در اين ميان به نظر مي رسد شهرستان گناباد بخاطر نوع اقليم و موقعيت جغرافيايي با پيامدهاي جديتر پديده خشكسالي به گريبان است بطوري كه بر افزايش مهاجرت از مناطق روستايي به شهر گناباد و از اين شهرستان به ساير نقاط استان خراسان رضوي تاثير زيادي داشته است.
همچنين خشكسالي و كمبود نزولات جوي 231 هزار هكتار از عرصه هاي طبيعي شهرستان گناباد را در وضعيت بحراني و فرسايش شديد بادي قرار داده است.
ابعاد اين معضل در قالب ميزگردي در دفتر ايرنا در گناباد با حضور مسئول عمراني فرمانداري، روساي ادارات آب و فاضلاب شهري و روستايي، امور آب، منابع طبيعي، مسئول توليدات گياهي مديريت جهاد كشاورزي و نيز مسئول كانون توسعه انديشان گنابادبررسي شد.
* وضعيت و تبعات خشكسالي در گناباد
رئيس اداره منابع طبيعي و آبخيزداري گناباد مهمترين نمود خشكسالي را در اين شهرستان كاهش نزولات آسماني ذكر و بيان كرد: ميانگين بارندگي در گناباد در دهه 1370 به طور متوسط 151 ميلي متر بود و اين ميزان در دهه 1380 به 112 و در نيمه نخست امسال به 102 ميلي متر كاهش يافت.
مجتبي محرابي گفت: در كنار اين مساله متوسط ميانگين دماي هوا از 17 درجه سانتي گراد در دهه 1370 هم اكنون به 18.2 سانتي گراد افزايش يافته كه مجموع اين عوامل در كاهش منابع آبي و افزايش معضل خشكسالي تاثير زياد داشته است.
وي خاطر نشان كرد: از مجموع وسعت 567 هزار و 611 هكتاري گناباد 76 درصد از كل مساحت را اراضي جنگلي و بيشه زارهاي و مرتع ها، پنج درصد سطوح بياباني و فاقد هر گونه پوشش گياهي ، پنج درصد مسكوني و بقيه را عرصه هاي كشاورزي تشكيل مي دهد.
وي گفت: بدنبال خشكسالي 20 سال گذشته مراتع شهرستان گناباد به شدت كاهش يافته و اين مساله موجب تشديد ديگر منابع عرصه هاي منابع طبيعي براي چراي دام و در نتيجه كاهش زياد اين عرصه ها و در نتيجه فقر شديد مراتع در منطقه شده است.
وي خاطر نشان كرد:231 هزار هكتار از اراضي اين شهرستان در قالب چهار كانون فرسايش بادي نيازمند اجراي عمليات بيابان زدايي و مقابله با ريزگردها است.
مسئول اداره امور آب گناباد هم با اشاره وجود 432 حلقه چاه، 411 رشته قنات و 109 دهنه چشمه در مجموع با بيش از 151 ميليون مترمكعب منابع آبي گفت: خشكسالي موجب كاهش شديد منابع آبي اين مناطق گذاشته و يا خشكي آنها را به همراه داشته است.
احمد تمامگر تصريح كرد: به واسطه خشكسالي 20 سال گذشته مجموع سفره هاي آب زيرزميني شهرستان گناباد پنج متر افت كرده است و اين ميزان همچنان روند كاهش را طي مي كند.
وي ادامه داد: به دليل كاهش ميزان و كيفيت آبهاي زيرزميني در نتيجه كمبود بارندگي در اين مدت ، حفر و بهره برداري از چاههاي آب زيرزميني افزايش يافته است.
وي پيشروي جبهه آب شور را از مصاديق بارز ادامه معضل خشكسالي و كمبود بارندگي و بهره برداري غير اصولي از چاههاي آب كشاورزي در گناباد دانست و گفت: كيفيت آب شرب در دشتهاي عمراني، بيمرغ و گيسور به طور متوسط 16 هزار اي سي نامطلوب تر شده است.
وي گفت: 70 درصد از 450 قنات فعال گناباد در بستر رودخانه و با وابسته زياد به بارندگي هستند كه با استمرار معضل خشكسالي با كاهش شديد آب دهي مواجه شدند كه اين مساله افزايش مهاجرت از روستاها به مناطق شهري را به همراه داشته است.
وي تجاوز به حريم و بستر رودخانه ها را از ديگر مصاديق ادامه معضل خشكسالي ذكر كرد.
رئيس اداره آب و فاضلاب روستايي گناباد هم با اشاره به تامين آب مناطق روستايي اني شهرستان با 54 چاه و چشمه و قنات گفت: به دليل كاهش دبي و كيفيت آب در مناطق روستايي و خشك شدن برخي چاهها فعاليت بيشتر روستاييان از كشاورزي به دامپروري و مرغداري تغيير يافته است.
محمدرضا ابراهيمي افزود: با توجه به نياز آبي بالاي دامها و از طرفي كمبود منابع آبي با محدوديتها و تنگناهاي زيادي در تامين آب اين مناطق مواجه هستيم و 15 روستا از تابستان امسال تاكنون با تانكر آبرساني مي شوند.
مسئول امور عمراني فرمانداري گناباد هم گفت: 75 درصد آب مورد نياز مردم مناطق شهري اين شهرستان از فاصله 120 كيلومتري و ارتفاع 700 متري در منطقه كيبركوه با مشكلات بسيار و با پمپاژهاي متعدد تامين و در اختيار مشتركين قرار مي گيرد و 30 درصد بقيه از ديگر منابع تامين مي شود.
ابوالفضل شاكري گفت: بايد به فكر منابع ديگري هم براي تامين آب شرب مردم گناباد بود تا صورت بروز هر گونه مشكلات احتمالي آب مورد نياز اين منطقه با مشكل و محدوديت مواجه نشود.
رئيس اداره توليدات گياهي مديريت جهاد كشاورزي گناباد نيز مي گويد: كمبود بارندگي و پيشروي آبهاي شور و شور شدن خاك موجب كاهش بسيار سطح توليدات محصولات كشاورزي اين شهرستان در سالهاي گذشته شده است.
حسين زارع حسيني ادامه داد: خشكسالي سالهاي قبل تاكنون 900 ميليارد ريال به بخش كشاورزي اين شهرستان خسارت وارد كرده است.
* مهمترين راهكارهاي كاهش تبعات خشكسالي
مسئول امور عمراني فرماندار گناباد ترويج سيستمهاي آبياري نوين و كم آب طلب در بخشهاي كشاورزي و صنعت و معدن را از ضرورتهاي كاهش تبعات خسارتهاي خشكسالي دانست.
ابوالفضل شاكري افزود: مهمترين رويكرد صنعت و معدن گناباد در صدور مجوز به واحدهاي توليدي صنعتي و معدني برخورداري واحدهاي متقاضي از شيوه هاي كم آب در توليدات است.
وي گفت: همچنين در بخش كشاورزي بايد در كنار بهره گيري از شيوه هاي نوين آبياري تحت فشار و افزايش استفاده از كنتورهاي حجمي هوشمند بدون تعارف با افرادي كه به حريم قنوات تجاوز و يا چاههاي غير مجاز حفر مي كنند، برخورد قاطع شود.
وي تدوين و اجراي طرح جامع قنات براي نظارت بيشتر بر فعاليتهاي اين بخش را در اين زمينه مهم دانست.
وي با اشاره به اينكه هم اكنون بيشتر آب شيرين قنوات براي مصارف كشاورزي و آبهاي با كيفيت پايين تر براي مصارف شرب مورد استفاده قرار مي گيرند، خواستار جداسازي آبهاي شرب و بهداشتي و احداث و افزايش منابع ذخيره و هدايت و انباشت آبهاي شيرين براي مصارف شرب شد.
رئيس اداره منابع طبيعي گناباد نيز گفت: نمي توان به خشكسالي به عنوان پديده اي طبيعي مقابله و يا از ادامه آن جلوگيري كرد ولي بايد تا حد امكان تبعات منفي آن را كاهش داد.
مجتبي محرابي اجراي طرحهاي آبخيز داري و آبخوان داري را از ضرورتهاي كاهش تبعات اين معضل و افزايش پايداري خاك ذكر كرد.
وي خاطر نشان كرد: 437 هزار هكتار مناطق موثر فعاليتهاي آبخيز داري در گناباد وجود دارد كه و با اجراي اين اقدامات 706 هزار تن فرسايش خاك در اين مناطق سالانه كاهش مي يابد
رئيس اداره امور آب گناباد هم ضمن تاكيد بر افزايش شيوه هاي افزايش بهينه مصرف منابع آب گفت: كوتاهي هاي مردم مشكلات اين بخش را افزايش مي دهد و بايد اين نگرش در ساكنان مناطق شهري و روستايي ايجاد شود كه منابع آبي محدود و صرفه جويي امري حياتي است.
وي افزايش كشت گياهان كم آب طلب و مقاوم به شوري و نظارت و كنترل بيشتر بر بهره برداري بهينه از آبهاي چاهها و قنوات را ضرورت كاهش تبعات خشكسالي برشمرد.
وي نصب كنتور حجمي هوشمند روي چاههاي آب را اقدام مهمي براي جلوگيري از اتلاف و كنترل بهره برداري آب دانست و گفت: نصب بيش از 500 كنتور از سال 1392 تاكنون بر روي چاههاي اين منطقه نقش مهمي در كاهش اتلاف آب داشته است.
وي تصريح كرد: بعد نصب كنتورهاي حجمي هوشمند كشاورزان با منابع آبي كنترل شده و مندرج در پروانه بهره برداري اقدام به كشت محصولات كشاورزي مي كنند.
وي گفت: با اجراي اين طرح ضمن تعادل بخشي منابع و سفره هاي آب زيرزميني ، هيچ لطمه اي به فعاليت كشاورزان وارد نمي شود.
رئيس اداره آب و فاضلاب روستايي گناباد نيز گفت: اعتبارات تخصيصي به اين بخش با توجه به تبعات خسارتهاي خشكسالي و كمبود منابع آبي و هزينه هاي تامين آب اين بخش محدود است و بايد افزايش يابد.
محمدرضا ابراهيمي گفت: مجموع آب به فروش رسيده در مناطق روستايي گناباد از سال 1392 تاكنون 22 ميليارد ريال بود و اين اداره بابت هر مترمكعب آب 19 هزار ريال هزينه مي كند ولي بابت اين خدمت دو هزار و 420 ريال از مشتركان دريافت مي كند و بقيه آن به صورت يارانه تامين مي شود.
وي خواستار تغييرات و بهبود تعرفه هاي آب بهاي مناطق روستايي شد.
وي گفت: با توجه به افزايش مصرف آب در بخش دامپروري جداسازي آب شرب از بهداشتي و تامين آب و اختصاص اعتبار بيشتر براي بهسازي مخازن آب ضروري مي باشد و تاكنون طرح جداسازي در 18 روستاي شهرستان گناباد انجام شده است.
رئيس اداره آب و فاضلاب شهري گناباد هم استفاده از ظرفيتهاي واقفان و خيران را براي اجراي تامين منابع آبي و كاهش تبعات خشكسالي و كمبود منابع آبي و الگوسازي مصرف بهينه آب مهم دانست.
هادي حيدرنيا افزود: اصلاح و بهسازي شبكه آب شرب شهري و افزايش استفاده از شيوه هاي نوين آبياري و از جمله آبياري قطره اي در كشت و توسعه فضاي سبز شهري در گناباد مهم است و بايد مورد توجه مسوولان و متوليان ذيربط قرار بگيرد.
وي يكي ديگر از شيوه هاي استفاده بهينه از منابع آبي را استفاده از وسائل سرمايشي و كولرهاي كم آب طلب ذكر كرد و گفت: كولرهاي آبي مورد استفاده كنوني با فناوري 30 سال قبل بيش از ميزان سرمايش موجب هدر رفت آب مي شوند.
وي با اشاره به چالشها و مشكلات بسيار در اصلاح و بازسازي شبكه شرب آب شهري گفت: فرسودگي و قدمت 45 ساله شبكه موجود تامين آب شهري موجب هدررفت بسيار در زمان انتقال مي شوند.
وي همچنين از اختصاص يكصد ميليارد ريال اعتبار براي احداث مخازن ذخيره آب و اصلاح 13 كيلومتر از شبكه انتقال آب گناباد در سالجاري خبر داد و گفت: اين مساله نقش مهمي در كاهش اتلاف آب در اين بخش دارد.
رئيس اداره توليدات گياهي مديريت جهاد كشاورزي گناباد نيز مي گويد: كاهش مصرف و استفاده بهينه و افزايش بهره وري از منابع آبي مانند آبياري قطره اي و تحت فشار در اولويت اقدامات اين اداره قرار دارد.
زارع حسيني گفت: يكي از اين اقدامات احداث و توسعه گلخانه ها است و تاكنون حدود 10 هكتار گلخانه با مشاركت بخش خصوصي در اين شهرستان احداث شده و هر سال يك الي دو هكتار به مجموع اين سطح اضافه مي شود.
وي وجود خرده مالكي و يكپارچه نبودن بخش زيادي از اراضي كشاورزي گناباد را از معضلات اصلي هدررفت آب و نبود مديريت لازم در اين بخش دانست و گفت: اين مساله موجب افزايش هزينه هاي اجراي طرحهاي نوين آبياري شده است.
وي تغيير الگوي كشت را از اقدامات مهم مديريت جهاد كشاورزي گناباد براي جلوگيري و كاهش پرت آب در اين بخش برشمرد.
رئيس اداره توليدات گياهي مديريت جهاد كشاورزي گناباد گفت: بيشترين الگوي كشت اين شهرستان در 20 سال گذشته به كشت پنبه اختصاص داشت ولي به دليل افزايش استفاده اين محصول از آب ، الگوي كشت به سمت گياهان كم آب طلبي مانند پسته، عناب، گل محمدي و غيره تغيير يافت.
لزوم هم افزايي بخشهاي دولتي و خصوصي در كاهش تبعات خشكسالي
مسئول امور عمراني فرمانداري گناباد گفت: هم گرايي و جلب مشاركتهاي بخشهاي دولتي و خصوصي يك ضرورت براي كاهش تبعات خشكسالي و كمبود منابع آبي است.
ابوالفضل شاكري گفت: بدون مشاركت مردم هيچ كدام از طرحهاي ادارات و سازمانها براي كاهش تبعات خشكسالي و كمبود منابع آبي تاثيرگذاري لازم ندارد.
وي احداث ساختمانهاي با الگوگيري از نماهاي سنتي و بهره گيري از بادگير براي ايجاد سرمايش و تلطيف هوا به منظور كاهش استفاده از كولرهاي آبي را اقدامات مهم در توسعه معماري شهري با مشاركت مردم ذكر كرد.
وي گفت: با همكاري شهرداري و مشاركت مردم بناهايي با اين شيوه در آينده نزديك در گناباد احداث مي شوند.
وي اظهار داشت: استفاده از توان تشكلهاي غير دولتي و افزايش احداث مجتمع هاي ذخيره آب و كشت درختان پهن برگ به جاي سوزني و گياهان كم آب طلب مولفه ديگري در كاهش تبعات خشكسالي است كه جز با مشاركت مردم محقق نمي شود.
رئيس اداره آب و فاضلاب روستايي گناباد نيز خواستار استفاده بيشتر از ظرفيتهاي رسانه هاي ارتباط جمعي براي فرهنگ سازي و بهره گيري از پتانسيلهاي دانشگاهها و مراكز آموزش عالي براي انجام فعاليتهاي تحقيقاتي مصرف بهينه آب و جلب مشاركت مردم در اين بخش شد.
محمدرضا ابراهيمي گفت: با اقدامات فرهنگي تعداد مشتركاني كه الگوي مصرف را در مناطق روستايي گناباد رعايت مي كنند طي دو سال گذشته از 72 به 76 درصد افزايش يافته است.
رئيس اداره منابع طبيعي گناباد هم ضمن تاكيد بر لزوم فرهنگ سازي براي مشاركت مردم در استفاده بهينه و بهره برداري مصرف آب در بخشهاي شرب ، صنعتي و كشاورزي گفت: بايد با اقدامات بازدارنده و تشويقي اين مشاركت افزايش يابد.
مجتبي محرابي گفت: با توجه به شرايط خاص خشكسالي و كمبود منابع آبي در صورت مشاركت نداشتن و يا مشاركت ضعيف مردم كليه فعاليتهاي دستگاههاي اجرايي براي مقابله با اين معضل ناكام مانده و تبعات اين معضل افزايش مي يابد.
وي خاطر نشان كرد: 9 طرح آبخيزداري با مشاركت مردم سال گذشته در عرصه هاي منابع طبيعي گناباد اجرا شد و 13 طرح هم امسال مصوب شده و در آينده نزديك به مرحله اجرا گذارده مي شوند.
محرابي گفت: همچنين امسال براي نخستين بار حفاظت از عرصه هاي منابع طبيعي به در قالب 17 طرح و وسعت 67 هزار هكتار به مردم واگذار شده است.
رئيس اداره امور آب گناباد هم گفت: بايد با افزايش فرهنگ سازي براي همه اقشار جامعه اين مساله نهادينه شود كه منابع آبي محدود است و مصرف بي رويه دامنه تهديدات خشكسالي را تشديد مي كند.
احمد تمامگر گفت: يكي از اقدامات مهم براي تحقق اقتصاد مقاومتي در اين بخش استفاده بهينه از منابع آبي است كه اين مهم جز با مشاركت مردم محقق نمي شود و همه بايد در اين زمينه احساس مسووليت كنند.
وي ساخت و سازها و فعاليتهاي عمراني در حاشيه بستر رودخانه ها را از عوامل تشديد كننده خطراتي مانند سيلاب دانست و بر افزايش مشاركت مردم براي آزادسازي و پرهيز از اين اقدامات تاكيد كرد.
رئيس اداره آب و فاضلاب شهري و كانون توسعه انديشان گناباد گفت: اقدامات فرهنگ سازي در مصرف بهينه آب تاكنون بيشتر به صورت دستوري و شعاري بوده و بايد با همگرايي بخشهاي مختلف از ظرفيتهاي مردم بيشتر استفاده شود.
هادي حيدرنيا گفت: تبليغات رسانه ها بيشتر به سمت مصرف بهينه گاز و برق سوق يافته و توجه چنداني به مصرف بهينه آب نشده است.
عضو هيات مديره انجمن ناجيان آب گناباد تصريح كرد: با توجه به كمبود منابع آب اگر مردم مصرف بهينه آب را جدي نگرفته و در مصرف آن صرفه جويي نكنند، اين شهرستان در آينده نزديك با بحران جدي در تامين آب مواجه مي شود.
مسئول توليدات گياهي مديريت جهاد كشاورزي گناباد هم گفت: براي فرهنگ سازي و افزايش مشاركت عمومي در مصرف بهينه آب بايد از كلاس اول ابتدايي در مقاطع مختلف تحصيلي آموزشهاي لازم در مداري جدي گرفته شود.
حسين زارع حسيني گفت: به دليل فقدان آشنايي كافي مردم با حفاظت از قناتها به عنوان سرمايه هاي اصلي برخي از ساختمانهاي شهري درحريم قنوات و يا چاههاي خشكيده شده ساخته شده اند كه اين مساله علاوه بر خطرات بسيار براي ساكنان آنها موجب از بين رفتن تدريجي اين سرمايه هاي طبيعي مي شوند.
گناباد در فاصله 287 كيلومتري جنوب مشهد واقع است.
خبرنگار: عليرضا حسن زاده **انتشار: حسين كريم زاده
2095/1858
گناباد- ايرنا- تداوم پديده خشكسالي و كمبود منابع آبي ظرف سالهاي اخير يكي دغدغه هاي مهم نه تنها در خراسان رضوي بلكه در سطح كشور بوده است.
