به گزارش ایرنا، فرونشست زمین، یك تهدید جدی زیست محیطی است كه علاوه بر بارندگی شدید و ساختارهای درونی زمین، دخالت های انسانی در بروز و تشدید آن نقش مهمی دارد.
این پدیده خطرناك كه زمین های كشاورزی را نابود و خاك را بی فایده می كند و به زیرساخت ها همچون ساختمان ها و جاده ها آسیب می زند، امروز در برخی استان های كشور از جمله قزوین به یك معضل جدی تبدیل شده كه اگر تمهیدهای لازم برای جلوگیری از آن صورت نگیرد، آثار سوء و فاجعه باری را به دنبال خواهد داشت.
با توجه به مطالعات و بررسی های به عمل آمده در حال حاضر 15 استان كشور از جمله قزوین به طور جدی با معضل فرونشست زمین درگیر هستند.
**بهره برداری بی رویه از آب و خاك، عوامل مهم در فرونشست زمین
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری قزوین در گفت وگو با خبرنگار ایرنا درخصوص این معضل زیست محیطی گفت: فرونشست زمین از مخاطرات محیطی جدی است كه عمده آن در اثر فعالیت های انسانی همچون بهره برداری های بی رویه از خاك و استفاده غیر مجاز از آب های زیر زمینی و استخراج بیش از حد منابع معدنی بروز می كند.
علی اكبر اسداللهی افزود: رشد فزاینده جمعیت و تبدیل اراضی مستعد كشاورزی به زمین هایی برای ساخت و سازهای شهری، برداشت خاك توسط كوره های آجرپزی، دستكاری زمین ازطریق احداث راه های ارتباطی، بهره برداری از معادن بدون رعایت ملاحظه های زیست محیطی و استفاده غیراصولی در بهره برداری از منابع آب های سطحی از جمله عواملی است كه باعث آلودگی و فرسایش و در نهایت فرونشست خاك می شود.
وی تصریح كرد: استفاده غیراصولی در بهره برداری از منابع آب های سطحی، بهره برداری بی رویه از مراتع، دیم كاری های غیرمجاز در زمین های مرتعی، مصرف انواع كود و سموم دفع آفات نباتی،تخلیه پسماندهای صنعتی و انباشت فلزات سنگین در خاك، زباله و پسماندهای شهری و خانگی از دیگر عواملی است كه باعث شده تا شاهد رشد فزاینده فرسایش خاك باشیم.
اسداللهی، پیشگیری از آلودگی آب، خاك و هوا و كنترل گازهای گلخانه ای را نیازمند تدابیر لازم و برنامه ریزی های بیشتر دانست و گفت: فرسایش خاك در شرایط كنونی در جهان حدود 8.5 تن، در ایران 24 تن و در استان قزوین 12 تا 14 تن است.
اسداللهی همچنین گفت: حدود 100 هزار هكتار از محدوده شهرستان های آبیك و بوئین زهرا در استان فاقد پوشش گیاهی و در آستانه بیابان شدن هستند و می توانند به فرسایش خاك در استان دامن بزنند كه جلوگیری از آن نیازمند مدیریت علمی است.
به گفته وی در این میان، اصلاح الگوی كشت در مناطق بحران خیز و كم آب یكی از بهترین راهكارهای جلوگیری از فرونشست زمین و كنترل منابع زیرزمینی آب از نگاه كارشناسان است.
**تشدید فرونشست زمین ، خطری بیخ گوش قزوین
معاون پایش و سلامت اداره كل حفاظت محیط زیست استان قزوین نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: فرونشست زمین در قزوین به یك بحران زیست محیطی نگران كننده تبدیل شده و در صورت تداوم این روند میزان آن گسترش یافته و به سمت دیگر مناطق نیز سرایت می كند و تشدید آن در آینده نزدیك دومین بحران زیست محیطی سال های اخیر كشور و استان را موجب می شود.
عبدالحسین مظفری افزود: پدیده نشست زمین به دلیل كاهش آب سفره های زیر زمینی به گونه ای در حال گسترش است كه درصورت پیگیری نشدن اقدام های پیشگیرانه، خسارت های غیرقابل جبرانی را در پی خواهد داشت.
وی كاهش آب سفره های زیر زمینی در جنوب دشت قزوین از جمله مناطقی چون الله آباد، روستای خان آباد و زلیخا را یادآور شد و گفت: فرونشست زمین در این مناطق در شهرستان بویین زهرا به مرحله بحران رسیده است.
**مرگ سفره های زیرزمینی آب با فرونشست زمین
معاون پایش و سلامت اداره كل حفاظت محیط زیست قزوین با اشاره به اینكه استفاده بیش از اندازه از آب چاه ها سبب كاهش سطح آب های زیر زمینی در استان شده است،افزود: فرونشست زمین آخرین مرحله از نابودی خاك است و سبب می‌شود تا احیای سفره‌های آب زیرزمینی دیگر ممكن و مقدور نباشد.
مظفری ادامه داد: تدابیر مختلفی برای پیشگیری از فرونشست خاك صورت گرفته و این موضوع در اولویت برنامه های مدیریت اجرایی استان به ویژه استانداری قرار گرفته است كه از جمله این موارد می‌توان به مهر و موم چاههای غیرمجاز، برنامه‌ریزی برای كم كردن میزان مصرف چاههای مجاز به عنوان راه حل كوتاه مدت و مكانیزه كردن سیستم كشاورزی و استفاده از پساب‌ها به عنوان برنامه بلند مدت اشاره كرد.
وی با بیان اینكه بحران آب در استان قزوین در طولانی مدت به وجود آمده و در طولانی مدت نیز از بین می‌رود، گفت: امید می رود اقداماتی كه در كوتاه مدت تدارك دیده شده بتواند تا حد زیادی از تشدید پدیده فرونشست زمین جلوگیری كند.
این مسئول تدوین الگوی كشت در قزوین را ضروری دانست و افزود: با توجه به اینكه 91 درصد آب استان در بخش كشاورزی مصرف می شود، كشاورزان باید برای مصرف آن ملزم به تبعیت از الگوهای كشت متناسب با اقلیم منطقه شوند.
وی وجود پدیده ریزگردها در حوزه جنوب شهرستان آبیك را دلیل دیگری مبنی بر افزایش میزان فرونشست زمین در قزوین دانست و افزود: ورود گل و لای و رسوبات، تخریب پوشش گیاهی و كانون‌های گرد و غبار محلی دشت الله‌آباد؛ از جمله مهم ترین تهدیدهای زیست بوم در استان است.
وی به راهكارهای اساسی اداره كل حفاظت محیط زیست قزوین در خصوص كاهش فرونشست زمین اشاره كرد و گفت: مدیریت جامع آب بخش كشاورزی،رعایت الگوی كشت، برنامه ریزی میزان و زمان آب مصرفی در بخش كشاورزی از جمله راهكارهای اساسی در جهت حفظ منابع آبی در استان هستند كه در دستور كار قرار دارد.
به گفته وی از جمله عوامل مهم ایجاد فرسایش خاك چرای بی رویه دام ها، مدیریت ناصحیح اراضی كشاورزی، تخریب و از بین بردن پوشش گیاهی و ساخت و سازهای بی رویه است.
وی اظهار كرد: روند افزایشی فرسایش خاك در استان و كشور در حالی است كه ایجاد هر سانتی متر خاكی كه قابلیت پرورش گیاه را داشته باشد طی واكنش های طبیعی به طور متوسط به 700 سال زمان نیاز دارد.
این مسئول در پایان گفت: خاك یكی از منابع مهم موجود در طبیعت است و بدون داشتن خاك سالم حیات و زندگی روی زمین امكان پذیر نخواهد بود چرا كه 95 درصد غذای انسان از زمین و خاك حاصل می شود.
**تخریب زیرساخت ها زاییده معضل فرونشست خاك
مدیرعامل شركت آب منطقه ای قزوین نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اینكه فرونشست زمین به زیر ساخت های بزرگ از جمله نیروگاهها،خطوط ارتباطی، بزرگراه ها و خطوط راه آهن و جاده ها خسارت وارد می كند،گفت: جبران این خسارت ها نیازمند صرف هزینه های بسیاری است.
حمید پویا افزود: یكی از مشكلات حوزه آب استان قزوین برداشت بی رویه از سفره های زیر زمینی است كه این موضوع موجب شده شاهد فرونشست دشت قزوین باشیم.
وی،افت سطح آب های زیر زمینی را بزرگ ترین عامل فرونشست زمین دانست و گفت: این پدیده موجب تخریب سیستم های آبیاری و خاك های حاصلخیز كشاورزی می شود و هرزروی آب در اراضی كشاورزی را به همراه دارد.
**فرونشست 24 سانتی متری زمین در دشت قزوین
پویا همچنین گفت: برداشت بی رویه آب از سفره های زیرزمینی به فرونشست 24 سانتی متری زمین در دشت قزوین منجر شده و استفاده از روش اصلاح كشت، گسترش كشت های گلخانه ای، نصب كنتورهای هوشمند روی چاههای آب كشاورزی از اقداماتی است كه در تعادل بخشی سفره های آب زیر زمینی تاثیر دارد و از تداوم فرونشست زمین جلوگیری می كند.
وی یادآور شد: فرونشست زمین قابل جبران و اصلاح نیست بلكه فقط می توان با اتخاذ تدابیر و راهكارهای اصولی از بیشتر شدن آن جلوگیری كرد.
وی به فعالیت های صورت گرفته برای مقابله با تشدید افت سفره های آب زیر زمینی استان اشاره كرد و گفت: تاكنون اقدام هایی همچون جلوگیری از اضافه برداشت و مسدود سازی چاه های غیرمجاز، تغذیه آب‌های زیر زمینی، نهادینه سازی كشاورزی مدرن و تعادل سازی سطح آب در سفره‌ها با هدف جلوگیری از حركت جبهه آب شور به داخل دشت قزوین انجام گرفته است.
** تعادل بخشی سفره های زیرزمنی، اقدامی برای كاهش فرونشست خاك در قزوین
مدیرعامل شركت آب منطقه ای قزوین همچنین گفت: افت سطح آب های زیر زمینی در استان با اجرای طرح احیا و تعادل بخشی در دولت تدبیر و امید كاهش یافته است و اجرای آن موجب بهبود كیفیت آب چاهها و كاهش افت سطح آب زیرزمینی از 168سانتی متر به 90 سانتی متر شده و می تواند در كاهش پیشرفت فرونشست خاك نیز موثر باشد.
این مسئول، فعالیت های صورت گرفته در راستای اجرای طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرمینی در قزوین در سال های اخیر را یادآور شد و گفت: از سال 93 تاكنون در استان قزوین یك هزار و 720حلقه چاه غیر مجاز مهرو موم و شده و در 242حلقه چاه مجاز نیز تقلیل منصوبات صورت گرفته كه از این محل شاهد صرفه جویی 319 میلیون متر مكعب آب بوده ایم.
دشت قزوین با 443 هزار هكتار وسعت از نظر پیشینه تاریخی،كشت محصولات كشاورزی استراتژیك و وجود گونه های جانوری دارای اهمیت بالایی است، به گونه ای كه بعضی از باستان شناسان بر این باورند تمدن كشاورزی جهان از این منطقه آغاز و سپس به شرق و قلب فلات ایران و دیگر نقاط گسترش یافته است.
با وجود چنین استعدادی باید هر چه زودتر تدابیر بهتری اندیشید تا بحران فرونشست زمین و كاهش سفره های آب زیرزمینی در این دشت كه مقام معظم رهبری نیز بر احیای و حفظ آن تاكید داشته اند، متوقف شود.
7390*6012
خبرنگار: گیتی سیمیاری**انتشار دهنده: علی حیدر شاه حسینی
قزوین - ایرنا- فرونشست را باید زخمی سرباز كرده از دل زمین دانست كه اشتهای سیری ناپذیر انسان ها و بهره برداری بیش از اندازه آنان از منابع آبی و خاكی، آن را تشدید كرده است.
