به گزارش ایرنا، شهر قم دارای بیش از 360 اثر تاریخی است كه هر كدام از این آثار با ویژگی های تاریخی و فرهنگی، هویت هفت هزار ساله شهر قم را به نمایش گذاشته است.
طبق كاوش های صورت گرفته توسط باستان شناسان در تپه قلی درویش واقع در حاشیه جنوبی شهر قم و در مسیر جمكران، باستانی بودن شهر قم را اثبات كرده است. طبق لایه نگاری و كاوش های تپه قلی درویش، مداركی دال بر وجود مستنداتی از حدود هفت هزار سال پیش و هزاره چهارم، سوم، دوم و اول پیش از میلاد، دوره ساسامانی و سلجوقی به دست آمده است.
قم در دل كویری خویش نگینی از تبار آل محمد(ص)، حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) دختر امام موسی بن جعفر(ع) پیشوای هفتم شیعیان جهان و مسجد مقدس جمكران میعادگاه عاشقان را دارد، وجود 444 بقاع متبركه و مزارهای متعدد علویان و نوادگان امامان معصوم و حوزه های علمیه از ویژگی های مذهبی و فرهنگی این شهر است كه دلدادگان اهل بیت(ع) را به سوی خویش می كشاند.
قم در شاهراه مواصلاتی كشور قرار داد كه سالانه شاهد حضور هزاران گردشگر داخلی و خارجی است كه در ایام مختلف سال وارد این شهر می شوند.
كاروانسرای دیرگچین مشهور به مادر كاروانسراهای ایران مربوط به دوره ساسانی - صفوی واقع در شهر قم بخش مركزی بعد از روستای كورگل است، در گذشته از این كاروانسراها به عنوان منزلگاهی بسیار مهم در مسیر راه های ایران مورد استفاده قرار می گرفته كه امروز با احداث جاده قم - گرمسار مسیر تردد به این كاروانسرا احیا شده است.
این كاروانسرا به خاطر معماری بی نظیرش از جمله بناهای چهار ایوانی و ویژگی هایی از جمله مسجد، آسیاب، حیات خلوت، مغازه های خرید و فروش كالا، حیاط خلوت و در خارج بنا، آتشكده، كوره آجرپزی، آب انبار و قبرستان كه تمام نیازهای اقامتی و رفاهی مسافران را محیا كرده به عنوان مادر كاروانسراهای ایران مشهور است.
تیمچه بزرگ بازار قم بزرگترین سقف ضربتی ایران به شمار می آید كه این بنای تاریخی در سمت شمال راسته بازار نو، از آثار ارزشمند هنر معماری دوران اسلامی ایران است كه توسط هنرمند برجسته عصر ناصری، استاد حسن قمی مشهور به معمارباشی در سال 1301 هـجری قمری طراحی و اجرا شد.
مجموعه راسته بازار كهنه و نو مربوط به دوره صفوی و قاجار است، مجموعه ای از راسته، چهار سوق، سرا و تیمچه، جزیی از بافت قدیم شهر قم است كه شامل 2 راسته سر پوشیده با پوشش گنبدی است. سرپوشیده بودن بازار به سنت معماری آن باز می گردد و پوشش گنبدی سقف این بازار به شكل قلب مشاهده می شوند.
بخش های وسیعی از بازار قم یعنی بازار كهنه در دوران صفویه و در پیرامون مسجد جامع بنا شهد و در دوران ناصرالدین شاه بخش های دیگر این بازار گسترش پیدا كرد، این اثر در تاریخ 16 آذر 1376 با شماره ثبت 1937 به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در منطقه ای معروف به دروازه كاشان در قم مقابر گنبد سبز از دیگر اماكن تاریخی این شهر است كه در انتهای خیابان چهار مردان قم جنب گلزار شهدا و در بخش شرقی شهر درون باغی كوچكی به نام باغ گنبد سبز، سه اثر تاریخی از قرن هشتم هجری به جای مانده است.
این منطقه در گذشته به دروازه كاشان مشهور بوده و گنبدهای آن نیز به گنبدهای دروازه كاشان معروفند و 2 گنبد از این مجموعه مدفن امرای خاندان علی صفی فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم هجری قمری است و كتیبه گنبد سوم از بین رفته است. مردم قم این سه بنا را به صورت مجموعه مدفن سعد، سعید و مسعود از بزرگان عرب های اشعری و احیا كنندگان قم در دوره اسلامی می دانند.
محله های تاریخی قم دارای خانه های تاریخی هستند كه از دوره های مختلف در این شهر به یادگار مانده است، از این میان خانه تاریخی یزدان پناه با قدمتی 120 ساله، یادگاری از آثار معماری دوره قاجار و اوایل پهلوی است.
خانه های حاجی خان و حاج علیخان زند نیز با قدمت 130 ساله از دیگر خانه های تاریخی این شهر است، خانه حاج علیخان زند واقع در شهر قم خیابان انقلاب كوچه 17 مربوط به دوره قاجار و خانه حاجی خان در اوایل سال 1377 با شماره 2072 به ثبت ملی رسیده است كه هم اكنون موزه مردم شناسی در آن برپا شده است.
این 2 خانه تاریخی در جوار یكدیگر با نماهای معماری از جمله سردر كوتاه با نمای روكار آجری، بندكشی، اشكال هندسی، تزیینات نازك كاری، پاگرد شش ضلعی، دالان جبهه جنوبی، شاه نشین تابستانی با بادگیر منفرد، شاه نشین زمستانی، ستون های سنگی با سرستون تزیینی در ایوان شمالی، شرقی و آجركاری در درهای چوبی و نقوش درهای چوبی پذیرای علاقه مندان به آثار تاریخی است.
خانه تاریخی امام خمینی نیز از دیگر آثار تاریخی و ثبتی در این شهر مقدس است كه یادگاری از مبارزات سیاسی و انقلابی امام راحل به همراه مردم ولایت مدار قم است، این خانه تاریخی واقع در خیابان معلم( محله یخچال قاضی) مربوط به دوره معاصر است كه در اوایل سال 1375 با شماره 1745 به ثبت اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قم رسیده است.
همچنین در بخش های تابعه استان قم خانه ای از فیلسوف ملاصدرا به یادگار مانده است، این خانه در شهر كهك قم مربوط به دوره صفویه است كه در اواخر سال 1375 با شماره 1821 به ثبت ملی رسیده و یادگاری بازمانده از دوران سكونت این حكیم در قم است كه خانه وی در منتهی الیه غرب شهر كهك در محله چال حمام واقع است و پیرامون آن را خانه های روستایی با بافت معماری مناطق گرمسیری احاطه كرده اند.
در كنار این خانه تاریخی عصارخانه ای وجود دارد كه در آن اتاق هایی از روش های روغن گیری سنتی به یادگار مانده است.
شهر قم دارای مساجدی از دوره های تاریخی است، مسجد اعظم از دیگر آثار مذهبی و تاریخی در سمت غربی آستان مقدس حضرت معصومه(س) به اهتمام آیت الله بروجردی در سال 1374 هجری قمری توسط استاد حسین بن محمد معمار معروف به لرزاده بنا شده است. این مسجد كه به جهت عظمت و بزرگی، مسجد اعظم نام گرفته است، در زمره مساجد سه ایوانی بوده و شبستان گنبددار آن كه سراسر مزین به كاشی های معرق است، در ضلع جنوبی صحن واقع شده و از طریق مسیرهای جانبی به 2 شبستان ستون دار شرق و غرب مرتبط است.
مساجد تاریخی قم جلوه هایی از معماری های اسلامی و ایرانی با كاشی كاری و مقرنس كاری هستد كه در این بین مسجد جامع عتیق و تاریخی قم مجموعه ای از بناهای چند عصر و از جمله مساجد 2 ایوانی به شكل مربع مستطیل از دیگر آثار تاریخی واقع در شهر قم خیابان آذر محله دروازه ری مربوط به دوره سلجوقی- صفوی است كه در اواخر سال 1312 با شماره 194 به ثبت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قم رسیده است. در حال حاضر قدیمی ترین قسمت مسجد متعلق به دوره سلجوقیان است.
مسجد و منار میدان كهنه واقع در شهر قم بخش مركزی خیابان آذر درون میدان كهنه مربوط به دوره قاجار- سلجوقی است كه در اواخر سال 1380 با شماره 4419 به ثبت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قم رسیده است این مسجد در سال 1310 شمسی از سوی آیت الله حاج میرزا محمد فیض در محوطه ای به طول 21 و عرض 12 متر به ارتفاع شش متر، مركب از 10 چشمه بر فراز چهار ستون سنگی بنا شده و از این رو این مسجد را فیض نیز می نامند.
در كنار این مسجد مناره ای به ارتفاع 25 متر وجود دارد كه سومین منازه جهان اسلام و اولین مناره احداثی در قم و ایران است و قطر قسمت پایینی این مناره 5.3 متر است. این مناره در سال 291 هـجری قمری میان شهر جدید اسلامی و شهر قدیم كمیدان بنا نهاده شد تا صدای موذن به هر 2 شهر برسد.
جدار این مناره آجری، ساده و فاقد تزیینات است و با گذشت زمان فرسوده شده و قسمت هایی از آن فرو ریخت و در سال 1191هـجری قمری به وسیله یكی از امرای زند مرمت و ماذنه جدیدی در بالای آن ساخته شد و نمای كنونی از همین مرمت برجای مانده است.
مسجد مقدس جمكران نیز میعادگاه عاشقان و یكی از اماكن مذهبی و تاریخی است كه روز هفدهم رمضان 373 هجری در كنار روستای جمكران تاسیس شد و امروز از اقصی نقاط جهان در این مكان مقدس گردهم می آیند.
قم دارای بیش از 440 امامزاده و بقاع متبركه است كه در ایام نوروز با اجرای طرح آرامش بهاری و خیمه های معرفت، برنامه های فرهنگی اجرا می شود.
8138/ 1175 خبرنگار: فرزانه پیری ** انتشاردهنده: رضا علیمحمدی
قم - ایرنا - شهر قم با آثار تاریخی و بقاع متبركه امامزادگان و مستندهای باستان شناسان شهری با قدمت هفت هزار ساله است كه با نگاهی به معماری های اسلامی و ایرانی در بناهای تاریخی آن می توان هویت فرهنگی و اجتماعی آن را درك كرد.
