ساختار انقلاب های علمی

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا ، كتاب ساختار انقلاب های علمی اثر «تامس. س. كیون» (نام نویسنده كتاب در ترجمه های فارسی با عنوان «كوهن» نیز ترجمه شده است) نوشته استاد تاریخ علم دانشگاه بركلی كالیفرنیا آمریكا است كه امسال با ترجمه «علی جوادزاده» منتشر شد.
نگارنده كتاب به طور عمیق متاثر از مكتب «فلسفه تحلیلی» است، از این رو وضوح و شفافیت اصطلاحات، گزاره‌ها، اجتناب از مغلق‌گویی و حیرت‌افكنی ویژگی این رویه بیان فلسفی است. البته این معنا مانع از باریك‌اندیشی و ژرف ‌نگری‌های فكری نبوده و خواننده دقیق كتاب خود شاهد خواهد بود كه برای رسیدن به پاره‌ای از استنتاجات تا چه میزان بادیه‌های درشتناك خرد فرسا و هزارتوهای اندیشگی طی شده است.
حاصل این همه، معرفی الگویی برای حصول و پیشرفت دانش علمی است كه با الگوی مورد پذیرش زمان خود از بیخ و بن متفاوت بوده و امروزه مورد پذیرش اغلب متخصصان مطالعات علم است.

**سازماندهی كتاب
كتاب ساختار انقلاب های علمی در 13 فصل نوشته شده و عناوین فصل ها با هم ربط منطقی دارند. نقشی برای تاریخ، گذار به سوی علم متعارف، سرشت علم متعارف، علم متعارف به مثابه حل معما، اولویت پارادایم ها، ناهنجاری و بروز اكتشافات علمی، بحران و ظهور نظریه های علمی، واكنش به بحران، طبیعت و ضرورت انقلاب های علمی، انقلاب ها به مثابه دگرگونی هایی در چشم انداز جهان، نامرئی بودن انقلاب ها، استقرار انقلاب ها و پیشرفت از طریق انقلاب ها فصل های كتاب را تشكیل می دهند.

**پارادایم به مثابه كلیدواژه
پارادایم paradigm از واژه یوناني Paradeigma ریشه مي گیرد كه به معناي الگو، مدل، طرح و نظایر این‌ها است و استفاده از آن را مي‌توان در آثار «افلاطون» هم پي گرفت. دیدگاه كیون درباره تحولات علمي، بدیلي در برابر دو دیدگاه سنتي و نوینی همچون نظریه «كارل پوپر» ارائه مي‌دهد، كه در یكي بر روال عادي و اثباتي و در دیگري بر روند ابطال تأكید می شود.
از آن‌جا كه بنابر نظر كیون پای‌بندي به چارچوب و زمینه رشته‌اي یا پارادایم، پیش‌ شرط و بستر لازم براي علم هنجاری موفق است، پایبندي به آن یك عنصر كلیدي در كاوش علمي است و در شكل‌گیري ذهنیت و فضاي فكري یك دانشمند نقش اساسي دارد.
به عقیده كیون، پارادایم عبارت است از نوعی موفقیت یا دست‌آورد مهم جدید كه مورد تصدیق جامعه علمی خاصّ است و الگویی فراهم می‌كند كه از روی آن سنت منسجمی درباره پژوهش علمی و همین ‌طور شیوه عامی برای نگرش به جهان تدوین می شود.

** بن مایه اثر
داعیه اصلی تامس كیون در كتاب این است كه علم به روش تجمع تدریجی و خطی اطلاعات و داده های نوین توسعه نمی یابد، بلكه از طریق انقلاب های دوره ای به پیش می رود. در جریان این انقلاب ها است كه یك پارادایم مسلط و پذیرفته شده جامعه علمی كنار گذاشته شده و پارادایم جدیدی به جای آن می نشیند. چنین تغییری موجب تحولی عمیق در سرشت جست و جو و تحقیق علمی می شود.
از نظر كیون تاریخ علم به سه مرحله متمایز قابل تفكیك است؛ ابتدا مرحله پیشاپارادایمی كه در آن نهاد علم فاقد یك پارادایم مورد اجماع همه اعضای جامعه علمی است. علم در این مرحله چیزی جز انبان نابسامانی از یافته های سردستی و جسته گریخته نیست.
سپس مرحله دوم می رسد كه «علم متعارف» است در این مرحله، اعضای جامعه علمی روی حجیت و اعتبار یك پارادایم به اجماع رسیده و روند تحقیق متعارف را كه معطوف به حل مسائل پیش رو از طریق بسط و بازگویی پارادایم است، آغاز می كنند. در طول این مرحله از علم متعارف، كسب نتایج غیرقابل انطباق با پارادایم اصلی در طول زمان و از گوشه و كنار جامعه علمی، این جامعه به تدریج در مورد حجیت و اعتبار پارادایم خود دچار تردید شده و به این صورت جامعه مربوطه دچار «بحران» می شود.
بحران ها پیش درآمد مرحله سوم، یعنی «انقلاب های علمی» هستند كه در جریان آن پارادایم جدیدی جایگزین پارادایم قبلی می شود. پارادایم جدید باید ضمن حفظ دستاوردهای پارادایم قبلی بتواند یافته های ناسازگاری را كه موجب خدشه به اعتبار پارادایم قبلی شده بودند توجیه كرده و بدل به یافته های سازگار نماید.
بنابر این بحران در علم متعارف با رقابت چندین گزینه پارادایمی برای دستیابی به موقعیت پارادایم اصلی رخ می نماید.

**نقد و بررسی
این كتاب را یكی از یكصد كتاب تاثیرگذار نوشته شده سده بیستم دانسته اند. اصطلاح كلیدی پارادایم كه نگارنده كتاب آن را از عرصه زبان شناسی وام گرفته و با باز تعریف به عنوان معرف مبنایی ترین وجه نظریه خود به كاربرده است. تنها پس از انتشار این كتاب بود كه راه خود را در گویش عمومی جهانی، به همان شبكه مفهومی كه مراد نگارنده كتاب بود، كمابیش باز كرد. همین واقعیت برای نشان دادن گستره تاثیر مفاهیم و انگاره های این كتاب كفایت می كند.
هر چند بحث كتاب منحصر به موضوع چگونگی تكوین عقاید علمی و توسعه علم است. تاثیر آرای نویسنده در خارج از حوزه فلسفه علم، به ویژه علوم انسانی، بیش تر از خود این حوزه بوده است. استقبال علوم اجتماعی از آرای نویسنده به جهت حوزه گسترده تری بوده كه این آرا برای چیستی علم قائل شده اند و بخشی هم به واسطه نقشی است كه كیون در تكوین پارادایم ها برای عوامل بیرون از علم در نظر می گیرد.
در واقع می توان به جرات گفت بیشترین شناختی كه از كیون در ایران وجود دارد به دلیل انتشار این كتاب او است. این اثر در جغرافیای فكری فلسفه علم و روش شناسی طوفانی از خلق انگاره های جدید بر پا نمود. كیون در این كتاب دیدگاهی درباره علم مطرح ساخت كه گویی عقلانیت علم را از بنیاد ویران كرد.
پژوهشم**458** 1601**خبرنگار: محمد ستاری** انتشاردهنده : شهناز حسنی