سدسازی های تركیه تشدیدكننده كانون ریزگردها در عراق است/ لزوم دیپلماسی فعالتر برای رفع مشكل

«هدایت فهمی» روز یكشنبه در گفت وگوی اختصاصی با خبرنگار اقتصادی ایرنا با اشاره به ابعاد سدسازی ها در تركیه و افغانستان و تاثیر آنها بر آینده منطقه و ایران، افزود: حجم مخازن سدهایی كه تركیه روی رودخانه های دجله و فرات احداث كرده بیش از 100 میلیارد متر مكعب و فقط حجم مخزن سد «آتاتورك» افزون بر 48 میلیارد و 700 میلیون مترمكعب است.
به گفته این مقام مسئول، «گاپ» (Great Anatolian Project) – به اختصار GAP - پروژه عظیمی مشتمل بر 22 سد بزرگ و كوچك و 19 طرح برقابی روی رودخانه های دجله و فرات در منطقه شرقی تركیه است كه 9 استان و 10 درصد خاك این كشور را شامل می شود.
به گفته فهمی، در طرح اولیه این پروژه، اجرای كشت آبی در 1.8 تا 2 میلیون هكتار از اراضی تركیه و تولید سالیانه حدود هفت هزار و 500 مگاوات انرژی برق پیش بینی شده است.
وی با یادآوری اینكه همه آب رودخانه های دجله و فرات كه كشور عراق را مشروب می كند از تركیه سرچشمه می گیرد، خاطرنشان كرد: پروژه گاپ با همكاری 81 شركت خارجی از جمله شركت هایی از ایتالیا، آمریكا، آلمان، سوئد، بلغارستان، رژیم اشغالگر قدس، عراق و اردن فعال شد.
«مطابق آمارهای موجود، از سال 2008 تاكنون و با بهره برداری از این پروژه ها و همچنین تغییرات اقلیمی و افزایش تبخیر، 114 میلیارد مترمكعب از آب حوضه آبریز بین النهرین (میان رودان) در كشور عراق كاهش یافته كه به اندازه تقریبی كل آب تجدیدپذیر ایران است و دومین كاهش آب در یك حوضه آبریز پس از كشور هندوستان در جهان محسوب می شود.»
این كارشناس مسائل آب خاطرنشان كرد: 35 میلیارد مترمكعب از كاهش حجم آورد رودخانه های دجله و فرات به دلیل سدسازی های پروژه گاپ بوده ، اما بقیه این كاهش به دلیل حفر چاه های عمیق در حوضه آبریز بین النهرین (60 درصد)، كاهش نزولات جوی (20 درصد) و تبخیر آب ناشی از افزایش دما (20 درصد) بوده است.
وی با اشاره به عبور رودخانه دجله از عراق، ادامه داد: رودخانه فرات نیز با سرچشمه گرفتن از تركیه، وارد سوریه و عراق شده و این دو كشور را مشروب می كند. تركیه با ساخت سد «آتاتورك» (بزرگترین سد خاورمیانه و نهمین سد بزرگ جهان) با حجم تنظیمی 37 میلیارد مترمكعب (تقریبا به اندازه حجم تنظیمی همه سدهای موجود در ایران) در سال های گذشته، دریافتی سالیانه آب سوریه و عراق را كه پیش از این سالیانه 33 میلیارد مترمكعب بود به 9 میلیارد مترمكعب كاهش داد.
معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو یادآور شد: در سال های گذشته كشور سوریه نیز با ساخت سدهای « اسد» ، « بعث »، « حلب » و «تشرین» روی رودخانه فرات، از حجم آب ورودی این رودخانه به عراق كاسته است.
فهمی در ادامه با اشاره به رودخانه دجله، افزود: حجم ورودی آب این رودخانه به عراق سالیانه 21 میلیارد مترمكعب بود، اما با ساخت سد «ایلیسو» در تركیه با حجم مخزن 10.4 میلیارد متر مكعب، حجم ورودی آب به عراق به حدود سالیانه 9 میلیارد مترمكعب كاهش یافت.
وی گفت: 85 درصد آب شیرین مصرفی مورد نیاز عراقی ها از رودخانه های دجله و فرات تامین می شود و این كشور نیز در سال 1956 میلادی برای اطمینان بخشی به تامین آب شرب مورد نیاز خود، اقدام به ساخت دریاچه مصنوعی «ثرثار» به وسعت 2710 كیلومتر مربع در 120 كیلومتری شمال بغداد كه قابلیت ذخیره 86 تا 100 میلیارد مترمكعب آب را در خود داشت، كرد.
این مقام مسئول هشدار داد: بر اساس تحلیل های كارشناسان تا سال 2045 میلادی 60 درصد به تقاضای آب شیرین در خاورمیانه افزوده می شود؛ این در حالی است كه به دلیل تغییرات اقلیمی و كمبود آب، 10 درصد از منابع موجود آب شیرین در این منطقه كاهش می یابد؛ موضوعی كه می تواند حتی منجر به بروز جنگ های منطقه ای شود و برخی «بیداری اسلامی» كشورهای عربی را از این موضوع متاثر می دانند.

**نیاز به دیپلماسی قوی آب
فهمی تاكید كرد: رفع مشكل ریزگردها در كشور نیازمند تعامل چهارجانبه با كشورهای همسایه و اتخاذ دیپلماسی آب و گسترش روابط سیاسی به منظور رهاسازی حقابه های زیست محیطی است و فقط با یك همكاری منطقه ای میسر می شود.
این مقام مسئول گفت: از آنجایی كه ایران بجز در رودخانه ارس كه بخشی از آن تركیه سرچشمه می گیرد و همچنین آب ورودی به اروند از طریق رودخانه شط العرب، آب مشترك با تركیه ندارد، بر این اساس باید درباره رعایت حقوق پایین دست و حقابه بران و سهم محیط زیست در راستای حفظ تالاب های مرزی، با دولت تركیه وارد مذاكره و دیپلماسی فعال شده، یا از طریق نهادهای مدنی در ارگان های بین المللی در این خصوص پیگیری لازم را به عمل آورد.
وی یادآور شد: از آنجایی كه امروز عراق و سوریه با درگیری های امنیتی و اجتماعی مواجه اند، نمی توانند در مذاكره های دیپلماسی به اعمال قدرت بپردازند و جمهوری اسلامی ایران باید نقش فعالتری داشته باشد.
معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو با اشاره به نمونه های مدیریت مشترك منابع آبی از این دست در سطح جهان، به حوزه های آبریز «دانوب» و «راین» در اروپا اشاره كرد كه این رودخانه ها از كشورهای زیادی می گذرند و افزود: این مهم در اتحادیه اروپا و با حذف تدریجی مرزهای سیاسی با عنوان مدیریت كل حوضه آبریز ممكن شده، اما مطرح شدن این مباحث در خاورمیانه بسیار زود است.

**تالاب هورالعظیم
معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو در ادامه با اشاره به تالاب هورالعظیم افزود: این تالاب كه بزرگترین تالاب استان خوزستان و یكی از بزرگترین تالاب‌های ایران است، در مرز ایران و عراق واقع شده و حدود یك سوم آن در كشورمان و دو سوم آن در كشور عراق قرار دارد.
وی ادامه داد: عمق اصلی این تالاب به سمت كشور عراق است كه حقابه های آن از رودخانه فرات و همچنین از رودخانه های ایران تامین می شود.
فهمی یادآوری كرد: سال گذشته و با شرایط نسبتا مساعد جوی و بارش ها، اكثر مخازن ششگانه هورالعظیم پر آب شده، اما هر زمان خالی از آب می شوند به منشا تولید ریزگرد مبدل می شوند.
وی بیان داشت: حجم آبی كه وارد هورالعظیم می شود با سدهای ساخته شده در بالادست این منطقه كاهش یافته و همین مساله منجر به تشدید ریزگردها در كانون های اصلی در عراق و سوریه و هورالعظیم شده؛ موضوعی كه بسیاری استان ها بویژه غرب كشور را متاثر كرده است.

** سدسازی افغان ها
وی در ادامه با اشاره به سدسازی ها در افغانستان در سال های گذشته، خاطرنشان كرد: در حقابه های شرقی بویژه رودخانه هیرمند، به دلیل وجود پروتكل فیمابین دو كشور، از وضعیت بهتری برخورداریم.
فهمی بیان داشت: سد «سلما» روی «هریر رود» با حجم 640 میلیون مترمكعب، سد «بخش آباد» در ولایت «فراه» با حجم 1360 میلیون مترمكعب و سد «كمال خان» در ولایت «نیمروز» كه در این كشور ساخته شده یا در حال احداث هستند، از جمله فعالیت افغان ها در عرصه سدسازی در رودخانه های مشترك بین دو كشور است كه طبق پروتكل های موجود، در حوضه رودخانه هیرمند، باید حجم 850 میلیون متر مكعب آب از این رودخانه را به ایران تحویل دهد.
وی تاكید كرد: در این زمینه نیز باید دستگاه دیپلماسی كشور فعال تر عمل كند و بروز هرگونه ضعف بر حجم آب سد دوستی، چاه نیمه های زابل و ... اثرگذار خواهد بود؛ هرچند افغانستان در سال های گذشته تعامل بهتری به نمایش گذاشته است.
به گزارش ایرنا، پیشتر «علیرضا دائمی» قائم‌مقام وزیر نیرو در امور بین الملل عنوان كرده بود، آسیب اصلی ایران از سدسازی های تركیه در مناطق بالادست میان رودان (بین النهرین) فقط ناشی از ریزگردها و نه مساله آب است كه در این زمینه تشكیل مدیریت مشترك حوزه آبریز با حضور كشورهای اثرگذار و اثرپذیر ضروری است.
برای آگاهی از آخرین اخبار اقتصادی ایران و جهان با كانال اقتصادی ایرنا در تلگرام همراه شوید:
@IRNAeco
https://t.me/irnaeco
اقتصام** 3065 **1561** خبرنگار: محمد ملك دار ** انتشار:مژگان توانا