزينه و خرج هاي معمولي است.
ممكن است اداره ماليات براي هر شهروند مالياتي تعيين كند ولي تمام شهروندان مكلف به پرداخت آن هستند و در هر صورت اداره دارايي به سراغ آنها خواهد رفت و در بدهي بانكي نيز اين گونه است و اگر بازپرداخت وام بانكي به تاخير بيافتد، بانك ها جريمه ديركرد هم مي گيرند ولي پرداخت خمس اينگونه نيست.
يعني اگر كسي نتوانست خمس خود را بپردازد، مي تواند آن را به صورت اقساط و در هر زماني كه قادر بود، بپردازد و با اجازه نماينده مرجع پرداخت آن را به تاخير بياندازد و حتي اگر انسان خمس خود را پرداخت نكند، هيچ مرجعي او را بازخواست نمي كند و انسان فقط در پيشگاه الهي بايد پاسخگو باشد.
بخشي از خمس پرداختي مربوط به سادات و بخشي نيز مربوط به غيرسادات است كه بخش سادات به عنوان سهم امام است كه در زمان غيبت به دست مراجع تقليد و حاكم شرع است و به سادات فقير پرداخته مي شود ولي اگر در شهري تعداد سادات كم بود بقيه آن را به غيرسادات فقير مي پردازند.
فلسفه خمس و زكات فقط تامين زندگي فقراست و به تعبير آيت الله ناصر مكارم شيرازي سهم سادات به نوعي احترام به فرزندان پيامبر اكرم(ص) است ولي به فقراي ديگر نيز تعلق مي گيرد.
البته مصرف خمس فقط براي سادات فقير و حوزه هاي علميه نيست و هر كاري را مي توان با خمس انجام داد و دست مراجع تقليد در اين زمينه باز است. اگر نياز حوزه در اين زمينه بيشتر باشد، به حوزه پرداخت مي شود ولي ممكن است بر اثر زلزله نياز مالي براي زلزله زدگان بوجود بيايد يا به علت سيل و ساير آسيب هاي طبيعي مراجع اجازه مصرف خمس در اين موارد بدهند.
مصارف خمس شامل رفع همه نيازهاي جامعه است. مثلا دانشگاه و مسجد و كتابخانه بسازيم يا كتاب هاي ديني مانند نهج البلاغه و حتي كتاب هاي دانشگاهي چاپ كنيم كه اين تعيين چنين مواردي به دست فقيه عادل است. البته همه اين مثال ها براي زماني است كه ميزان خمس پرداخت شده تكافوي آن ها را بدهد.
آيت الله مكارم شيرازي مي گويد خمس يك واجب مخفي است و امروز پرداخت خمس، كمرنگ است و اگر روزي پرداخت خمس به اندازه رفع نياز جامعه باشد، بسياري از مشكلات كنوني جامعه حل خواهد شد و يا به حداقل خواهد رسيد و بنده گاهي در بندرعباس حتي به دانشجويان يا خانواده هاي فقير كمك مي كنم.
همانطور كه گفتم مصرف خمس فقط براي طلاب نيست ولي چون ميزان پرداخت خمس كم است بيشتر به طلاب پرداخت مي شود.
مسائل مالي حوزه هاي علميه از محل خمس تامين مي شوند ولي چون ميزان آن كم است بايد گفت به اندازه بخور و نمير است. چون كمترين حقوق يك كارگر ساده يك ميليون تومان است در حالي كه كمترين شهريه يك طلبه در شهرستان 280 تومان است و استادي كه در حوزه تدريس مي كند حداكثر 480 هزار تومان مي گيرد.

** ايرنا: آيا مردم مي توانند خودشان خمس را به نيازمندان بدهند؟
نعيم آبادي: فتواي فقها در اين زمينه متفاوت است. آيت الله سيدعلي سيستاني اجازه مي دهد كه افراد سهم سادات را خودشان به نيازمندان سادات پرداخت كنند. يعني نيمي از خمس خود را به سيد فقير بدهند ولي بقيه مراجع مي گويند اين پرداخت ها بايد با اجازه و تاييد مرجع تقليد باشد كه از جمله حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب مي گويند بايد با اجازه مجتهد باشد.
البته اگر كسي به نيت سهم سادات به فقيري كمك كند يا اگر كسي براي هزينه ساخت مسجد به نيت خمس كمك كند و با اجازه مرجع تقليد باشد، كافي است.

** ايرنا: وظيفه بنياد بين المللي احياي فرهنگ خمس چيست؟
نعيم آبادي: وظيفه اين بنياد فقط تبيين فرهنگ خمس است و اگر يك ميليارد تومان به عنوان خمس به اين بنياد بدهند، قبول نمي كنيم.
تاسيس چنين بنيادي آثار و بركات فراواني خواهد داشت. يكي از مسئولان استاني نقل مي كرد كه تا قبل از تاسيس ستاد احياي زكات مردم سالانه 10 ميليون تومان مي پرداختند ولي امسال اين مبلغ به يك ميليارد تومان رسيده است و اگر موضوع خمس فرهنگسازي شود و مردم به احكام و مسائل آن آشنا شوند، بسياري از مشكلات جامعه حل خواهد شد.
همايشي كه دو هفته پيش برگزار شد، در واقع شروع كار بود و ما خواستيم جامعه از اين مسائل باخبر شود. به عبارت ديگر كار ما تازه شروع شده است و گرنه برگزاري يك همايش نمي تواند فرهنگ خمس را در جامعه نهادينه كند.
فراهنگ**1003**1027**خبرنگار: محمدرضا جعفرملك**انتشار دهنده: جواد دهقاني