ماما؛ زايمانِ طبيعي و نوزادان سالم‏

در ادامه اين گزارش مي خوانيم: بررسي‌هاي سازمان بهداشت جهاني حاكي است كه هر سال حدود 340هزارزن در جهان به علت مرگ و ميرهاي ناشي از زايمان، جان خود را از دست مي‌دهند و ميليون‌ها زن ديگر نيز به دليل عفونت‌هاي ناشي از آن، دچار بيماري مي‌شوند و اين در حالي است كه مرگ و مير و امراض ناشي از زايمان مادران از راه دسترسي به مراقبت‌هاي مامايي، در سراسر جهان و به خصوص در كشورهاي در حال توسعه كه 90 درصد از مرگ وميرهاي ناشي از زايمان در آن‌ها اتفاق مي‌افتد، كاهش يافته است.

هر سال با فرا رسيدن پنجـم مـاه مي‌مصـادف بـا 15 ارديبهشـت ماه، «روز جهاني ماما» با هدف دعوت از همه ماما‌ها براي كاهش مرگ و مير‌هاي ناشي از زايمان در سراسر جهان گرامي داشته مي‌شود وشعار امسال كنفدراسيون بين‌المللي مامايي نيز «ماماها و خانواده‌ها، شركايي براي زندگي هستند» انتخاب شده است تا به اين وسيله تعهد خود را در مواجهه با نابرابري‌هاي جهاني در مورد مرگ و مير نوزادان و مادران، نشان دهند و بر اجراي مفاد و قوانين خدمات مامايي تأكيد كنند. ‏

به گفته كارشناسان، ماما وظيفه مهمي در مشاوره و آموزش بهداشت، نه فقط به زنان، بلكه به خانواده‌ها و جامعه دارد. علاوه براين، وظيفه اصلي ماما، آموزش دوران بـارداري و آمـاده كـردن والدين براي پذيرش وظايف پدري و مادري است كه مي‌تواند به مسئوليت‌هاي بيشتري همچون تنظيم خانواده و مراقبت‌هاي كودك و در بعضي از موارد، به مشاوره در مورد بيماري‌هاي زنان نيزگسترش يابد. ‏

آنان همچنين معتقدند كه حضور و نقش ماما ارتباط تنگاتنگي با مادر و دوره بارداري او دارد و از اينرو اهميت نامگذاري روز جهاني ماما، تأكيد بر نقش مهم مادري و تولد نوزاد است كه به كمك و ياري ماما، انجام مي‌شود.‏

آنان مي‌گويند، حيطه خدمات مامايي بسيار وسيع‌تر و از ابتداي تولد تا انتهاي عمر است و ابعاد گوناگون بهداشتي در زمينه بهداشت باروري، مشاوره، آموزش و آگاهي در دوران بلوغ، ازدواج، بارداري و يائسگي را شامل مي‌شود كه اين آموزش‌ها ضامن سلامت خانواده است.

**تاريخچه مامايي در ايران
قدمت رشته مامايي در ايران به شكل آموزش عالي پس از تحصيلات دبيرستان، به 80 سال قبل برمي گردد. اولين آموزشگاه مامايي به نام «مدرسه قابلگي» با 10 نفر شاگرد در سال 1298 در بيمارستان بانوان شهر تهران تاسيس شد و پس از گذشت

10 سال، اولين آموزشگاه عالي مامايي در سال 1308 و با اعطاي مدرك معادل ليسانس به عنوان يكي از شعب مدرسه طب، آغاز به كار كرد. در سال 1313 دانشگاه تهران تاسيس و سپس دانشكده پزشكي آن نيز افتتاح شد و چند سـال بعـد در سـال 1319،بيمارستـان زنـان به دانشكده پزشكي پيوست. هم اكنون مراكز متعددي در زمينه تربيت دانشجويان كارشناسي و كارشناسي ارشد مامايي، فعاليت مي‌كنند.

**مشاركت در حفظ سلامت خانواده‌ها ‏
دكتر ناهيد خدا كرمي - رئيس انجمن علمي مامايي ايران در مورد روزجهاني مامايي به گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: شعار امسال روز جهاني مامايي، به مشاركت ماما‌ها در حفظ سلامت خانواده‌ها اختصاص يافته است. يعني اگربخواهيم سالم زندگي كنيم، بايد مشاركت ماما‌ها را در حفظ سلامت جامعه داشته باشيم تا از اين طريق خانواده‌ها بتوانند از خدمات آنان بهرمند شوند وزندگي سالم و با كيفيتي داشته باشند.‏
‏
وي با بيان اين مطلب كه شعارامسال روز جهاني مامايي به اين دليل اهميت دارد كه نشان دهنده ظرفيت و قابليت‌هاي گوناگون حرفه مامايي است كه از بدو تولد تا زمان مرگ در خدمت انسان است، مي‌افزايد: اوج خدمات مامايي در دوران بارداري بخصوص زمان زايمان ومراقبت ‌هاي بعد ازآن است.

رئيس انجمن علمي مامايي ايران يادآوري مي‌كند: در دنيا، ماما به عنوان مهمترين عامل انجام زايمان‌هاي طبيعي شناخته مي‌شود و درايران مامايي ازسال 1298 به عنوان يك رشته آكادميك در مراكز آموزش عالي تدريس شده است، به طوري كه امروز حدود 40 مركز آموزش مامايي دولتي داريم كه شامل رشته‌هايي مانند ماماي خانواده، مراقب‌هاي دوران بارداري، زايمان طبيعي و ماماي ژنيكولوژيست (شاخه‌اي از علم پزشكي كه به مطالعه بيماري‌هاي زنان مي‌پردازد )
است و از اين طريق ماماها مي‌توانند در بخش‌هاي زنان و يا كلينيك‌هاي زنان و زايمان، خدمات زيادي را به خانواده‌ها ارائه دهند. ‏

دكتر خدا كرمي با اشاره به اين مطلب كه عليرغم قدمت طولاني تدريس و خدمات مامايي در كشور، ماماها با مشكلات زيادي روبرو هستند مي‌گويد: در دو سه دهه اخير تصميم‌گيري و سياست‌گذاري‌هايي براي كاركنان اين حرفه انجام شده كه هيچ گاه عملي نشده است. مشكلات و مطالبات ماماها در
3 حوزه بهداشت، درمان و آموزش است. مهم‌ترين معضلي كه در حال حاضر با آن روبرو هستيم، در حوزه بهداشت است. از زماني كه نظام شبكه سلامت در كشور استقرار پيدا كرد، واحدهايي به نام مامايي زنان باردار، تنظيم خانواده ـ كه بعدها به سلامت باروري تغيير نام داد ـ و بهداشت مادر و كودك در تمامي مراكز بهداشتي تاسيس شد كه به صورت مستقيم به خانواده‌ها خدمات ارائه مي‌داد.

اين واحدها يكباره در طرح تحول سلامت تعطيل شد و اين در حالي بود كه حدود 16 سال زنان و خانواده‌هاي روستايي خدمات دوران بار داري و زايمان را از ماما‌ها دريافت مي‌كردند واحدهاي مزبور متاسفانه تعطيل و در طرح مراقبت سلامت ادغام شد كه آسيب‌هاي زيادي به نحوه ارائه خدمات مامايي وارد و مشكلات بسياري را براي ماماها ايجاد كرد. ‏

يكي از مهم‌ترين مطالبات انجمن علمي مامايي ايران در حوزه بهداشت اين است كه بار ديگر ماماهاي خانواده در پايگاه‌هاي مراكز جامع سلامت مستقر شوند، تا بتوانند به صورت مستقيم خدماتشان را ارائه دهند تا زنان با فراغ بال و آسودگي خاطر و با اطمينان از اينكه يك نفر مسئول مستقيم سلامت آنهاست، دوران بارداري را طي كنند.

مشكل ديگر ما در حوزه درمان، حق العمل زايمان طبيعي است كه پيش بيني شده بود به ماماها پرداخت شود كه نه فقط انجام نشد، بلكه به صورت كارانه به پزشكان متخصص زنان و زايمان تعلق گرفت و اين در حالي است كه حدود 78 درصد زايمان‌هاي طبيعي در بخش‌هاي دولتي، توسط ماماها انجام مي‌شود ‏

**آموزش رشته مامايي
دكتر خدا كرمي مي‌افزايد: آموزش رشته مامايي از بدو تاسيس در دانشكده‌هاي علوم پزشكي انجام مي‌شد كه بعد از انقلاب فرهنگي اين رشته با رشته پرستاري در دانشگاه‌هاي پرستاري ادغام يافت وضعف اصلي اين رشته هم ازهمان موقع شروع شد، زيرا همواره مديران و مسئولان مامايي، همكاران عزيز پرستار هستند و از اينرو خود به خود رشته مامايي كه ماهيت متفاوتي با پرستاري دارد و عموما ارائه دهنده توصيه‌هاي بارداري و سلامت است، ناديده گرفته مي‌شود يكي از مطالبات جامعه مامايي اين است كه دانشكده‌هاي مستقل «مامايي و سلامت باروري» تاسيس شود، بخصوص امروزه كه بحث سياست‌هاي كلي خانواده و جمعيتي مطرح است، حرفه مامايي مي‌تواند عصاي دست تمامي سازمان‌ها براي پيشرفت سياست‌هاي كلي خانواده و سياست‌هاي جمعيتي كشورباشد. ‏

رئيس انجمن علمي مامايي ايران با اشاره به اين مطلب كه سازمان‌هاي بيمه گر نسخ مامايي و درخواست‌هاي پار كلينيك‌ها بخصوص در مورد سونوگرافي را كه ماماها در خواست مي‌دهند، پذيرش نمي‌كنند، ياد آوري مي‌كند: طرح پايلوت بيمه مامايي در سال 1383 در هيات دولت به تصويب رسيده، ولي متاسفانه هنوز اجرايي نشده است و اين در حالي است كه ما از نظر قوانين مشكلي نداريم، اما مديريت‌هاي مياني وزارتخانه‌هاي رفاه و بهداشت،درمان و آموزش پزشكي همواره رشته مامايي را با چالش‌هاي زيادي روبرو كرده‌اند. ‏

‏ وي مي‌گويد: هم اكنون كشورمان ازنظر نيروي انساني ماما وضعيت مناسبي دارد، حال آن كه خيلي از ديگر كشور‌ها با كمبود ماما روبرو هستند كه به عنوان مثال به انگلستان مي‌توان اشاره كرد.‏
در حال حاضر حدود50 هزار ماما در كشور وجود دارند كه شمار قابل توجهي از آنان در مقاطع كارشناسي ارشد و دكترا در مراكز درماني، بهداشتي، پژوهشي و آموزشي مشغول كار هستند و با اجراي طرح تحول سلامت و پزشك خانواده نيز تعداد زيادي از آنان جذب شده‌اند.

سال گذشته سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور برنامه جذب 4 هزار و 600 ماما را اعلام كرد و براي آن رديف اعتباري گذاشت كه متاسفانه چون سياست‌گذاران و تصميم‌گيران در وزرات بهداشت، درمان و آموزش پزشكي ماما نيستند، حدود 9 هزار رديف مامايي را به ديگرمشاغل اختصاص دادند.جامعه مامايي اين امكان را دارد كه با عنوان شغلي خودش در بخش‌هاي بستري زنان، نوزادان و مراقبت‌هاي ويژه نوزادان و همين طور جراحي زنان خدمت كنند تا به اين وسيله بخشي از كمبود پرستار، جبران شود.

**وظايف سنگين ماما‌ها
مريم بابايي، مامايي كه10 سال در بخش زايمان يك بيمارستان خصوصي مشغول به كار است، به گزارشگر روز نامه اطلاعات مي‌گويد: هر سال به مناسبت روز ماما به سراغ ما مي‌آيند و درددل‌هاي مان را در روزنامه‌ها چاپ مي‌كنند، اما مشكلات ما به قوت خود باقي مي‌ماند.‏

وي با بيان اين مطلب كه كسي به فكر ماماهاي بي‌كار نيست كه متاسفانه روزبه‌روز هم به آمار شان افزوده مي‌شود، مي‌افزايد: ماما در اينكه زايمان را به طرف زايمان طبيعي يا سزارين هدايت كند، نقش مهمي دارد، بخصوص با زايمان‌هاي بدون درد كه امروزه در جهان متداول شده است. ماما به خوبي مي‌تواند با صحبت كردن با مادر، او را به انتخاب زايمان طبيعي تشويق كند و با صبرو تحمل، او را راضي كند كه زايمان طبيعي داشته باشد. ‏

بابايي در مورد مهم‌ترين وظايف ماماها ياد آوري مي‌كند:در اغلب كشورها، ماماها آزمايش‌هاي بيماري‌هاي زنانه را انجام مي‌دهند و به برنامه ريزي‌هاي پيش از بارداري كمك مي كنند. ارائه مراقبت‌هاي پيش از بارداري و زايمان، كمك به زائو طي زايمان، راهنمايي درباره شيردهي با سينه مادر و ديگر موارد مراقبت از نوزادان و كمك به زنان يائسه، از ديگر خدمات ماماها محسوب مي‌شود. ‏

وي در مورد مزيت استفاده از ماماها در زايمان‌هاي طبيعي مي‌گويد: ماما‌ها مي‌توانند به زنان باردار كمك كنند كه تجربه زايمان طبيعي تري داشته باشند. آنان اغلب مراقبت‌هاي شخصي تري نسبت به پزشكان ارائه مي‌دهند كه شامل استفاده از زمان براي صحبت با مادران آينده درباره نگراني‌ها و نيازهاي آنان است.‏

تحقيقات نشان مي‌دهد كه ماما‌ها ريسك مرگ و مير نوزادان را كاهش مي‌دهند و نياز براي جراحي سزارين و مداخلات ديگر را كم مي‌كنند. بر اساس اين تحقيقات، زايمان با كمك ماما 19 درصد باعث كاهش مرگ و مير نوزادان مي‌شود و همچنين نرخ سزارين كمتري نسبت به زايمان‌هاي بدون حضور ماماها دارند. ‏

**انتقاد از طرح تحول سلامت
نسرين، مامايي كه 20 سال دربخش زايمان يك بيمارستان دولتي مشغول به كار است، با انتقاد از طرح تحول سلامت به گزارشگر روز نامه اطلاعات مي‌گويد: در اين طرح وظايف ماماها به درستي مشخص نيست، چرا كه گاهي ما را مراقب سلامت مي‌نامند كه فقط بايد مراقبت‌هاي بارداري را به مادران آموزش دهيم و گاهي شرح وظايف يك پرستار را بايد اجرا كنيم و زماني هم بايد ماما باشيم، بدون آن كه حق مداخله در زايمان را داشته باشيم!‏

‏وي مي‌افزايد: پرداخت نكردن درست و به موقع حق ويزيت مامايي به ماماهاي شاغل در بيمارستان‌ها، يكي ازمهم‌ترين مشكلاتي است كه ما با آن روبرو هستيم و اين در حالي است كه روند سلامت بارداري و زايمان به علت زحمات ماماها بهبود چشمگيري پيدا كرده است و از اين رو بايد حق زايمان ماماهاي شاغل در بيمارستان‌ها به صورت عادلانه و صحيح پرداخت شود، ضمن اينكه در بيشتر بيمارستان‌هاي‌ كشور «اتاق معاينه مامايي» وجود دارد و مادران باردار ويزيت مامايي مي‌شوند، اما حق ويزيت مامايي به ماماها پرداخت نمي‌شود. در حالي كه اختصاص تعرفه‌هاي تشويقي به ماماها در زايمان‌هاي طبيعي، باعث دلگرمي ارائه‌دهندگان اين خدمت است و مي‌تواند، نقطه قوت برنامه رايگان شدن زايمان‌هاي طبيعي در كشور باشد.

اين ماما با انتقاد از تخصيص نابرابر تعرفه‌هاي تشويقي زايمان براي ماماها، ياد آوري مي‌كند: با توجه به حضور بيشتر ماماها در كنار مادران، اختصاص تعرفه30 درصدي در مقايسه با تعرفه60 درصدي پزشكان، كه حضور كمتري در بيمارستان‌ها دارند، منطقي نيست.‏

**حق‌الزحمه كلاس‌هاي آمادگي زايمان‌هاي طبيعي ‏
‏ وي با بيان اين مطلب كه حق الزحمه كلاس‌هاي آمادگي زايمان‌هاي طبيعي در بيمارستان‌هاي دولتي به ماماها پرداخت نمي‌شود، مي‌گويد: با توجه به اينكه ماماها، نقش اثرگذاري در ترغيب مادران به انجام زايمان هاي طبيعي دارند، پرداخت نشدن حق الزحمه‌ها، باعث دلسردي آنان مي‌شود و از اين رو بعضي ازآنان به سراغ حرفه‌هاي ديگري مي‌روند. ‏

وي مي‌افزايد: بر اساس آنچه در دستورالعمل ترويج زايمان‌هاي طبيعي آمده است، بايد همه تسهيلات زايمان براي ماماهاي فعال در بخش‌هاي دولتي فراهم شود، تا امكان زايمان‌هاي طبيعي در مراكز دولتي فراهم آيد. اما در اين مورد هنوز قراردادي با ماماها منعقد نشده است تا امكان انجام زايمان‌هاي طبيعي در مراكز دولتي، بهتر و بيشتر فراهم آيد.‏

از سوي ديگر شرايط نامساعد اقتصادي باعث شده است كه برخي از زنان باردار از تغذيه كافي و سالم بر خوردار نباشند، افزايش جمعيت كشور نيازمند ايجاد بسترهاي مناسب است و مادري كه تغذيه مناسبي ندارد، چگونه مي‌تواند فرزند سالمي به دنيا بياورد؟ ما گاهي با مادراني مواجه مي‌شويم كه به دليل تغذيه نامناسب، حتي قادر به شير دادن به نوزاد خود نيستند و نمي‌توانند حداقل‌هاي زندگي را برايش فراهم كنند. متاسفانه در چند سال اخير تولد نوزادان ناقص الخلقه هم زياد شده است كه جاي نگراني دارد و براي كاهش موارد آن، بايد چاره‌انديشي شود.

*منبع: روزنامه اطلاعات، 1396.2.16
**گروه اطلاع رساني**9370**2002**انتشار دهنده: فاطمه قنادقرصي