ایده بلندپروازانه جاده ابریشم/تلاشی برای رهبری جهان یا دخالت چین در نظم نوین جهانی؟

به گزارش ایرنا و بنا بر اعلام مقامات كشور چین، هدف اجرای «كمربند اقتصادی جاده ابریشم» و «جاده ابریشم دریایی قرن 21» موسوم به «یك كمربند - یك جاده» این است كه چارچوب همكاری اقتصادی جدیدی شكل بگیرد و كشورهای این مسیر تحت این چارچوب به طور مشترك در آن مشاركت داشته باشند تا جاده ابریشم قدیمی در عصر جدید، انرژی و حیاتی نو بیابد.
دولت چین در این چارچوب قصد دارد نه ‌تنها مسیری تجاری بسازد، بلكه همچنین می‌خواهد زیرساخت‌های خود را در ابعادی بزرگ گسترش بخشد.
به همین خاطر مقامات چین تصمیم گرفته‌اند با گرد هم آوردن دوستان خود از پهنه آسیا گرفته تا اروپا و آفریقا دوباره نام جاده ابریشم را زنده كرده و طرح بلندپروازانه ای را با این نام آغاز كنند.
پكن از ابتدای اجرای این طرح صندوقی به ارزش 40 میلیارد دلار را برای آن در نظر گرفت و پس از آن دست به راه اندازی موسسات مالی بزرگ از جمله بانك توسعه زیر ساخت آسیا زد تا بتواند خیال كشورهایی را كه قصد مشاركت در این طرح را دارند از هر حیث راحت كند.

*اهداف احیای جاده ابریشم قدیم
چین می گوید، قصد دارد با احیای جاده ابریشم مسیر جدیدی را برای رونق اقتصادی دنیا بخصوص برای كشورهای قرار گرفته در مسیر این جاده راه اندازی كند؛ مسیری كه باید آسیای مركزی را به اروپا وصل كند و به همین منظور تاكید دارد كه مشاركت كشورها در آن بلامانع بوده و هر یك می توانند به فراخور حال خود در آن حضور فعالانه داشته باشند.
در طرح جدید چین، قرار است تقویت ارتباطات میان كشورهای این حوزه از آسیا گرفته تا قاره های آفریقا و اروپا بیشتر شده شده و كشورها از طریق شبكه‌ای از جاده‌ها، خط آهن، بنادر و فرودگاه به یكدیگر متصل ‌شوند.
زمانی كه این ایده توسط رهبر چین مطرح شد، بسیاری اعلام كردند كه او قصد دارد اسطوره‌ای را زنده كند و «جاده‌ ابریشم تازه‌ای» بسازد؛ جاده ای در امتداد جاده ابریشم تاریخی كه زمانی بزرگترین راه تجاری جهان بود.
در این پروژه كه از طرح‌های بسیار بزرگ چین محسوب می شود، همكاری های شفاف و اجرای طرح های مشترك زیربنایی، راهسازی، بندرسازی و ساخت خطوط آهن برای مرتبط كردن سه قاره به یكدیگر به عنوان اصلی ترین اهداف این برنامه معرفی شده است.
تلاش‌های چین برای اجرای این طرح احتمالا تاثیر مهمی روی الگوهای معماری اقتصادی منطقه‌ای از تجارت و سرمایه‌گذاری گرفته تا توسعه زیرساخت ها خواهد گذاشت و در عوض مفاهیم استراتژیك برای چین، ایالات متحده آمریكا و دیگر قدرت‌های بزرگ را تغییر خواهد داد.
بر اساس طرح چینی‌ها و اعلام سیاست دولت جمهوری خلق چین در خصوص فعال‌سازی جاده ابریشم، این طرح در دو مسیر زمینی و دریایی 65 كشور را در آسیا و خاورمیانه و اروپا و شمال آفریقا در بر می‌گیرد.
از میان این 65 كشور، تعداد 20 كشور پایه‌های اصلی و دارای اولویت و ظرفیت در مسیر جاده ابریشم هستند و ایران در میان این 20 كشور برگزیده قرار دارد.
بسیاری از كارشناسان، ایده یك كمربند، یك جاده را نسخه چینی طرح مارشال (Marshal Plan) در منطقه و برخی نیز ایده را فراتر از طرح مارشال می دانند زیرا دنیا را در بر می گیرد و ارزش اقتصادی آن را به بیش از 21 تریلیون دلار آمریكا برآورد می شود.
تاكنون بیش از 100 سازمان و كشور به طرح نوین راه ابریشم زمینی و دریایی چین ملحق شده اند و از این میان بیش از 40 سازمان و كشور توافقنامه هایی را با چین امضا كرده اند.
مجمع عمومی سازمان ملل و شورای امنیت و همچنین سازمان همكاری های اقتصادی آسیا و اقیانوس آرام (اپك) نیز در اسناد خود راه ابریشم را مورد توجه جدی قرار داده اند.
همچنین پیش بینی شده است تا سال 2020 میلادی میزان سرمایه گذاری در زمینه ساخت تاسیسات زیربنایی در آسیا به 8 تریلیارد دلار برسد.
چین از زمانی كه این ایده توسط رهبر آن كشور مطرح شد تاكنون طرح های مختلفی را در دست اجرا دارد كه از آن جمله می توان به ساخت كریدور اقتصادی چین و پاكستان و اجرای طرح بزرگ ساخت «پل پادما» در بنگلادش و ایجاد یك شبه ریلی میان چین و كشورهای اروپایی و آسیایی از جمله مهمترین برنامه های در حال اجرا در چارچوب جاده ابریشم نوین اشاره كرد.
بر اساس آمارها اعلام شده، كل تجارت چین با كشورهای حوزه راه ابریشم در سال 2016 میلادی بر اساس آمار رسمی چین به 913 میلیارد دلار رسیده است.
شركت های چینی تاكنون 50 میلیارد دلار در كشورهای مرتبط با راه ابریشم سرمایه گذاری كرده و به ایجاد 56 منطقه تجاری در 20 كشور مساعدت كرده اند.
فعالیت آنان همچنین باعث ایجاد درآمد مالیاتی یك هزار و 100 میلیارد دلاری شده و 180 هزار شغل در كشورهای مذكور شده است.

* تاسیس بانك جدید
پكن به منظور تامین مالی این پروژه عظیم یك صندوق با ارزش 40 میلیارد دلار از همان ابتدای مطرح شدن این طرح اختصاص داده و از سال 2015 میلادی نیز بانك سرمایه گذاری زیرساخت آسیا (AIIB) را نیز ایجاد كرده است كه برای اجرای طرح زیربنایی وام و سرمایه اختصاص می دهد و هم اكنون بیش از 70 عضو دارد كه جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یكی از اعضای هیات موسس آن محسوب می شود.
به همین دلیل در ژوئن سال 2015 بر خلاف خواست و اراده آمریكا، 57 كشور طرح تاسیس بانك یادشده را امضاء كردند كه در میان آنها انگلیس، فرانسه و آلمان هم به چشم می‌خوردند. در واقع، هر گاه چینی‌ها پروژه بزرگی را تدارك می‌بینند، هر كشوری مایل است می تواند در آن سهیم باشد.
«شی جین پینگ» رئیس جمهوری خلق چین پیش بینی كرده كه در مدت یك دهه از راه اندازی این مسیر، ارزش تجاری آن برای كشورهای قرار گرفته در این مسیر كه یكی از آنها ایران است به 2 هزار و 500 میلیارد دلار برسد.
در حال حاضر چین شش كریدور در مسیر جاده ابریشم نوین در حال اجرا دارد كه شامل كریدور جدید قاره ای «آسیا - اروپا»، «كریدور روسیه - چین - مغولستان»،‌ «كریدور آسیای غربی - آسیای مركزی - چین»، «كریدور شبه قاره هند - چین»، «كریدور پاكستان - چین» و «كریدور بنگلادش -‌ چین - هند - میانمار» است.
با اجرای این طرح ها در واقع شبكه ای بسیار بزرگ و گسترده میان كشورهای حوزه جاده ابریشم در بیشتر مناطق آسیا و اروپا شكل می گیرد.

*نقش ایران در اجرای طرح جاده ابریشم نوین
موقعیت سنتی ایران كه از دیرباز یكی از مسیرهای اصلی جاده ابریشم تاریخی بود، باعث شده تا چین حساب ویژه ای روی ایران در احیای این جاده باز كند.
بررسی‌ها نشان دهنده این واقعیت است كه در طرح احیای جاده ابریشم چین، ایران یكی از مهمترین و زیربنایی ترین بخش های این طرح خواهد بود كه رئیس جمهوری چین تلاش بسیاری برای اجرایی شدن آن دارد.
در واقع حضور در این طرح فقط خواست ایران نیست، بلكه در برنامه ریزی هایی كه چین برای احیای جاده ابریشم نوین انجام داده، لازم است كه ایران نقشی بسیار فعالتری در آن داشته باشد.
به باور مسئولان و مقامات كشور چین، ایران منطقه ای تاریخی در این مسیر است و در طول تاریخ بیش از 2 هزار ساله نیز همین مسیر بوده كه دو كشور را به یكدیگر مرتبط ساخته است.
آنان همچنین ایران را عنصر مركزی در كمربند اقتصادی جاده ابریشم می دانند، كمربندی كه به شدت برای تحقق آن تلاش می شود و بسیاری از كارشناسان، بخشی از این تلاش ها را گسترش نفوذ فرامرزی چین از طریق آسیای مركزی به خلیج فارس و اروپا می دانند.
شبكه خبری «آسیا تایمز» هنگ كنگ پیشتر در گزارشی نوشته بود: همین اشتیاق چین است كه سبب شد تا ایران با همكاری این كشور به عضویت بانك سرمایه گذاری توسعه زیرساخت آسیا موسوم به (AIIB) درآید و به عنوان یكی از اعضای هیات موسس آن انتخاب شود.
برآوردها نشان می دهد كه چنانچه طرح جاده ابریشم اجرایی شود ایران محل انتقال و گذر 12 میلیون تن كالا در سال خواهد بود.
«شی جین پینگ» رئیس جمهوری خلق چین پیش بینی كرده است كه در مدت یك دهه از راه اندازی این مسیر، ارزش تجاری آن برای كشورهای قرار گرفته در این مسیر كه یكی از آنها ایران است به 2 هزار و 500 میلیارد دلار برسد.
با توضیحات ارائه شده و با توجه اینكه دو كشور چین و ایران دارای قدرت اثرگذار، مهم و برتری نسبی در آسیا هستند؛ تقویت كمربند جاده ابریشم بین این دو كشور نه ‌تنها برای دو ملت ثمربخش خواهد بود، بلكه پشتیبانی مفیدی برای برقراری پیوند بین كشورها و تحقق هدف توسعه مشترك در منطقه آسیا را نیز فراهم خواهد كرد و مردم منطقه خواهند توانست از ثمره این توسعه بهره‌مند شوند.

* نگرانی‌های اجرای این طرح
یكی از خطرات مهمی كه در خصوص اجرای ایده «یك كمربند - یك جاده» توسط برخی ها مطرح می شود این است كه بسیاری از كشورهای آسیایی و همچنین آمریكا در مورد تاثیر جغرافیایی سیاسی یا ژئوپلوتیكی این اقدام چین بسیار نگرانند و برخی آن را «پروژه‌ای برای تسخیر جهان» می‌نامند.
گرچه چین سعی دارد این اقدام را ابتكار عملی برد - برد جلوه دهد اما این امر برای برخی از كشورهای منطقه مانند ژاپن، هند و روسیه متضمن مفاهیم مهمی در زمینه سیاست خارجی است.
از نظر مسكو این اقدام به معنای تاثیر چین بر كشورهای آسیای میانه است و هند نیز كه سریلانكا را حیات خلوت خود می پندارد از سرمایه گذاری های چین در این كشور خشنود نیست.
از طرف دیگر، جاده ابریشم دریایی سبب افزایش قدرت نیروی دریایی این كشور در خارج و همچنین و فعالیت های چین در زمینه ایجاد زیرساختارهای فناوری اطلاعات، باعث تقویت نفوذ آن در منطقه می شود كه از نظر امنیتی این اقدامات برای كشورهای رقیب خوشایند نیست.
این در حالیست كه برخی از كارشناسان حوزه سیاسی اقدام چین در ایجاد جاده ابریشم جدید با چنین وسعتی را نوعی مداخله در نظم نوین جهانی می دانند.
به باور آنها، «اجرای این طرح از جانب چین باعث شده برخی كشورها به طور فزاینده‌ای نگران آن باشند كه این طرح سبب شود بیش از اندازه به چین وابسته شوند و به همین خاطر قزاقستان سرمایه‌گذاری چین و مهاجرت از این كشور را از بیم نفوذ چینی‌ها محدود كرده و كوشیده است برای ایجاد تعادل، روابط گرمتر با مسكو را دنبال كند.»
با توجه به موارد ذكر شده، اما این ایده از نظر تئوریكی حامیانی برای نظر نوین جهانی هم دارد و در شرایط كنونی از جانب بسیاری از كشورها با دید مثبت تلقی شده و از آن استقبال هم كرده اند.
با توجه به اینكه مفهوم «یك كمربند - یك جاده» مستلزم حفظ منافع سایر كشورها نیز هست، بسیاری از كشورها آن را با دید احترام متقابل، ارتباط دوستانه و وضعیت برد - برد در نظر می گیرند و حاضرند با چین همكاری كنند چرا كه اعتقاد دارند اگر این طرح به نتیجه برسد، مسیرهای مختلف دنیا نسبت به گذشته آسانتر و سهل تر در دسترس‌ خواهند شد.
آساق**فرهاد راستی