ايام اعتكاف سپري شد و معتكفاني كه سه شبانه روز زير باران رحمت الهي قرار گرفتند، دوباره راهي زندگي دنيايي خود شدند به اميد اين كه تا سال آينده، طعم بندگي را عطر زندگي خود قرار دهند و در جزر و مد مشكلات زندگي با ياد تنها آرامش بخش قلب ها، آرام گيرند.
اعتكاف ماه رجب به پايان رسيد و بيش از 700 هزار معتكف پس از سه روز تمرين بندگي و دل سپردگي به ايزد منان در قريب پنج هزار و 700 مسجد در سراسر كشور، دوباره وارد آزمون هاي پر پيچ و خم دنيا و آزمايش هاي زندگي مي شوند تا ثابت كنند «عاشقي شيوه رندان بلاكش باشد».
مسجد قبا در خيابان شريعتي يكي از پنج هزار و 700 مسجدي است كه ميزبان معتكفان جوان و پير بود و البته سرمه تعدادي از جانبازان نابينا را نيز به محراب مي كشيد تا آنها نيز با بيان خاطراتي از دوران دفاع مقدس، شيريني اين اعتكاف را به مذاق معتكفان دوچندان كند.
در كنار سجاده هر معتكفي بيش از هر چيز، قرآن و مفاتيح خودنمايي مي كند كه همنشين خلوت معتكفان است اما بسياري از جوانان و نوجوانان به جز اين دو همدم، كتاب هايي ديگر در سجاده داشتند تا در هر فرصتي به مطالعه بپردازند.
البته كتاب در بسته هاي فرهنگي پيشكش معتكفان اين مسجد مي شد، تا طعم مطالعه و علم اندوزي را در كنار سفره اعتكاف، يك عبادتي ماندني و يادگار كند.
كتاب «سفرنامه مسجد» يكي از چهار كتابي بود كه در مسجد قبا ميان معتكفان توزيع شد و اين كتاب مطالبي درباره اعتكاف داشت كه از جمله مي توان به اهميت ماه رجب در كلام مرحوم آيت الله عبدالكريم حق شناس، معناشناسي اعتكاف و ايام البيض، اعتكاف در سيره گذشتگان، جايگاه و آثار اعتكاف، توصيه هاي بزرگان و آداب اعتكاف، پرسش و پاسخ هاي فقهي و آسيب شناسي اعتكاف اشاره كرد.
اين كتاب به همت معاونت امور اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران منتشر شده و دفتر سي و چهارم از پرسش ها و پاسخ هاي دانشجويي نيز كه به احكام اعتكاف اختصاص دارد و از سوي نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها به چاپ رسيده، ميان معتكفان توزيع شد كه اين كتاب ضمن بيان اهميت و جايگاه اعتكاف به احكامي مانند شرايط اعتكاف، مكان اعتكاف، اعتكاف بانوان، محرمات اعتكاف و كفار و قضاي اعتكاف مي پردازد.
خلاصه كتاب «علي از زبان علي» يا «زندگاني اميرمومنان علي(ع)» تاليف مرحوم سيدجعفر شهيدي در 70 صفحه از ديگر كتاب هاي اهدايي بود تا معتكفان در اولين روز از تمرين بندگي با زندگي مولود كعبه بيشتر آشنا شوند و باني اين كتاب براي اظهار ارادت بيشتر به ساحت اميرمومنان(ع) يك اسكناس پنج هزار توماني تانشده را نيز در ميان كتاب قرار داده بود.
آخرين كتاب اهدايي به معتكفان مناجات با خدا شامل دعاها و مناجات بندگان در ماه هاي رجب، شعبان و ماه مبارك رمضان بود تا سفره معتكفان در طول اين سه ماه همچنان پر خوان و نعمت باشد.
يكي از معتكفان جوان كه چند كتاب در كنار وسايلش پهن بود و براي اولين بار در مراسم اعتكاف شركت مي كرد، در پاسخ به خبرنگار معارف ايرنا گفت كه براي حضور در اعتكاف چند كتاب با خود به همراه آورده تا از اين فرصت استفاده كند و در وقت هاي ممكن به مطالعه بپردازد.
اين جوان 24 ساله كه از اعلام نامش طفره مي رفت تا مبادا اين عبادت سه روزه اش با ريا همراه شود، توانسته بود در دو روز اول اين مراسم معنوي بخش هايي از دو كتاب امدادهاي غيبي در زندگي بشر نوشته استاد شهيد مرتضي مطهري و چالش هاي دين و مدرنيته تاليف سيدحسين سراج زاده را مطالعه كند.
اين دانشجوي ارشد رشته مهندسي شيمي، اعتكاف را فرصتي دانست كه هر كسي مي تواند به فراخور حال خود از آن استفاده كند و اين استفاده دامنه اي از تفكر و عبادت تا مطالعه و خلوت را دربرمي گيرد.
با اين حال اين دانشجوي بي رياي دانشگاه تهران بيشترين وقت خود را در اين سه روز به تلاوت قرآن و مطالعه احكام اختصاص داده است.
چهار معتكف ديگر همراه اين دانشجو در مسجد قبا بودند كه ويژگي مشترك آنها دوستي و محبت بود كه البته كمي هم شوخي و شيطنت چاشني آن مي شد و اين دانشجويان كه در رشته هاي مكانيك، شيمي و عمران مشغول تحصيل هستند، ترجيح دادند تا به اين مسجد بيايند و در كنار هم، خلوتي معتكفانه را رقم بزنند.
يكي از اين دانشجويان كه ترم آخر رشته مكانيك در مقطع ارشد را در دانشگاه تهران سپري مي كند، از فرصت هايي گفت كه در اعتكاف از دست مي رود.
او نيز كه مي خواست در اين گزارش گمنام بماند، گفت كه چون با دوستانش به اعتكاف آمده، نمي تواند آنگونه كه بايد از اين فرصت استفاده و خيلي با خدا خلوت كند و سپس به شوخي گفت كه بيشتر با دوستانش خلوت مي كند.
اين دانشجو پيشنهاد كرد كه اگر كسي مي خواهد به اعتكاف بيايد، بهتر است تنها باشد ولي ظاهرا اين دانشجوي بي ريا با تشويق دوستانش به اعتكاف آمده و نخواسته روي آنان را به زمين بزند و در دو سال گذشته هم با دعوت دوستانش به اين مراسم معنوي دعوت شده است.
البته خودش نيز تاكيد داشت كه زياد شدن تعداد دوستان در اعتكاف يكي از آسيب هاي آن به شمار مي رود.
در بساط اين دانشجوي 25 ساله علاوه بر قرآن و مفاتيح چند كتاب ديده مي شد كه از جمله كتاب مظلومي گمشده در سقيفه نوشته علي لباف بود و البته اين معتكف فقط مجال مطالعه چند صفحه از اين كتاب را پيدا كرد و بقيه وقت خود را به عبادت و روزه داري گذراند.
وي درباره كتاب هاي اهدايي به معتكفان گفت كه فقط تيترهاي اين كتاب ها را خوانده، چون معتقد است تا زماني كه مطالعه كتابي را تمام نكند، به سراغ كتابي ديگر نمي رود ولي يك آسيب براي اين شكل مطالعه برشمرد و آن هم تنبلي بود. چون زماني كه چند كتاب داشته باشد، بيشتر ترغيب مي شود تا بقيه كتاب هاي موردنظرش را بخواند.
او كه دانشجوي ترم آخر در مقطع كارشناسي ارشد رشته مكانيك دانشگاه تهران است، يكي از دلايل عدم موفقيت در مطالعه ايام اعتكاف را فشار روزه داري دانست كه باعث مي شود تا معتكفان كمتر در طول روز مطالعه كنند و در شب نيز حوصله مطالعه را از انسان مي گيرد و البته برنامه هاي روز آخر به ويژه اعمال ام داود را نيز بايد بر آن افزود. چون تمام وقت و توان معتكفان را به خود اختصاص مي دهد و همه معتكفان به دنبال رحمت و غفران الهي براي خود هستند زيرا معلوم نيست تا سال آينده چه كسي دوباره توفيق حضور در اعتكاف را بيابد!
محسن رحماني يكي از دانشجوياني بود كه اخيرا كارشناسي كامپيوتر را به پايان رسانده ولي شوق حضور در برنامه اعتكاف او را به اين مسجد كشانده است.
وي در حاليكه به ستون مسجد تكيه داده بود، گريزي به كتاب هاي اهدايي ستاد زد و در پاسخ به خبرنگار معارف ايرنا گفت كه دو نسخه از اين كتاب ها شبيه به هم بود. يعني در «سفرنامه مسجد» به احكام اعتكاف پرداخته شده در حاليكه پرسش و پاسخ هاي اعتكاف نيز به همين موضوع اشاره داشت.
البته او كه خلاصه كتاب «علي از زبان علي» را خوانده بود، از آن اظهار رضايت كرد ولي گفت كه ترجيح مي دهد در اين چند روز فايل هاي صوتي اساتيد اخلاق را گوش كند.
منظور رحماني از فايل هاي صوتي، درس هاي اخلاقي برخي اساتيد همچون محمد شجاعي بود كه مسائلي مانند روانشناسي عاقل را مطرح مي كند و اين دانشجوي فارغ التحصيل كه چند سالي است معتكف كوي دوست شده، گفت كه اولين بار هنگام بازديد از مناطق هشت سال دفاع مقدس و در كاروان راهيان نور با درس هاي اين استاد اخلاقي آشنا شده كه به اعتقاد او مباحث ديني را به خوبي و عاميانه مطرح مي كند.
او البته از دست اندركارن مراسم معنوي اعتكاف خواست تا مراسمي پربارتر داشته باشند و اعتكاف را از حالت خوابگاهي خارج كنند. يعني اين مراسم به گونه اي باشد كه هر كسي به فراخور حال خود بهره مند شود و هر كسي خواست استفاده كند و هر كسي نخواست، در خلوت خود باشد.
با اين حال او در ختم قرآني كه از سوي برخي معتكفان به صورت خودجوش برنامه ريزي شده بود، شركت كرد و از سخنراني هاي بعد از نماز نيز بهره جسته و خلوت خود را نيز داشته است.
برنامه هاي رسمي مسجد قبا در سه روز اعتكاف شامل يك سخنراني بعد از نماز ظهر و عصر و يك سخنراني پس از نماز مغرب و عشا بود و خاطره گويي جانبازان نابينا نيز به درخواست برخي معتكفان تقريبا يك ساعت و نيم قبل از نماز ظهر برپا مي شد و كلاس آموزش قرآن نيز قبل از افطار به مدت يك ساعت و نيم برگزار مي شد و هر يك از علاقه مندان معتكف در اين برنامه ها حضور مي يافتند.
معتكفان غير از اين برنامه ها براي خود برنامه ريزي هايي نيز كرده بودند تا ضمن به جاآوردن اعمال مستحبي و خواندن نمازهاي وارد شده، مطالعه هم داشته باشند و از طرف ديگر خلوت خود را نيز دريابند.
يك دانش آموز هم كه مشخص بود از بچه هاي زرنگ است، كتاب «سفرنامه مسجد» را در دست داشت و علاوه بر حضور در برنامه هاي عمومي اعتكاف به مطالعه نيز مي پرداخت.
آرين توسل دانش آموز مدرسه علامه حلي كه سال سوم دبيرستان در رشته تجربي را پشت سر مي گذارد، از برنامه هاي عمومي اعتكاف مسجد قبا اظهار رضايت داشت و گفت كه برنامه هاي امسال خسته كننده و زياد نبود و به نظرش كافي بوده و همه مي توانستند استفاده كنند.
وي كه كتاب هاي احكام اعتكاف و سفرنامه مسجد را خوانده بود، گفت كه از كتاب «سفرنامه مسجد» استفاده هاي بسيار كرده ولي هنوز فرصتي براي خواندن خلاصه كتاب «علي از زبان علي» فراهم نشده كه با توجه به نزديك شدن اذان ظهر سومين روز از مراسم اعتكاف و تدارك معتكفان براي انجام اعمال ام داود، بعيد به نظر مي رسيد، موفق به مطالعه اين كتاب شود.
با اين حال او كتاب هاي درسي خود را نيز به مسجد آورده و همه آنها را خوانده بود. يعني كتاب زيست شناسي را مطالعه و مسائل كتاب فيزيك را نيز حل كرده بود و علاوه بر شركت در مراسم هاي عمومي اعتكاف، هر روز به تلاوت قرآن مشغول بوده و دعاهاي وارده را هم خوانده بود.
توسل گفت كه بخشي از حكمت ها و خطبه هاي نهج البلاغه را نيز خوانده است. البته او از سومين تجربه خود در اعتكاف سخن گفت و قرار بود كه با پسر عمه خود در اين فضاي عطرآگين تنفس كند كه مراسم امسال قسمت پسرعمه اش نشد.
وقتي اين دانش آموز 17 ساله سخن از نهج البلاغه به ميان آورد به ياد سفارش رهبر معظم انقلاب به معتكفان افتادم كه فرمود: من در اين ايام اعتكاف، صحيفه سجاديه را توصيه مي كنم. از اين معارف موجود در دعاهاي حضرت علي بن الحسين(ع) در صحيفه سجاديه استفاده كنند، بخوانند، تامل كنند. اين ها فقط دعا نيست، درس است، اين كلمات امام سجاد(ع) و همه ادعيه اي كه از ائمه(ع) ماثور است و به دست ما رسيده، پر است از معارف.
از ديگر كتاب هايي كه در كنار پتو و سجاده معتفكان خودنمايي مي كرد كتاب «قصه هاي شيرين كليله و دمنه» بود كه در بساط يك نوجوان 13 ساله ديده مي شد كه گاهي با گوشي خود از برنامه ها و خلوت معتكفان عكس مي گرفت و بيش از هر چيز عاشق شيشه هاي رنگارنگ مسجد بود كه انعكاس نور اين شيشه ها در فضاي مسجد به ويژه بر روي فرش ها جلوه ويژه اي را براي عكاسي او فراهم مي كرد.
فواد تجريشي دانش آموز كلاس ششم مدرسه ره يافتگان گفت كه كتاب كليله و دمنه را براي مطالعه آورده بود ولي فقط توانسته بود چند صفحه از آن را بخواند.
با اين حال خوشحال بود كه توانسته تكاليف درسي خود همچون فارسي و جدول رياضي را به پايان برساند و حتي يك شعر درسي را حفظ كند.
شايد براي برخي افراد باور اين مطلب كه در ايام معنوي اعتكاف مي توان به درس هاي مدرسه پرداخت، مشكل باشد ولي در كتاب پرسش ها و پاسخ هاي دانشجويي همين سوال از سوي يكي از مقلدان اينگونه مطرح شده كه «آيا جايز است در اعتكاف، مطالعه و گفت وگوي درسي داشت؟» و پاسخ بيشتر مراجع نيز اينگونه است كه «درس خواندن، حل مسائل و مباحثه به ويژه در امور ديني بسيار كار پسنديده اي است ولي اگر مباحثه و مجادله به منظور غلبه بر ديگري و اظهار فضل باشد حرام است.»
تجريشي، اين دانش آموز نحيف و زرنگ گفت كه دومين بار است پايش به اعتكاف باز شده و پارسال هم معتكف مسجد قبا بوده ولي سومين روز اعتكاف او مصادف با پايان نمايشگاه عكسي است كه او در فرهنگسراي آفتاب در خيابان شريعتي روبروي خيابان دولت برپا كرده بود.
اين هنرمند نوجوان عاشق عكاسي است و پدرش نيز يك گوشي بدون سيم كارت در اختيارش گذاشته تا از هر صحنه اي كه مي خواهد عكس بگيرد و حالا هنر خود را در اعتكاف به نمايش گذاشته و عكس هايش را هم نشان داد كه بيش از 40 قطعه بود ولي بسياري از عكس هاي خود را به دليل محدوديت حافظه گوشي اش پاك كرده بود.
مي گفت بيش از 40 نفر خريدار 19 قطعه از عكس هايش در نمايشگاه بودند ولي از روزي كه به اعتكاف آمده يك نفر به عنوان مسول در نمايشگاهش حضور دارد و مردم فقط مي توانند عكس هاي نمايشگاهش را تماشا كنند.
اين دانش آموز كه به همراه پدر در اعتكاف به سر مي برد، گفت كه فقط ابتداي كتاب هايي را كه امسال داده اند، مطالعه كرده ولي از برنامه هاي جالب مدرسه اش گفت كه براي تشويق دانش آموزان به مطالعه و كتابخواني ترتيب داده اند.
يكي از برنامه هاي مدرسه ره يافتگان، مطالعه روزانه است و دانش آموزان موظفند روزي 60 دقيقه به مطالعه هر كتابي كه علاقه دارند، بپردازند و اگر مجموع مطالعه دانش آموزان به هزار و 800 دقيقه برسد، عازم يك اردوي تفريحي مثل توچال مي شوند.
همكلاس هاي تجريشي در مسجد محل سكونتشان معتكف شده و از برنامه هاي آنجا بهره مي برند ولي اين دانش آموز هنرمند از برنامه هاي مسجد قبا تعريف كرد و گفت كه بهترين برنامه اي كه برايش جالب بوده و لذت برده، صحبت هاي جانبازان نابينا به ويژه بيان خاطرات آنان بوده است.
جانبازاني همچون حميد اعتماد، علا توراني، مهدي جعفري، عليرضا قلي پور و سيد محمدرضا منتظرين عطر و بوي جبهه ها را در مسجد قبا پراكندند و با نقل خاطرات و از خودگذشتگي رزمندگان هشت سال دفاع مقدس، از درس هايي گفتند كه الگويي براي مديريت كشور و به ويژه براي نامزدهاي انتخابات رياست جمهوري است كه در اين روزها مشغول ثبت نام براي دوازدهمين دوره آن بودند.
فراهنگ ** 1003 ** خبرنگار: محمدرضا جعفرملك * انتشار: اميد غياثوند
تهران - ايرنا - شايد كمتر به اين نكته توجه كرده باشيم كه يكي از كوچكترين بركات اعتكاف، ترويج مطالعه و كتابخواني در كنار بندگي و عبادت است و جالب اينجاست كه شعار سي امين نمايشگاه بين المللي كتاب نيز اين است كه «يك كتاب بيشتر بخوانيم».
