دروغ در سخن و گفتار فرد رخ می دهد و در اصطلاح به معنی نداشتن همخوانی سخن با حقیقت است. شخص دروغ گو سعی دارد تا با دروغ و سوگندهای دروغین و به بهره برداری از باورهای مردم بپردازد و به منافع شخصی خود دست یابد.
دروغ از بدترین و زشت ترین گناهان و منشا بسیاری از مفاسد محسوب می شود تا آنجا كه یكی از گناهان كبیره و از رذایل اخلاقی بزرگ به شمار می رود و در قرآن و روایت های معصومان(ع) به شدت نكوهش شده است و آن را ریشه و سرچشمه سایر گناهان دانسته اند. خداوند در آیه 28 سوره غافر می فرماید: «خداوند كاذبان و دروغگویان را هدایت نمی كند و اسباب بی آبروی شان را فراهم می كند.»
سلب اعتماد عمومی از مهمترین آثار دروغ گویی در حوزه اجتماعی است. افزایش دروغ در میان افراد جامعه، هر گونه قضاوت و داوری درست را از میان می برد و اشخاص در تعامل با یكدیگر نمی توانند به گفتارهای یكدیگر در هیچ حوزه ای اعتماد كنند. امام علی(ع) در روایتی می فرماید: «از دوستی با دروغگو بپرهیزید كه او همچون سراب است، دور را در نظر تو نزدیك و نزدیك را دور می سازد.»
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا در سومین روز از ماه مبارك رمضان با توجه به اهمیت مساله دروغ و آثار آن بر زندگی فردی و اجتماعی با «سید محسن میرباقری» عضو هیات علمی تربیت دبیر دانشگاه شهید رجایی و عضو موسسه علوم مجتبی(ع) به گفت وگو پرداخته است.
میرباقری دروغ را به معنای بیان خلاف حقیقت و واقع برای دیگران دانست و گفت: در آیه های قرآن و روایت های ائمه اطهار(ع) فرد دروغ گو، بسیار مذمت و آثار بسیار نامطلوبی برای دروغ بیان شده است و این بزرگواران دروغ را به عنوان یكی از گناهان كبیره معرفی كرده اند. در شرح نهج البلاغه در حدیثی از پیامبر اكرم(ص) نقل می شود: «وقتی كه فردی دروغ بگوید فرشتگان از او یك میل دور می شوند به خاطر بوی بدی كه از دروغ او استشمام می كند.»
بنابراین از این حدیث می توان دریافت كه گناهان آثاری دارند كه امكان دارد، انسان متوجه آن نشود اما عارفان و عالمان نسبت به آن واقف هستند و تاثیرات منفی آن را متوجه می شوند. انسان دروغ نمی گوید مگر به دلیل خواری خویشتن و حقارتی كه در او وجود دارد و دروغ گویی از علایم نفاق است.
عضو هیات علمی تربیت دبیر دانشگاه شهید رجایی در پاسخ به این پرسش كه آیا ایمان و دروغ با هم قابل جمع است یا خیر، اظهار داشت: امیرمومنان(ع) در بحار الانوار جلد 72 صفحه 261 می فرماید: «صدق امانت و دروغ گویی خیانت است.» و در حدیثی از امام كاظم(ع) به یكی از اصحاب خود به نام حشام بن حكم آمده است: «انسان عاقل دروغ نمی گوید هرچند كه خواسته دل او در دروغ باشد.» كذب و ایمان با هم قابل جمع نیست و افرادی دروغ پردازی می كنند كه به خصوص در ارتباط با مسایل معنوی و الهی به آیه های خدا ایمان ندارند. در این ارتباط امام باقر(ع) در بحار الانوار جلد 72 صفحه 247 فرمود: «یكی از آثار كذب ویرانی و ویران گری ایمان است.» حسن بن محبوب یكی از اصحاب امام صادق(ع) می گوید: از امام صادق (ع) پرسیدم: آیا ممكن است مومن، بخیل باشد؟ فرمود: آري. پرسیدم: آیا ميشود ترسو باشد؟ فرمود: آري. پرسیدم: آیا دروغگو هست؟ فرمود: نه و خائن هم نیست. سپس فرمود: مومن بر هر خویي سرشته ميشود، مگر خیانت و دروغ.
این كارشناس مسایل دینی در ارتباط با پیامدهای دروغ یادآور شد: هر فردی كه باب دروغ گویی بر او باز شود هر كاری را ممكن است انجام دهد، پس انسان باید تمرین كند كه هرگز دروغ نگوید. رسول اكرم(ص) در ارتباط با آثار و نتایج دروغ در روایتی می فرماید: «فجور به معنای خودكامگی و معصیت گفته شده است و دروغ انسان را به فجور، خودكامگی و معصیت منحرف می كند و فجور، معصیت و خودكامگی انسان را به سمت آتش جهنم می كشاند.» مومن حتی باید از دروغ شوخی هم بپرهیزد و امام علی(ع) در بحار الانوار جلد 72 صفحه 249 فرمود: «هیچ بنده ای طعم ایمان نمی چشد مگر آن كه دروغ را ترك كند دروغی كه شوخی باشد یا جدی». امام سجاد نیز در بحار الانوار جلد 72 صفحه 235 می فرماید: «از دروغ بپرهیز كوچك یا بزرگ و شوخی یا جدی. اگر فردی در دروغ كوچك بی پروا باشد آرام آرام به دروغ بزرگ هم جرات پیدا می كند.»
وی با اشاره به این كه دروغ، پایه و اساس تمام بدی ها و گناهان است، تصریح كرد: در برخی از روایت ها گفته اند كارهای بد كلیدی دارد كه دروغ است و فردی كه اهل دروغ گویی باشد به خودش اجازه می دهد تا هر عمل گناهی انجام و سپس منكر آن شود. امام باقر(ع) در بحار الانوار جلد 72 صفحه 236 فرمود: «خداوند برای شرها قفل هایی قرار داده و با فطرت و حیایی كه در انسان است نمی تواند كار شر انجام دهد اما یك كلیدی برای آن وجود دارد كه اگر فردی به آن مبتلا شود هر شری برای او امكان پذیر خواهد شد و آن شراب خواری است و اما دروغ گویی از شراب خواری بدتر است.» امام عسكری(ع) در حدیثی می فرماید: «همه بدی ها را در منزلی جمع كردند و كلید آن را دروغ قرار دادند.»
میرباقری در تقسیم بندی گناهان با بیان این كه در میان دروغ ها برخی قبح بیشتری دارند، گفت: دروغ هایی كه به خدا، پیامبر و مسایل الهی بسته شود گناه و پیامدهای بدتری دارد. پروردگار متعال در آیه 144 سوره انعام می فرماید: «چه كسی ظالم تر است از آن فردی كه به خدا دروغ ببندد تا از روی نادانی مردم را گمراه كند.» و در آیه 60 سوره زمر آمده است: «روز قیامت خواهی دید افرادی كه به خدا دروغ بسته اند صورت شان سیاه است.» بنابراین خیلی باید مراقب اظهار نظرهای دینی خود بود. امام صادق(ع) در كافی جلد 2 و صفحه 339 فرمود: «دروغ بستن به خدا و پیامبر خدا از گناهان كبیره است.»
عضو هیات علمی تربیت دبیر دانشگاه شهید رجایی در رابطه با دروغ گویی در ماه مبارك رمضان، اظهار داشت: یكی از مبطلات روزه، دروغ به خدا و پیامبرش است. هر دروغی روزه را باطل نمی كند البته ارزش آن را كم می كند اما دروغ به خدا و مقدس ها روزه را باطل می كند. ماه رمضان فرصتی بسیار طلایی به شمار می رود و مومن خود را آماده می كند برای آن كه برای خدا خویشتن داری كند و غذا نمی خورد و از مبطلات روزه اجتناب می كند این آمادگی یك زمینه اخلاص فراتری را هم به وجود می آورد. به خصوص كه رمضان، ماه نزول قرآن و رحمت خدا نیز است و شیطان ها در غل و زنجیرند و درهای بهشت گشوده شده اند. در حدیث نورانی از حضرت محمد(ص) آمده است: «در این ماه انسان آمادگی بیشتری برای تقوای الهی دارد و انسان باید خود را برای پاك بودن و پاكیزگی مهیا سازد.»
روزه داران سه گروه هستند دسته نخست افرادی كه از خوراك و آشامیدن اجتناب می كنند و بخش دوم افرادی كه از هر گناهی دوری می كنند و سوم آنهایی كه از غفلت خدا می پرهیزند. مومنان می بایست كه از این فرصت برای تطهیر نفس استفاده كنند. خداوند در قرآن می فرماید: «ما روزه بر شما مانند گذشتگان واجب كردیم. روزه می تواند شما را به مقام تقوا برساند پس از آن بهره ببرید.»
این كارشناس مسایل دینی دروغ را در 2 موقع جایز دانست و یادآور شد: اصطلاحی در میان مردم رایج شده است مبنی بر این كه دروغ مصلحتی عیبی ندارد اما در این ارتباط هر مصلحتی منظور نیست. اگر مطلق مصلحت باشد ما دروغ بدون مصلحت نداریم. هر فردی برای دروغی كه می گوید مصلحتی برای خودش متصور است. امام صادق(ع) در بحار الانوار جلد 72 صفحه 236 فرمود: «دروغ ناپسند است مگر در2 چیز؛ شر ظالمی را از خود یا بنده مومن خدا دفع كند و میان افراد اصلاح و صلح برقرار كند.»
وی در پایان در ارتباط با این موضوع كه چگونه می توان راست گویی و صداقت را در جامعه نهادینه كرد، بیان داشت: صداقت را به كودكان باید آموخت و والدین باید در عمل صادق باشند و به در تربیت فرزندان راستگویی را تمرین و قبح و زشتی دروغ را برای آنها تشریح كنند و اگر در خانواده فضای صدق حاكم باشد به جامعه نیز سرایت می كند بنابراین كار فرهنگی باید روی آن انجام شود.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار:مهسا شریفی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**2059**9131
تهران- ایرنا- ائمه اطهار(ع) و بزرگان دین دروغ را پایه و بنیان تمام بدی ها و كلید تمامی زشتی ها و پلیدی ها دانسته اند؛ معصیتی بزرگ كه مواهب و الطاف الهی از انسان دور می سازد. ماه رمضان هنگامه ای ارزشمند است تا انسان با زدودن زنگار دل و استغفار از این گناه بزرگ به تقرب الهی دست یابد.