سهم ما در رنج چاقی تپل های دوست داشتنی دیروز

گزارش های رسمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی نشان می دهد كه بیش از 20 درصد از كودكان ایرانی دچار اضافه وزن هستند و این آمار بیش از هر جایی در مدارس كشور خودنمایی می كند كه هر روز بر تعداد دانش آموزان تپل اضافه می شود.
تپل بودن نوزاد و كودك در فرهنگ ایرانی همواره یك تمایل قلبی برای پدران و مادران بوده ، زیرا از یك سو نمایانگر توانگری خانواده و سلامت كودك است و از سوی دیگر كودكان را دوست داشتنی تر جلوه می داد.
با این وصف ، در دنیای مدرن دیگر تپل بودن معنی سنتی خود را از دست داده و مانند تمامی واژه ها حتی دچار وارونگی معنایی شده تا آنجا كه هم كودك و هم خانواده اش را خجالت زده می كند و دقیقا به همین علت نیز مراجعه به متخصصان تغذیه برای كاستن از وزن و چربی اولین و آخرین نسخه ای است كه برای خود و كودكانشان می پیچند.
این در حالی است كه متخصصان علم تغذیه و پزشكان متخصص كودكان و نوزادان با اشاره به تغییر سبك زندگی در دنیای مدرن بویژه در كشورهای در حال توسعه مانند كشور ما بر ضرورت كنترل تغذیه از دوران جنینی تاكید دارند و بر این باورند كه این كنترل باید در دوران نوزادی و كودكی نیز جدی گرفته شود تا نوجوان و جوان سالم تحویل جامعه شود.
** تغذیه ، فاكتور مغفول در الفبای توسعه
تغذیه مناسب بویژه در دوران جنینی ، دوره نوزادی و سال های اولیه زندگی كودك در رشد ضریب هوشی و توانمندی جسمی و ذهنی بسیار موثر و نتیجه آن پرورش نسلی توانمند در مسیر تولید دانش های مختلف و توسعه كشور است، امری كه هنوز به صورت جدی به آن اهمیت داده نمی شود.
به اعتقاد كارشناسان بهداشت و متخصصان تغذیه ، بهترین و موثرترین زمان برای آموزش تغذیه صحیح ، دوران كودكی است كه حساس ترین مرحله زندگی برای شكل گیری عادت های تغذیه ای مناسب و پیشگیری از بیماری های غیرواگیردار محسوب می شود ، در عین حال كه تغذیه نامناسب در این دوره به دلیل سرعت رشد و تمایز سلولی ، پیامدهای بسیار شدیدتر و ماندگارتر از دوران بعدی در پی دارد.
بسترسازی رفتارهای تغذیه ای صحیح در خانواده باعث خواهد شد تا در صورت برخورد كودك با روش و رفتارهای تغذیه ای نامطلوب همسالان در محیط هایی چون مهد كودك یا دبستان ، تحت تاثیر قرار نگیرند و چرخش رفتاری نامناسب در وی ایجاد نشود.
به دلیل عدم توجه به اهمیت بحث و نحوه تغذیه مناسب، اضافه وزن و چاقی در كودكان یكی از مشكلات عمده بهداشت عمومی در قرن 21 در جهان و از جمله در كشور ما به شمار می رود كه روند رو به گسترشی را طی می كند. در كنار این مورد عدم توجه به اصول تغذیه مناسب در كودكی پیامدهایی چون كوتاهی قد ، فیزیك ناخوشایند و مهم تر از آن عدم رشد متناسب ذهنی و مغزی را نیز به دنبال دارد كه نسل اجتماعی سازنده ای ایجاد نخواهد كرد.
** منحنی زیبائی سرنوشت ساز
یك متخصص تغذیه با اشاره به اهمیت تغذیه كودكان به عنوان عاملی موثر در ایجاد جامعه ای سالم از نظر فیزیكی و روانی گفت: مردم باید حق خود بدانند كه اطلاعات جامع و درست در مورد تغذیه و روند صحیح رشد كودكانشان در زمان مناسب لازم در اختیار آنها قرار گیرد.
دكتر اكبر فاضل ملكشاه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : كودك از ابتدا باید در كانال رشد مناسب خود قرار گیرد ، در حالی كه مشاهده می شود بسیاری از نوجوانان پس از دوره بلوغ برای افزایش قد به متخصص مراجعه می كنند كه راهكارهای كمتری برای این امر وجود دارد.
وی رشد قدی ، سلامت روح و روان و تناسب وزنی را از فاكتورهای مهم منحنی رشد برشمرد و ادامه داد : منحنی رشد باید از همان بدو تولد در سیستم بهداشت پیگیری شود و راهكارهای ساده و كابردی را برای این امر بهورزان در اختیار والدین قرار دهند.
این متخصص تغذیه تاكید كرد : وظیفه كارشناسان و بهورزان در مراكز بهداشتی شهر و روستاهاست تا علاوه بر ارائه اطلاعات كاربردی ، والدین را از روند رشد مناسب و اصول تغذیه درست در دوران كودكی فرزندان آگاه سازند تا این روند در بزرگسالی و ادامه زندگی نهادینه و به طور صحیح دنبال شود.
** آرامش ، تغذیه مناسب روح و روان برای كودكان
آن قدر كه خانواده ها در سال های اخیر و در زندگی مدرن به تغذیه جسمی كودكانشان بهاء می دهند ، تغذیه روح و روانشان را نادیده می گیرند و حتی بسیاری از خانواده ها از این موضوع كه آرامش مهم ترین تغذیه برای روح و روان است و در عین حال بر جذب مناسب تغذیه بر جسم هم اثر می گذارد ، بی اطلاع هستند.
مشت نمونه خروار در این زمینه ، استرس هائی است كه در فرصت های مختلف برای آنچه كه تربیت درست تلقی می شود ، بر كودكان وارد می شود كه مهم ترین آن استرس های شب امتحانی است .
دكتر فاضل ملكشاه با تاكید بر ضرورت كاهش استرس برای كودكان و نوجوانان بویژه در دوران امتحانات دانش آموزان ، گفت : استرس به سلامت روح و روان آسیب می زند و اگر قرار است به اصول صحیح تغذیه توجه كنیم باید به این موضوع نیز توجه ویزه شود چرا كه استرس های وارده بویژه در در شب های امتحانات رشد قدی كودكان را تحت تاثیر قرار می دهد.
وی افزود : شیوه غلط زندگی باعث شده كه با افزایش كودكان چاق در جامعه مواجه شویم به طوری كه این مساله در استان مازندران به وفور مشاهده می شود ، تا جائی كه چاق ترین نوجوانان كشور را در این استان داریم و بخشی از این به خاطر غفلت والدین است.
او به اهمیت فعالیت بدنی و تاثیر آن در تغذیه اشاره كرد و گفت : بسیاری از والدین كودكان خود را به انجام بازی ها و سرگرم شدن در منزل وادار می كنند كه این مساله باعث كم تحركی كودك و افزایش وزن می شود.
دكتر فاضل افزود : مصرف منابع غذایی كه نمك بالایی دارند همانند انواع تنقلات، پفك و به اصطلاح هله هوله هایی با ارزش غذایی كم كه توسط كودكان و نوجوانان مصرف می شود ، موجب دفع كلسیم بدن می شود و این ماده معدنی مهم ترین فاكتور در افزایش قد كودك است.
وی خواب مناسب و بموقع بویژه در شب را نیز به دلیل ترشح هورمون های لازم بدن در زمان لازم، در رشد قد موثر دانست و گفت : این نكته در حال حاضر به درستی رعایت نمی شود و شرایط نیز به عدم تناسب عوامل افزایش قد دامن می زند.
فاضل با انتقاد از پخش دیرهنگام برخی برنامه های تلویزیونی مورد علاقه كودكان و نوجوانان كه موجب دیرخوابی آنها می شود ، اظهار داشت : آسیب این امر 10 تا 15 سال آینده در جامعه مشهود خواهد بود.
وی به اهمیت مصرف لبنیات كم چرب و كلسیم جذب شده بدن كودكان از سوی این ماده غذایی و تاثیر آن در رشد قدی تاكید كرد و گفت: والدین باید از نقش مصرف لبنیات و سبزیجات در سبد غذایی كودك مطلع شوند و فرزندان خود را از كودكی به مصرف این مواد غذایی عادت دهند
این متخصص تغذیه توصیه های كاربردی برای افزایش قد كودكان را شامل خواب بهنگام و مناسب، ورزش صبحگاهی، مصرف لبنیات كم چرب، عدم مصرف منابع غذایی حاوی سدیم زیاد، كاهش استرس، افزایش فعالیت بدنی و مصرف متعادل پروتئین عنوان كرد.
همه افراد مخصوصا كودكان علاوه بر سه وعده اصلی غذا به میان وعده احتیاج دارند كه كودكان با توجه به نیاز بیشتر و حجم معده كمتر میتونند بیشتر از یك میان وعده میل كنند كه بهترین آن تركیب نان و پروتئین از جمله پنیر و در كنار آن میوه است.
** ضرورت تدوین برنامه ملی پیشگیری از چاقی
كارشناس مسئول تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشكی مازندران هم گفت : با توجه به اینكه حدود 20 درصد كودكان و نوجوانان كشور دچار اضافه وزن و چاقی هستند ، تدوین و اجرای یك برنامه ملی به منظور پیشگیری و كنترل اضافه وزن و چاقی در كودكان و نوجوانان امری ضروری است.
جلال نوروزخانی افزود : پیشگیری و كنترل بیماری های غیرواگیر بعنوان یك اولویت اصلی وزارت بهداشت مطرح است و در میان عوامل خطر این بیماریها چاقی یك ریسك فاكتور اصلی است.
وی تاكید كرد : با توجه به روند رو به افزایش چاقی كودكان و احتمالی تداوم آن در بزرگسالی باید راهكارهای پیشگیری از چاقی كودكان از جمله اجرای برنامه های جامع ترویج تغذیه سالم و كاهش مصرف غذاهای ناسالم و نوشیدنی های شیرین و برنامه های افزایش فعالیت جسمی و كاهش كم تحركی كودكان و نوجوانان جدی گرفته شود.
او افزود : مراقبت های قبل و حین بارداری و پس از آن، فراهم كردن راهكارهای حمایتی برای سبك زندگی سالم از جمله رژیم غذایی سالم، خواب و فعالیت جسمی مناسب در سال های اول زندگی كودك در روند تغذیه مناسب و اصولی اثرگذار است.
نوروزخانی با تاكید بر اهمیت تغذیه از قبل از تولد ، گفت : تدوین و اجرای برنامه های جامع برای ترویج محیط آموزشی سالم با آموزش بهداشت ، تغذیه سالم و فعالیت جسمی برای كودكان سنین مدرسه و نوجوانان و ارائه خدمات خانواده محور مبتنی بر سبك زندگی سالم جهت كنترل وزن كودكان از جمله راهكارهای مطرح شده وزارت بهداشت است.
وی افزود : تغییر در شیوه زندگی مانند رفتارهای غذایی نامناسب و كاهش فعالیت بدنی از جمله مصرف بی رویه فست فودها ، نوشابه های قندی ، تنقلات تجارتی پركالری مثل انواع چیپس و استفاده طولانی مدت از بازی های رایانه ای از دلایل افزایش اضافه وزن و چاقی در كودكان هستند.
نوروزخانی گفت : چاقی دوران كودكی نه تنها وابسته به رفتار كودكان است، بلكه به طور فزاینده ای وابسته به توسعه اجتماعی و اقتصادی و سیاست های تولید و واردات مواد غذایی ، قیمت گذاری و یارانه ها و فرآوری مواد غذایی، توزیع و بازاریابی و همچنین فرهنگ سازی و آموزش تغذیه در دوران زندگی است.
** آماده سازی پیش بارداری ، گام نخست
كارشناس مسئول تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشكی مازندران یكی از پدیده های عصر حاضر را تولد نوزادان سنگین وزن توسط مادران چاق برشمرد و تاكید كرد : در تدوین برنامه ملی پیشگیری و كنترل اضافه وزن و چاقی در كودكان و نوجوانان باید مراقبت های قبل از بارداری برای شروع یك بارداری سالم نیز درنظر گرفته شود.
وی افزود : زنانی كه قبل از بارداری دچار اضافه وزن و چاقی هستند قبل از باردار شدن باید بادریافت مراقبت های لازم به وزن مطلوب برسند در غیراینصورت شانس تولد نوزاد با وزن بیشتر از 4 كیلو گرم را بیشتر دارند كه این این نوزادان ریسك اضافه وزن و چاقی دربزرگسالی را دارند.
نوروزخانی گفت : نحوه تغذیه كودك پس از تولد نیز نقش مهمی در بروز اضافه وزن و چاقی كودك دارد، كودكانی كه در 6 ماه اول به طور انحصاری با شیر مادر تغذیه می شوند در مقایسه با كودكان غیرشیرمادر خوار شانس چاقی كمتر است.
وی افزود : الگوی غذایی نادرست بویژه دریافت كالری اضافی در سال های اول زندگی در تغذیه تكمیلی ، تغذیه در سال های اول تا پنجم با رفتار های غذایی نادرست در خانواده با توجه به الگوگیری كودكان ، استفاده از فست فودها، تحرك بدنی ناكافی و عوامل متعدد دیگری در بروز اضافه وزن و چاقی كودكان و نوجوانان نقش دارند.
به گفته وی ، باید در برنامه جامع پیشگیری و كنترل اضافه وزن و چاقی كودكان نوجوانان كه در استان مازندران قراراست به عنوان پایلوت كشوری اجرا شود ، به این موارد پرداخته شود.
** شیر مادر ، معجزه خوش تیپ پروری
كارشناس مسئول تغذیه معاونت بهداشتی مازندران تغذیه با شیر مادر را یكی از راهكارهای اولیه برای داشتن فرزندی سالم با اندامی متناسب برشمرد و گفت : از لحظه تولد تا حدود 6 ماهگی شیر مادر بهترین غذا و آشامیدنی برای رشد كودك است و وی را از اسهال و سایر بیماریهای شایع مصون نگه می دارد و در صورت تمایل مادر، تغذیه با شیر تا 2 سالگی یا بیش از آن می تواند ادامه یابد.
وی افزود : شیر مادر حاوی 6 درصد پروتئین و 45 درصد هیدرو كربنات است در حالی كه كه این ارقام در شیر خشك به ترتیب 20 و 30 درصد است ، از این رو كودكانی كه با شیر مادر تغذیه می‌شوند كمتر وزن گرفته و 15 تا 20 درصد كمتر در معرض خطر چاقی قرار دارند.
نوروزخانی گفت : بیشتر نوزادان حدود 6 ماهگی ، علاوه بر شیر مادر به سایر غذاها نیازمند می شوند و شروع تغذیه كودكان با غذاهای نیمه جامد باید به صورت تك تك باشد تا حساسیت كودك نسبت به مواد غذایی مشخص گردد، معمولا شروع تغذیه كودك با غلات به خصوص برنج بهتر از سایر اقلام غذایی است.
این كارشناس تغذیه افزود : نباید به تمامی غذاهای كودكان شكر و نمك اضافه شود همچنین زمان غذا دادن به كودك نیز حائز اهمیت است، زیرا ممكن است بعد از غذای كمكی، كودك تمایلی به شیر مادر نشان ندهد، طی روز كودك نباید بیش از 4 ساعت گرسنه بماند.
وی ادامه داد : بهترین راهنما برای تغذیه كودك در این دوره اشتهای نوزاد است ، مادر نباید غذای خاصی را كودك از آن متنفر است به زور و اصرار به او بخوراند با توجه به اینكه معده كودك كوچكتر از معده بزرگسالان است و نیاز به انرژی فراوان دارد، به كودك چندین بار در روز غذا بدهند و همواره از غذای تازه استفاده كنند.
نوروزخانی با تاكید بر اهمیت وزن كردن نوزاد از 6 ماهگی تا سه سالگی ، گفت : نوزادی كه قبل از 6 ماهگی به اندازه كافی وزن اضافه نكرده، ممكن است به دفعات بیشتری نیازمند تغذیه با شیر مادر باشد، بعضی اوقات مساله این است كه به نوزاد آب داده می شود، این امر اغلب باعث می شود كه كودك شیر كمتری بخورد.
** تاباندن نور بر گرهگاههای چاقی ساز
با فرض این كه برای داشتن نسلی سالم و خوش اندام بدون رنج چاقی همه مقدمات در خانه و خانواده آماده شود ، ولی بخشی از دوران كودكی و تغذیه به مدرسه ارتباط پیدا می كند ، جائی كه بوفه های آن نقش بی همتائی در خوراندن مواد غذائی فاقد ارزش و در عین حال چاقی آفرین ایفاء می كنند .
كارشناس مسئول تغذیه معاونت بهداشتی مازندران گفت : خوردن میوه‌ و سبزیجات در زمان زنگ تفریح برای دانش‌آموزان بهترین تغذیه است و بوفه مدارس بهتر است به جای فروش مواد غذایی كم اهمیت و بی‌ارزش چون چیپس، پفك، اسنك، شكلات، كیك و میوه خدیداری كنند و به صورت دانه ای به دانش آموزان عرضه كنند.
وی افزود: آب میوه های طبیعی نیز به دلیل ایجاد نشاط، میوه‌های خشك‌شده و برگه‌ها به دلیل برخورداری از مواد مغذی مانند روی، مس، آهن، منیزیم و ویتامین 'ای' كه برای بسیاری از كودكان و نوجوانان جذاب می‌باشد و ساندویچ‌های متنوع از جمله نان و پنیر و سبزیجات، پنیر و گردو كه سرشار از منیزیم، فسفر و مس است و برای تقویت هوش دانش‌آموزان مناسب می‌باشد، نان و تخم‌مرغ و كره كه ساندویچی سرشار از پروتئین و كالری است از جمله مواد غذایی است كه باید در سبد میان وعده كودك گنجانده شود.
به نظر میرسد افزایش سطح آگاهی خانواده ها و كودكان و نوجوانان در زمینه عادات صحیح شیوه زندگی، عادات تغذیه ای و فعالیت فیزیكی، بهبود عملكرد خانواده هاو كودكان و نوجوانان در زمینه پیشگیری و كنترل اضافه وزن و چاقی، افزایش درصد كودكان و نوجوانانی كه حداقل 60 دقیقه در روز فعالیت بدنی دارند، حفظ و جلوگیری از افزایش میزان شیوع اضافه وزن و چاقی كودكان و نوجوانان، افزایش تعداد و تنوع برنامه های آموزشی صدا و سیما، افزایش تسهیلات و فضا های ورزشی، افزایش تعداد پایگاههای تغذیه سالم در مدارس، افزایش تعداد رستوران های حامی سلامت، افزایش تعداد مهد های كودك دارای برنامه غذایی صحیح و مطابق با آیین نامه تغذیه كودكان و وعده های اصلی و میان وعده های غذایی از جمله راهكارهای نهادینه شدن اصول تغذیه صحیح در جامعه است.
به گفته مسئولان بهداشتی مازندران ، كودكان و نوجوانان این استان چاقند ، هرچند آماری جدید از درصد چاقی این كودكان نسبت به میانگین كشوری وجود ندارد ، اما بی شك با بی توجهی به اهمیت این مساله بویژه از سوی خانواده ها در آینده با نسلی غیراستاندارد و همراه با تبعاتی از چاقی چون فشار خون و بیماران قلبی عروقی مواجه خواهیم بود.
خبرنگار : فاطمه رحمتی ** انتشار دهنده : حسن فلاحتی
3009/1654