فعاليت در فضاي مجازي از منظر قرآن * محسن قرائتي

تمام جوان‌هاي ما يوسف هستند و اگر بخواهيم اينها را داشته باشيم، نمي‌شود از يك راه وارد شد. بايد از تمام امكانات استفاده كنيم.
امروزه فضاي مجازي، شبكه‌ها، ماهواره‌ها، سايت‌ها، اينترنت و تلفن‌هاي همراه هر كدام يك راه جديد ارتباطي است، كه مورد استفاده عموم مردم خصوصاً نسل نو مي‌باشد.
خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد: «وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ» (ابراهيم/4) ما هيچ پيامبري را، جز به زبان قومش، نفرستاديم و امروز فضاي مجازي، زبان نسل جوان است و بسياري از اطلاعات خود را از اين فضا كسب مي‌كند.
قرآن به مومنان مي‌فرمايد: «وَ أَعِدُّوا لَهُم مَّااسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ» (انفال/60) در مقابل دشمن هر چه مي‌توانيد ابزار و امكانات آماده كنيد. در حال حاضر دشمن از ابزار فضاي مجازي براي نفوذ و سيطره و سلطه فرهنگي استفاده مي‌كند، ما هم بايد از اين فضا براي تبليغ و ترويج فرهنگ و معارف قرآن و اهل بيت(عليهم‌السلام) استفاده كنيم.
شما فرض كنيد يك ديوار در خيابان است كه هر كس مي‌تواند اعلاميه‌اش را بچسباند. اگر مذهبيون از اين ديوار استفاده نكنند، قطعاً كساني كه قصد و نيتشان تخريب و ضربه زدن به مذهب و دين است، از اين ديوار استفاده سوء مي‌كنند.
اولياي خدا از هر فرصتي به بهترين نحو استفاده مي‌كردند. ما چقدر تا به حال ‌توانسته‌ايم از فضاي مجازي استفاده كنيم و نكرديم؟‌ براي عبادت، ماه رمضان يك فرصت است، براي معاد، استفاده از بهار يك فرصت است، براي نزول آيات، شأن نزول يك فرصت است، فضاي مجازي نيز براي تبليغ و ترويج معارف دين يك فرصت است.
در احاديث مي‌خوانيم: «الفرصةُ سريعةُ الفَوتِ بَطئيةُ العَودِ!» (بحار/ج78/ص113) و: «بَادِرِ الْفُرْصَةَ قَبْلَ أَنْ تَكُونَ غُصَّةً» (نامه31نهج‌البلاغه) فرصت زود مي‌رود و دير مي‌آيد و چه بسا اصلاً به دست نيايد. پس پيش از آنكه غصه بخوريد از آن بهره بگيريد.
بايد بدانيم با علم و تكنولوژي نمي‌شود مخالفت كرد. امام(ره) وقتي از پاريس به بهشت زهرا(س) آمدند. فرمودند: ما با سينما مخالف نيستيم، با فيلم بد مخالف هستيم. امروز فضاي مجازي به عنوان يك ابزار در دسترس همه و بويژه جوانان است. ابزاري كم‌هزينه، سريع، فرامرزي، جذاب و دوطرفه كه در واقع يك فرصت خوب است. عكس، فيلم، صوت، متن، و همه نوع محتوايي در آن امكان ارسال و استفاده دارد. شرايطي پيش آمده كه ما نيز بايد از آن استفاده كنيم.
يكي از اعمال عمره و حج، سعي بين كوه صفا و مروه در كنار مسجدالحرام است كه حاجي بايد هفت بار اين مسير را طي كند. پيش از اسلام، روي كوه صفا يك بت و روي كوه مروه بت ديگري قرار داشت.
در زمان پيامبر، مسلمان‌ها گفتند: چون روي اين دو كوه بت است، ما سعي را انجام نمي‌دهيم. آيه نازل شد كه نگوئيد چون بت است، ما نمي‌رويم. بلكه برويد و با حضور خودتان شعائر الهي را تقويت كنيد: «إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَائِرِ اللَّـهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَن يَطَّوَّفَ بِهِمَا» (بقره/158)
در فضاي مجازي، هم مي‌شود كار حق انجام داد، هم كار باطل! اگر دانشمندان، اساتيد دانشگاه، علماء، طلاب فاضل، فرهنگيان، دانشجويان و اهل فرهنگ، فضاي مجازي را از حق پر كنند، قطعاً حضور باطل در اين فضا كم‌رنگ‌تر خواهد شد.
خود من، به اين امر معتقد هستم و در اين زمينه قدم‌هايي برداشته‌ام. در حال حاضر دوستان و همكاران ما در تلاشند تا از امكانات فضاي مجازي به نحو مطلوب در جهت تبليغ و ترويج معارف قرآني استفاده كنند.
پايگاه اينترنتي وجود دارد كه از طريق آن كتاب‌ها، فيش‌ها، نوارها، فيلم‌ها و هر چه در اين چهل سال تبليغ به دست آورده‌ايم،‌ به صورت رايگان در اختيار علاقه مندان قرار مي‌گيرد. اگر كسي از آن طرف دنيا بخواهد راجع به شب قدر، مطالبي بداند، مي‌تواند با نگاهي به اين سايت ببيند كه قرائتي درباره‌ شب قدر چه گفته است؟‌ من 36 سال است در تلويزيون هستم و هر سال شب قدر، راجع به اين شب صحبت كرده‌ام. پس 36 سخنراني براي شب قدر دارم.
بايد توجه داشت كه در حال حاضر دشمنان و استكبار، با اهداف مختلفي از اين فضا بهره‌برداري مي‌كنند:
عده‌اي با مقاصد شيطاني به دنبال ارائه و ترويج باورها و رفتارهاي انحرافي هستند. قرآن مي‌فرمايد: «وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَي أَوْلِيَائِهِمْ» (انعام/121) شيطان به ذهن افراد مي‌اندازد كه چنين كاري بكنند و وسوسه‌ها از شيطان است.
عده‌اي به دنبال سلب آرامش و آسايش از مردم هستند و هدف اصلي‌شان ايجاد آشوب در جامعه است.
اينان با پخش برخي فيلم‌ها و تصاوير واقعي و ساختگي درصدد از بين بردن فضاي وحدت و همدلي و اعتماد و صداقت بين مردم و مسئولين هستند تا از آب گل‌آلودي كه خود ايجاد مي‌كنند، ماهي تفرقه و ضربه زدن به دين و نظام را بگيرند.
قرآن كريم مي‌فرمايد: «فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَدًا لَّهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَـذَا إِلَـهُكُمْ وَإِلَـهُ مُوسَي» (طه/88) سامري براي آنان مجسّمه گوساله‌اي كه صدايي همچون صداي گوساله (واقعي) داشت پديد آورد؛ پس (به يكديگر) گفتند: «اين خداي شما و خداي موسي است.» آري! افرادي همچون سامري با بهره‌گيري از ابزار هنر و زرق و برق و سر و صدا مي‌خواهند كاري كنند كه مردم غافل شده و از موسي دور شوند.
بر اين اساس بايد براي ارائه‌ و توليد محتوا در اين فضاي پيچيده مسايلي را در نظر گرفت. بايد بدانيم اين فضا و استفاده‌كنندگان از آن چه حقوقي دارند و چه ملاحظاتي را بايد مورد توجه قرار داد. براساس آيات قرآن:
* اولين حق مردم (در فضاي مجازي)آن است كه مطالب و اخبار به شكل صحيح و مستند در اختيار آنان قرار گيرد، نه براساس حدس و گمان، توهين و تهمت، يا شايعه و برداشت شخصي. گاهي وقت‌ها مي‌گويند: آقا در همه‌ سايت‌ها آمده است. ممكن است همه‌ سايت‌ها اشتباه كرده باشند.
قرآن مي‌فرمايد: «إِن جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا» (حجرات/6) اگر يك فاسق خبري آورد، تحقيق كنيد. پخش اخبار بدون تحقيق در درست و غلط بودن آن، مسئوليت‌آفرين است. هدهد به حضرت سليمان(ع) گفت: «أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُكَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقِينٍ» (نمل/22) «من بر چيزي آگاهي يافتم كه تو بر آن آگاهي نيافتي؛ من از سرزمين «سبا» يك خبر قطعي و يقيني براي تو آورده‌ام».
* مسأله‌ دوم اينكه هر محتوايي بايد به اهلش گفته شود. چون همه‌ مردم ظرفيت هر محتوايي را ندارند. موسي(ع) پيامبر اولوالعزم بود، اما در ماجراي همراهي با خضر نشان داد كه ظرفيت و تحمل ديدن و شنيدن همه چيز را ندارد. قرآن مي‌گويد همه‌ مردم ظرفيت يكسان ندارند: «لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءَ إِن تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ» (مائده/101)‌ بر اين اساس خبر و مطلبي را نقل نكنيم كه امنيت فكري و رواني جامعه به هم بخورد.
* نكته ديگر اينكه مسايل و مطالب، به روز و به موقع باشد. تقريباً چهل سال پيش در كتابي، ماجراي جالبي را خواندم. شخصي برف‌هاي خانه‌اش را در منزل همسايه ريخته بود. همسايه شكايتش را به دادگاه برده و در تابستان حكم صادر شده بود كه برف‌هاي ريخته شده را برگرداند. زماني كه همه‌ برف‌ها آب شده بود. نوشدارو بعد از مرگ سهراب!
قرآن در ماجراي فرار موسي از مصر مي‌فرمايد: «وَجَاءَ رَجُلٌ مِّنْ أَقْصَي الْمَدِينَةِ يَسْعَي» (قصص/20) وقتي دربار فرعون تصميم گرفت موسي را بگيرند و او را بكشند. شخصي با سرعت به شهر آمد و اين خبر را به موسي داد. اگر او به موقع نمي‌آمد، كار موسي تمام شده بود.
* مسئله بعد اينكه بايد فعاليت‌ها و حركات دشمنان را رصد كنيم. ببينيم در ديگر سايت‌ها و فضاها چه مي‌گذرد و چه گفته مي‌شود؟ از دشمنان دين و كشور غافل نباشيم. البته اين كار خواص است. كساني كه مسئول هستند، مثل نيروي انتظامي، وزارت اطلاعات، سازمان تبليغات، حوزه‌ها، دانشگاه‌ها و... .
در قرآن مي‌خوانيم كه وقتي مادر موسي، نوزادش را در صندوقي گذارد و آن را به نيل انداخت، آن را رها نكرد، بلكه به دخترش گفت: «وَ قَالَتْ لِأُخْتِهِ قُصِّيهِ فَبَصُرَتْ بِهِ عَن جُنُبٍ وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ» (قصص/11) بدون آنكه كسي متوجه شود، اين صندوق را دنبال كن. ما نيز بايد همه چيز را رصد كنيم. خيلي وقت‌ها از مسايل مهم، زماني خبردار مي‌شويم كه كار از كار گذشته است.
خبرها بايد توسط افراد بصير، تحليل و كارشناسي شود. در اين باره قرآن مي‌فرمايد: «وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَي الرَّسُولِ وَإِلَي(ص) أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ» (نساء/83) اگر اخبار جامعه به پيامبر و پيشوايان - كه قدرت تشخيص كافي دارند - بازگردانده شود، مردم از ريشه‌هاي مسائل آگاه خواهند شد.
* فضاي مجازي بايد سالم باشد و حب و بغض شخصي در آن نباشد. قرآن مي‌فرمايد: «شُهَدَاءَ لِلَّـهِ وَلَوْ عَلَي أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ» (نساء/135) براي خدا شهادت دهيد، اگرچه (اين گواهي) به زيان خود شما، يا پدر و مادر و نزديكان شما بوده باشد! اين بدين معناست كه در درج اخبار و مطالب قبل از رعايت مصالح شخصي، خدا را در نظر بگيريم.
* بايد مواظب بود به افراد بي‌گناه آسيبي نرسد و با آبروي اشخاص بازي نشود. شنيده‌ام كه در سايت‌ها تصاوير و فيلم‌هايي از افراد معروف و غيرمعروف بدون در نظر گرفتن حريم خصوصي و شخصي افراد دست به دست مي‌شود. قرآن مي‌فرمايد: «أَن تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ» (حجرات/6) مبادا به گروهي از روي ناداني آسيب برسانيد!
* بايد مراقب باشيم مطلبي كه منتشر مي‌كنيم، بازتاب منفي نداشته باشد و مورد سوء استفاده و بهره‌برداري غلط قرار نگيرد. قرآن مي‌فرمايد:‌ «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقُولُوا رَاعِنَا وَقُولُوا انظُرْنَا وَاسْمَعُوا» (بقره/104)‌اي افراد باايمان! (هنگامي كه از پيغمبر تقاضاي مهلت براي درك آيات قرآن مي‌كنيد،) نگوئيد: «راعنا»؛ بلكه بگوئيد: «انظرنا». (زيرا كلمه اول، هم به معني «ما را مهلت بده!» است و هم به معناي «ما را تحميق كن!»؛ و دستاويزي براي دشمنان است).
* امام صادق(ع) فرمود: اگر يك چيزي از من شنيديد، با قرآن تطبيق كنيد، اگر طبق قرآن بود، از ماست. اگر يك چيزي از ما نقل شد كه ضد قرآن بود، قبول نكنيد. حديث را بايد تحقيق كرد. احاديث دروغ بسيار است. وقتي آيه نازل شد كه بعضي از مردم جانشان را در راه خدا فدا مي‌كنند: «وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّـهِ» (بقره/207) معاويه گفت هر كس بگويد اين حديث در شان ابن ملجم است، من به او جايزه مي‌دهم. از معاويه پول گرفتند و آيه‌اي كه در شأن حضرت علي(ع) نازل شده است، گفتند درباره‌ ابن ملجم است.
* فضاي مجازي مانع فضاي حقيقي نشود. چنان سرگرم كار در اين فضا نشويم كه از خانه و خانواده و رفتن به نماز جماعت و جمعه غافل شويم. بدانيم ارتباطي كه از طريق فضاي مجازي با يكديگر برقرار مي‌كنيم، حكم ديد و بازديد حضوري و ملاقات چهره به چهره و صله ارحام را ندارد.
* و نكته آخر اينكه بايد خط قرمزها را حفظ كنيم و قداست‌ها را نشكنيم. خداوند درباره پيامبرش مي‌فرمايد: «وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ فَمَا مِنكُم مِّنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِينَ» (حاقه/44-47) اگر او سخني دروغ بر ما مي‌بست، او را با قدرت مي‌گرفتيم و رگ قلبش را قطع مي‌كرديم و هيچ‌كس از شما نمي‌توانست از (مجازات) او مانع شود! آري! حفظ خط توحيد و مقدسات الهي و ديني چنان اهميتي دارد كه پيامبر محبوب خداوند به خاطر آن تهديد به مجازات مي‌شود.
در پايان هم خطاب من با كساني است كه توليد‌كننده مسايل انحرافي هستند. كساني كه با قصد و نيت شوم خويش در صدد برهم زدن آرامش جامعه و مردم هستند. كساني كه اخباري را در فضاي مجازي منتشر مي‌كنند كه در جامعه ولوله مي‌اندازد.
قرآن درباره اين افراد دستور برخورد شديد داده است و در آيات پاياني سوره احزاب مي‌فرمايد: اگر منافقان و بيماردلان و آنها كه اخبار دروغ و شايعات بي‌اساس در مدينه پخش مي‌كنند دست از كار خود برندارند، تو را بر ضدّ آنان مي‌شورانيم و جز مدّت كوتاهي نمي‌توانند در كنار تو در اين شهر بمانند! آنها از همه جا طرد مي‌شوند و هر كجا يافت شوند، دستگير و به سخت‌ترين مجازات خواهند رسيد! اين سنّت خداوند در اقوام پيشين است و براي سنّت الهي هيچ‌گونه تغييري نخواهي يافت!
آري! مردم حق دارند در آرامش زندگي كنند. اگر كسي با انتشار يك شعري، طنزي، كاريكاتوري يا فيلمي در فضاي مجازي، زلزله‌اي در جامعه انداخت، خداوند در ابتدا مجازات طرد و تبعيد و در مراحل بالاتر بازداشت و حبس و در شرايطي حتي قتل را براي اين افراد در نظر گرفته است و در پايان آيه مي‌فرمايد: در اديان ديگر هم اين‌گونه بوده است.
يعني اين قانون فقط براي اسلام نيست. هر حكومتي، با فرد يا افرادي كه امنيت جامعه را به خطر بيندازند، برخود سخت مي‌كند.
* رئيس ستاد اقامه نماز و معلم قرآن
فراهنگ **1003 ** تنظيم: محمدرضا جعفرملك * انتشار: اميد غياثوند