كلانشهر تهران بعنوان پايتخت ايران زمين همواره شاهد وقوع اتفاقات ريز و درشتي بوده و هست و اين موضوع همواره تاكيدي بر وجود مديريت يكپارچه شهري با عملكردي برنامه محور و دقيق در قالب اسناد بالادستي و چند ساله است.
و به طور قطع آمدن اتفاقي فردي براي مديريت بلندمدت در شهر تهران به استناد گفته شهردار سابق پايتخت كه اتفاقي به ساختمان بهشت وارد شده، نمي تواند براي شهر بزرگي همچون تهران با جمعيتي ميليوني كارگشا، مفيد و موثر باشد.
همين آمدن به گفته قاليباف اتفاقي، مقدمه‌اي بود بر 12 سال مديريت شهري و حضور در ساختمان بهشت؛ شهردار سابق تهران در آن برنامه همچنين اظهار كرد: آن زمان برنامه از پيش آماده‌اي نداشتم و از اعضاي شوراي شهر درخواست زمان كردم تا برنامه خود را تنظيم كنم.
قاليباف به عنوان پنجاه وهفتمين شهردار تهران از زمان تاسيس بلديه و دوازدهمين شهردار تهران پس از انقلاب، سال 84 از ناجا راهي خيابان بهشت شد و طولاني‌ترين دوران مديريتي خود را در آنجا سپري كرد.
در اين 12 سال قاليباف همواره زير ذره بين رسانه ها قرار داشت كه شايد يكي از دلايل آن شخصيت سياسي وي بود و در نتيجه برخي اقداماتش از سوي كارشناسان و رسانه ها تعبير و تفسير سياسي پيدا مي كرد.
به دنبال اين برداشت است كه برخي كارشناسان علوم ارتباطي و سياسي معتقدند؛ قاليباف در واكنش به انتقادات و گزارش هاي منفي، درعين اعتقاد به استفاده از رسانه ها براي تبليغ و بازتاب عملكرد خود، گاه نه تنها پاسخگوي رسانه ها نبود بلكه آنها را مزاحم كار خود نيز مي دانست.
برخي خبرنگاران به ايرنا گفتند كه خبرنگاران حوزه شهري جز در برنامه هاي پوششي كه در پايان برخي از اين برنامه ها شهردار تهران در جمع خبرنگاران حاضر مي شد، شهردار را نمي ديدند تا سئوال هاي خود را كه تعداد آن كم هم نبود، از وي بپرسند.
البته برنامه «درجمع هاي» شهردار تهران نيز با مشقت فراوان بويژه براي خبرنگاران خانم انجام مي شد و شهردار پس از بيان صحبت هاي خود كه اغلب تكرار همان صحبت هاي مراسم بود، جز به يك يا 2 سئوال پاسخ نمي داد.
در ماه پاياني مديريت بر شهر تهران نيز زماني كه با اعتراض خبرنگاران نسبت به عدم پاسخگويي روبرو شد قول برگزاري نشست خبري داد كه هيچ وقت برگزار نشد؛ نشست خبري كه از چند سال قبل وعده آن را داده بود.
در طول دوران 12 ساله مديريت قاليباف برغم انتقادات ريز و درشت، پروژه هاي مختلفي در شهر تهران طراحي و اجرا شد و از اين رو مي توان وي را يك مدير «پروژه محور» و يا «مدير سازه» ناميد.
پروژه احداث خطوط 3، 6،7 و 4 مترو، پل صدر، شهرآفتاب، درياچه خليج فارس، اتوبان آزادگان، ايوان انتظار و زيرگذر چهارراه وليعصر، اتوبان امام علي (ع) و پرديس سينمايي از جمله بزرگترين پروژه هايي است كه در دوران تصدي گري 12 ساله قاليباف بر مديريت شهري پايتخت اجرا شد.
در مجموع مي توان اقدامات و عملكرد شهردار طرقبه اي تهران را در حوزه هاي مختلف از جمله فني و عمراني، حمل و نقل، خدمات شهري و معماري و شهرسازي بررسي و مورد ارزيابي قرار داد و به نظر مي رسد با تغيير مديريت شهري آن هم پس از 12 سال و در گذر زمان بتوان عملكرد قاليباف و آثار اقدامات وي را بهتر بررسي كرد.
* فني و عمران:
برج ميلاد، درياچه شهداي خليج فارس، پل صدر، اتوبان امام علي (ع) با ركورد بالاترين ميزان تملك در طول دوران مديريت شهري تهران، تكميل تونل اميركبير، اتوبان باقري، تونل هاي توحيد، نيايش و شهداي غزه، پل جواديه، بزرگراه شهيد زين الدين و خرازي (امتداد شرقي- غربي بزرگراه شهيد همت)، بزرگراه يادگار امام، بزرگراه شهيد ياسيني را مي توان از جمله پروژه هاي مهم 12 سال اخير مديريت شهري پايتخت ذكر كرد.
در حوزه فني و عمران طي 12 سال اخير تعداد پل ها و تقاطع هاي غيرهمسطح شهر تهران از 157 به 350 پل و شبكه جمع آوري آب هاي زيرسطحي از 423 كيلومتر به 514 كيلومتر افزايش يافت، 25 كيلومتر تونل حمل و نقل ويژه خودروها ساخته و شبكه تونلي شهر تهران نيز 19 برابر شده است.
در مجموع براساس اعلام مديريت شهري تا سال گذشته 181 فاز پروژه در قالب 76 كد اعتباري مصوب به بهره برداري رسيد و تعدادي از 52 فاز پروژه در قالب 44 پروژه در دست اجرا نيز در ماه هاي پاياني مديريت قاليباف در شهر تهران به بهره برداري رسيد.
مهم ترين انتقادي كه در اين حوزه به عملكرد قاليباف وارد شد، احداث پل صدر بود. بسياري از كارشناسان و متخصصان شهري براين باور بودند كه ساخت پل صدر نه تنها كمكي به ترافيك تهران نمي كند، بلكه به گره كور ترافيكي تبديل خواهد شد و اين باور اكنون براي برخي كارشناسان به يقين تبديل شده است.
كارشناسان معتقدند اگر اعتباري كه براي ساخت پل صدر هزينه شد به حمل و نقل عمومي اختصاص مي يافت بسيار موثرتر بود؛ عده اي از كارشناسان نيز بيان كردند مطالعات اين پروژه با ارقام و اعداد غيرواقعي كه ساخت پروژه را تأييد كند انجام شده و شايد مديريت شهري طي سال هاي آينده مجبور به تخريب طبقه دوم بزرگراه صدر شود.
شهردار تهران در دفاع، منتقدان را «تخريب گر» و نقد آنها را «سياسي» توصيف و اعلام كرد كه هيچ گاه به آنها اهميتي نخواهد داد.
*حوزه حمل و نقل عمومي:
تكميل خط يك و 2 مترو، احداث خط 3، 4، 6، 7 ،8، راه اندازي خطوط BRT (سامانه اتوبوس هاي تندرو)، نوسازي تاكسي هاي پايتخت و ورود تاكسي هاي هيبريدي به ناوگان حمل و نقل عمومي از جمله شاخص ترين پروژ هاي اجرا شده در دوران مديريت قاليباف است.
در اين بين مترو همواره يكي از پرحاشيه ترين و بحث برانگيزترين حوزه هاي شهري بويژه طي سه سال اخير بوده است.
آمار و ارقام ساخت خطوط مترو در طول اين سالها بارها و بارها از سوي شهردار تهران اعلام شد، وي در مقايسه اي بدون توجه به شرايط زماني (بويژه وضعيت اقتصادي) تاريخ مترو را به 2 قسمت آغاز ساخت مترو تا سال 84 و از سال 84 تاكنون تقسيم مي كرد.
زمان حضور قاليباف در شهرداري تهران 70 كيلومتر مترو در شهر تهران وجود داشت و در طول اين دوران طول خطوط مترو به 300 كيلومتر افزايش يافت كه البته تمام آن به بهره برداري نرسيده؛ صرف نظر از اين كه مدت زمان مديريت وي چند سال بوده است.
قاليباف در ماه هاي اخر مديريت خود از خط 7 و 8 مترو(فرودگاه امام خميني) بهره برداري كرد كه هر دو با حاشيه هايي همراه بود.
خط 8 مترو(مسير فرودگاه امام راحل) كه براساس حكم قضايي و نظر كارشناسان وزارت راه و شهرسازي به دليل نداشتن ايمني و استاندارد مناسب، تنها اجازه افتتاح را داشت كه برغم اينها به بهره برداري رسيد و فعاليت خود را به صورت شبانه روزي آغاز كرد، هرچند كه بعد از مدتي شركت مترو خدمات رساني شبانه اين خط را با هدف افزايش سرعت و سرويس دهي مناسب حذف و زمان سرويس اين خط را به 6و 30 دقيقه تا 14 محدود كرد.
در اين ميان براي ساخت خط 6 و 7 مترو بيشترين اعتراضات به شهرداري تهران وارد شد بويژه پس از وقوع چند حادثه فرونشست زمين در پايتخت.
مباحث ايمني، ناكافي بودن تجهيزات، نداشتن پيوست مطالعاتي و عدم انجام مكاتبات با دستگاه هايي كه تأسيسات زيربنايي دارند مهمترين مواردي بود كه بارها مورد اعتراض اعضاي شورا و كارشناسان قرار گرفت.
در حوزه اتوبوسراني نيز در زمان مديريت قاليباف 10 خط 'بي آر تي ' در پايتخت راه اندازي و بخشي از ناوگان اتوبوسراني خصوصي سازي شد؛ البته خصوصي سازي نتوانست به اهدافي كه براي آن تعريف شده بود دست يابد و عمده شركت هاي خصوصي اتوبوسراني به مشهدي ها رسيد.
يكي از گلايه هاي قاليباف در اين حوزه عدم اختصاص بودجه از سوي دولت از سال 86 به بعد بود كه دولت نيز براساس آمار بارها پاسخ داده كه دولت به تعهداتش عمل كرده است.
در اين ميان يكبار نيز علي لاريجاني رييس مجلس شوراي اسلامي در نشستي خبري در پاسخ به سئوال خبرنگاري كه همسو با شهرداري سئوالش را مي پرسيد و به دنبال زير سئوال بردن تعهد دولت به پروژه هاي شهر تهران بود؛ گفت: البته شهرداري خودش داراي ظرفيت ها و توان بالاي مالي است كه بايد بسياري از امور را راهبري كند.
*خدمات شهري و فضاي سبز:
احداث بوستان هاي ياس فاطمي، ولايت و چهار بوستان ويژه بانوان، بوستان در حال ساخت مادر لويزان، احداث زباله سوز آرادكوه، افزايش تعداد ميادين ميوه و تره بار به 180 مورد و افزايش ايستگاه هاي آتش نشاني را مي توان از جمله مهمترين اقدامات محمدباقر قاليباف درحوزه خدمات شهري برشمرد.
وجود مافياي زباله، عدم توفيق شهرداري در تفيك زباله از مبدا و تجهيزات آتش نشاني سه محور پرحاشيه اين حوزه بودند.
پس از حادثه پلاسكو بود كه موضوع تجهيزات و اعتبارات آتش نشاني به بحث داغ رسانه ها تبديل شد و هنگام مذاكرات دوازدهمين دوره انتخابات رياست جمهوري سخنان اسحاق جهانگيري مبني بر ناتواني شهرداري تهران در تفكيك زباله از مبدا و پاسخ محمدباقر قاليباف در خصوص توانمندي در توليد برق از زباله هاي پايتخت، مورد توجه بسياري از تحليلگران شهري قرار گرفت.
اين ادعاي قاليباف در حالي بود كه در صورت فعاليت زباله سوز آردكوه؛ براساس آمار و ارقام مديران شهري فقط از 2.6 درصد زباله هاي تهران برق توليد مي شد.
از سوي ديگر محمد مهدي تندگويان عضو شوراي اسلامي شهر تهران در دوره چهارم معتقد بود كارخانه زباله سوز تكنولوژي قديمي و آلايندگي زيست محيطي دارد.
وي بارها در اظهاراتش بيان كرد: تكفيك زباله از مبدا در كلانشهر تهران صفر است و در 12 سال اخير هيچ فعاليت عملياتي در اين خصوص انجام نشده و از سوي ديگر تاكنون هيچ درآمدي از محل جمع آوري و بازيافت زباله هاي شهر تهران به شوراي شهر اعلام نشده است.
درخصوص فضاي سبز؛ براساس اعلام مديريت شهري تعداد بوستان هاي محلي و بزرگ پايتخت از يك هزار و 200 بوستان به بيش از 2 هزار و 200 بوستان افزايش يافت كه البته توزيع آنها در همه نقاط پايتخت متوازن نبوده و در برخي از مناطق به دليل تراكم جمعيت و نبود زمين توفيق چنداني در اين زمينه حاصل نشد.
موضوع كمربند سبز پيرامون شهرتهران نيز در اين دوره دنبال شد.
*معماري و شهرسازي:
فروش اراضي عباس آباد به قيمت بسيار نازل، ساخت و ساز در منطقه 22 پايتخت و ساخت و سازهايي كه براساس مصوبه برج باغ ها انجام شد داغ ترين مسائل اين حوزه بود.
عده‌اي از كارشناسان اعلام كردند در سال‌هاي ٩٠ تا ٩٢ حدود 100 ميليون مترمربع پروانه در تهران صادر شد.
پيروز حناچي معاون وزير راه و شهرسازي، بارگذاري خارج از قاعده را يكي از مشكلات منطقه 22 تهران عنوان كرده و مي گويد: در طرح جامع تهران براي منطقه ٢٢، ٢١٠ هزار نفر سقف جمعيتي را پيش‌بيني و تصويب كرده بوديم كه در طرح تفصيلي اين رقم را ٣٥٠ هزار نفر كردند درحاليكه حق نداشتند و در منطقه ٢٢ قرار بود در بخش‌هاي مسكوني سياست رياضتي را اتخاذ كنيم و زمين‌هاي باقي‌مانده را براي عملكردهاي ملي و فراملي اختصاص مي‌داديم اما اين اتفاق رخ نداد.
وي خاطرنشان مي كند: شهردار منطقه در آخرين صحبتي كه داشت مي‌گفت حدود ٥٠٠ هزار نفر جمعيت بارگذاري شده و برآورد ما بيشتر از اين رقم است. علاوه بر اين در منطقه ٢٢ پروژه‌هاي با بارگذاري به شدت سنگن ايجاد و شروع شده است كه نگران‌كننده هستند.
حناچي مي افزايد: مثلا در مقابل پروژه «هزارويك شهر» و پروژه تجاري ايران‌مال است كه به اعتقاد من نه‌تنها مردم تهران كه مردم ايران را به اين محدوده جذب مي‌كند درحاليكه در بيشتر ساعات به‌خصوص ساعات پيك ترافيك اتوبان كرج و اتوبان‌هاي اطراف اين مجموعه بزرگ همين حالا قفل هستند و حتي در برنامه‌هاي آتي يك ايستگاه مترو در اين منطقه ديده نشده؛ چرا؟
چون براساس طرح جامع تهران كه برنامه‌اي هماهنگ‌كننده است، حركت نشده و به دليلي كه از حوصله بحث خارج است، اقدام ديگري صورت گرفته.
وي در اينكه اين ساخت و سازها مجوز ماده پنج را داشته باشد ترديد دارد و تأكيد مي كند: كل بلندمرتبه‌سازي‌ها و بارگذاري‌هاي سنگين منطقه ٢٢ از نظر ما تخلف است؛ حتي اگر كميسيون ماده پنج هم داده باشد در حيطه اختيارش نبوده است كه براي بنايي با يك ميليون مترمربع پروانه بدهد.
اما قاليباف تمامي انتقادات مطرح شده در حوزه تراكم فروشي را «حرف گزاف» مي خواند و در پاسخ به اين انتقادات اعلام كرد كه تمامي ساخت و سازها براساس طرح تفصيلي پايتخت انجام شده است.
* حادثه پلاسكو، نقطه تاريك كارنامه كاري مديريت شهري تهران
آتش سوزي و تخريب ساختمان پلاسكو و شهادت جمعي از آتش نشانان يكي از نقاط منفي كارنامه مديريتي قاليباف در تهران است.
اين حادثه به باور بسياري از كارشناسان و مديران شهري، ثمره ضعف جدي شهرداري تهران در حوزه نظارت و يا مماشات براي انجام وظايف قانوني و كم توجهي به تجهيز نهادها و دستگاههاي خدماتي زيرمجموعه شهرداري است.
هرچند كه وقوع چندين حوادث مشابه از جمله انفجار شهران، فرونشست زمين در بسياري از محدوده هاي اجراي تونل مترو و ... از ديگر مواردي است كه مي توان عامل وقوع آنها را ضعف و كم توجهي مديريت شهري عنوان كرد.
*حوزه فرهنگي و اجتماعي
اگرچه قاليباف در طول 12 سال اخير بارها اعلام كرد رويكرد جدي و اساسي در بدو ورود وي به شهرداري ارتقاي كيفيت زندگي با رويكرد فرهنگي و اجتماعي بود اما بررسي عملكرد وي در اين حوزه بيانگر اين مطلب نيست.
ساخت سالن هاي سينما، تئاتر و فرهنگسراها در دوران قاليباف يكي از اقدامات مثبت وي در اين حوزه بود اما متاسفانه شهردار تهران موفق نشد از آنها بويژه فرهنگسراها به نحو مطلوب در راستاي اقدامات فرهنگي و اجتماعي استفاده كند؛ بنابراين گزاف نيست اگر بگوييم قاليباف در حوزه فرهنگي و اجتماعي نيز تنها در بخش ساخت سازه هاي فرهنگي موفق بود.
قاليباف در يكي از آخرين برنامه هاي خود در شهرداري تهران عنوان كرد: در طول 12 سال اخير از اين رويكرد و برنامه ذره اي نه غفلت و نه عقب نشيني كرديم.
آسيب هاي اجتماعي نيز از ديگر مسائلي بود كه شهردار تهران به آن ورود كرد اما در عمل شكست خورد.
طرح ارتقاي كيفيت زندگي در منطقه 12 يكي از چالشي ترين موضوعات شهرداري تهران بود كه براي مدت طولاني اي با واكنش هاي مختلفي روبرو بود.
باوجود آن قاليباف بارها عنوان كرد شهرداري مسئوليت مستقيمي در ارتباط با آسيب هاي اجتماعي نداشته اما برحسب وظيفه انساني به اين حوزه ورود كرده است.
وي پشتوانه اقدام خود را پنج سال مطالعه در اين حوزه و رسيدن به شناخت كافي اعلام كرد.
هنگام اجراي اين طرح بود كه شهردار تهران تعدادي جلسات هم انديشي با اصحاب رسانه برگزار كرد و در يكي از اين جلسات بواسطه مسئوليت در نيروي انتظامي و شهرداري تهران خود را كارشناس آسييب هاي اجتماعي معرفي كرد.
هر چند قرار بود جلسات هم انديشي شهردار تهران با اصحاب رسانه به صورت مداوم و ماهانه برگزار شود اما پس از برگزاري سه جلسه اين موضوع به فراموشي سپرده شد.
املاك نجومي به عنوان يكي از داغ ترين بحث هاي شهرداري تهران در سال پاياني مديريت قاليباف گريبان شهردار را گرفت و موضوع تا تحقيق و تفحص مجلس از شهرداري نيز پيش رفت.
اخبار اوليه حاكي از آن بود برخي املاك توسط شهرداري تهران با شرايط خاص دراختيار بعضي اعضاي شوراي شهر، مديران شهرداري و حتي برخي فعالان رسانه اي و شخصيت هايي خارج از شهرداري قرار گرفته كه اين موضوع با عنوان املاك نجومي شهرداري در افكارعمومي و رسانه ها بويژه شبكه هاي مجازي بازتاب بسياري پيداكرد.
يكي از شعارهاي اصلي قاليباف در دوران 12 ساله مديريت شهري اين بود كه شهرداري يك نهاد خدماتي نيست بلكه نهادي اجتماعي و فرهنگي است كه البته درحوزه اجرا و عملكرد هيچگاه نتوانست به اين شعار جامعه عمل بپوشاند.
به واقع شهردار تهران در 12 سال گذشته به رغم تمامي اقدامات انجام شده، كارنامه قال توجه و مثبتي در حوزه آسيب هاي اجتماعي و رونق فعاليت هاي فرهنگي و مذهبي در مقايسه با فروش گسترده تراكم و شهرفروشي و همچنين تبديل باغات به برج و ساختمان و ساخت و ساز گسترده و بي رويه در مناطق غربي پايتخت ندارد.
در يك كلام نمي توان عملكرد 12 ساله قاليباف در شهرداري تهران را سراسر مثبت يا منفي ارزيابي كرد، در كنار تمامي اقدامات مثبت و سازنده وي در پايتخت ضعف ها و كاستي هاي زيادي نيز وجود دارد كه شايد بسياري از آنها غيرقابل جبران يا هزينه جبران آنها بسيار سنگين باشد اما به نظر مي رسد زمان، يادگارهاي قاليباف در پايتخت را داوري خواهد كرد.
دراين ميان برخي از كارشناسان و همچنين اعضاي دوره چهارم شوراي شهر، تهران را پس از 12 سال مديريت قاليباف «زمين سوخته اي» مي دانند كه تحويل شهردار بعدي شده، هرچند كه قاليباف اين موضوع را اصلا قبول ندارد و از آن به عنوان كلمه اي در قامت ژست سياسي ياد مي كند و بر اين باور است كه تهران امروز در مقايسه با 12 سال قبل، شهري ساخته و آباد است.
گزارش از عاطفه نژادسالاري - انتشار دهنده: محسن فتاحي
تهرام/9353**1625
تهران - ايرنا - «آمدن من به شهرداري اتفاقي بود» اين جمله را محمدباقر قاليباف در يكي از برنامه ها در آخرين ماه هاي مديريتش در شهرداري تهران بيان كرد.