پارك های علم و فناوری، دماسنج فضای فناورانه كشور

به گزارش خبرنگار گروه علمی ایرنا، پارك های علم و فناوری (Science park) در حقیقت به عنوان یك بخش از اقتصاد بیانگر وضعیت فضای فناورانه اقتصاد كشورها هستند، به عبارتی وضعیت پارك ها در شاخص های مختلف از جمله تولید، صادرات، وضعیت نیروی انسانی نخبه و متخصص می تواند نشانگر وضعیت كلی فضای اقتصاد كشور باشد.
به طوری كه با ارزیابی فعالیت های متنوع در پارك های علم و فناوری كشورها به راحتی می توان فضای فناورانه و تا حدود زیادی فضای اقتصاد آن كشور را ارزیابی كرد.
همانطور كه در تعریف پارك های علم و فناوری آمده است، این مراكز محیطی هستند كه در آن واحدهای تحقیقاتی مستقل و خصوصی یا وابسته به سازمان‌ها و صنایع مختلف به منظور حمایت از ایده پردازی و خلاقیت و نوآوری مستقر شده اند، مراكزی كه در اصل برای خلق ثروت از دانش و از بین بردن فاصله بین صنعت و دانشگاه ایجاد شده اند.
گفته می شود پیدایش پارك‌های علم و فناوری كه هم اكنون در تمام دنیا گسترش یافته اند، به اواخر دهه 50 میلادی در آمریكا برمی گردد و البته برای این مراكز در كشورهای مختلف نام های متفاوتی درنظر گرفته شده است به طوری كه در آمریكا به این مراكز پارك فناوری، پارك تحقیقاتی یا پارك تحقیقات فناوری گفته می شود، در انگلیس و بسیاری از كشورهای اروپا به عنوان پارك علمی شناخته می شوند و در فرانسه نیز اصطلاح قطب فناوری بسیار كاربرد دارد.
پارك های علم و فناوری در واقع جایی است كه با مؤسسات آموزشی و پژوهشی در ارتباط است و در آنجا زیرساخت‌ها و خدمات پشتیبانی و به ویژه مستغلات و فضاهای اداری برای واحدهای تجاری به منظور پیگیری و توسعه فناوری و طرح های تحقیقاتی مهیا شده است و در حال حاضر این مراكز نقش كلیدی در توسعه اقتصادی كشورها را به دوش دارند، لذا بحث های مربوط به نقش این پارك ها در آینده كشور بسیار با اهمیت است.
عمر پارك های علم و فناوری در ایران نیز به حدود یك دهه پیش باز می گردد، مراكزی كه البته با برخی مسائل و مشكلات دست و پنجه نرم می كنند و از نقاط تاریك و روشنی برخوردارند، در گفت و گو با سه فعال عرصه فناوری در پارك فناوری پردیس برخی مسائل مهم این بخش مورد واكاوی قرار گرفته است.

**نحوه پیدایش پارك های علم و فناوری در ایران
سابقه فكری ایجاد پارك‌های علمی، تحقیقاتی و فناوری در ایران به اواخر دهه 70 شمسی بر می گردد و پارك فناوری پردیس مهمترین پارك كشور در این زمینه محسوب می شود،
دهه 70، دوره ای بود كه به گفته مدیرعامل یك شركت داروسازی فعال در پارك فناوری پردیس، برای بسیاری از افراد عباراتی همچون مركز رشد و انكباتور كلمات عجیب و نامفهوم بود و حتی در برخی از اذهان، پارك به معنی پارك بازی تداعی می شد؛ سالها طول كشید كه این مفاهیم به شكل فعلی در كشور جا بیفتد.
دكتر مرتضی خیرآبادی روز دوشنبه در گفت و گو با ایرنا، با اشاره به سابقه پیدایش پارك های علمی در كشورمان خاطرنشان كرد: در آن سالها بحث های زیاد، هیجان انگیز و البته غریبی در داخل دولت و مجلس در خصوص پارك ها و مراكز رشد شكل گرفته بود و قرار بر این بود كه شهركی احداث شود و تمام صنایع های_ تك كشور یك جا تحت نظر دولت جمع شوند.
دكتر خیرآبادی اضافه كرد: البته بسیاری از افراد به دلیل ناآشنایی با مفاهیم علم و فناوری مخالفت می كردند و شاید آشنایی با این بحث پس از سفر جمعی از نمایندگان مجلس ششم به دو كشور اتریش و آلمان و بازدید از پارك های علم و فناوری این دو كشور اتفاق افتاد.

** تولید نخستین داروی هپاتیت B در نخستین مركز رشد كشور
خیرآبادی كه محصولات تولیدی اش در پارك فناوری پردیس هم اكنون در اكثر كشورهای اروپایی و آمریكایی به فروش می‌رسد، به فرآیند ساخت داروی هپاتیت B برای نخستین بار در كشور اشاره كرد و گفت: در آن سال ها برای بیماران هپاتیت B یك آمپول دارویی با قیمت 14 دلار وارد كشور می شد كه پس از انعقاد قرارداد با كوبا، قرار شد این كشور همان دارو را در ایران حدود 10 دلار تولید كند.
وی از پیچیدگی ساخت این دارو در حوزه بیوتكنولوژی در دانشكده داروسازی به عنوان نخستین مركز رشد ایران سخن گفت و اظهاركرد: ما برای نخستین بار موفق شدیم با تجزیه و تحلیل این دارو را تولید كنیم.
وی ادامه داد: در حال حاضر تولید این دارو در كشور بسیار عادی است و سال گذشته در حوزه بیوتك سه شركت دقیقا یك میلیارد و 100 میلیون یورو برای كشورمان صرفه جویی ارزی به ارمغان آورند.

**نقش پارك های علم و فناوری در جلوگیری از فرار مغزها
دكتر خیرآبادی در ادامه با تاكید بر این كه در حال حاضر وضعیت پارك فناوری پردیس تا حدودی به سرانجام رسیده است، در عین حال به ضرورت رفع ریشه ای برخی مسائل پارك ها از جمله فرار مغزها، اشتغال و همچنین انتقال دانش فنی اشاره كرد و گفت: در حال حاضر توجه به پارك های علم و فناوری می تواند كشور را از بسیاری از نگرانی ها و دغدغه ها نجات دهد.
هنگامی كه از یك پارك علمی و فناوری مانند پارك فناوری پردیس نام برده می شود، منظور یك خانواده بزرگ است، خانواده ای شامل شركت های خیلی كوچك دو نفره تا شركت های چندصدنفره، شركت هایی كه در سال شاید سود آنها صفر تا پنج میلیون تومان باشد و یا شركت هایی كه در سال چندین هزار میلیارد تومان درآمد داشته باشند.
«طبق آنچه در سایت پارك فناوری پردیس آمده است، نظر به تاكیدات مسوولین محترم نظام به خصوص رهبر معظم انقلاب بر نقش شهرك‌ها و پارك‌های علمی و فناوری در برقراری ارتباط پایدار صنعت و دانشگاه، پارك فناوری پردیس به عنوان مهم‌ترین و بزرگ‌ترین پارك فناوری كشور، با مجوز شورای گسترش آموزش عالی در سال 1384 در زیرمجموعه نهاد ریاست‌جمهوری و با همكاری تعدادی از دانشگاه‌ها و مراكز مهم علمی- پژوهشی كشور در جهت تجاری‌سازی دستاوردهای فناورانه و ایجاد بستر مناسب برای رشد فناوری و توسعه بازار شركت‌های دانش بنیان تاسیس شد و هم اكنون به‌عنوان یكی از سازمان‌های زیرمجموعه معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری فعالیت می‌كند.»
«در حال حاضر عملیات اجرایی پردیس نوآوری (فاز نخست پارك) با سرمایه‌گذاری 1500 میلیارد ریالی بخش خصوصی و ایجاد بیش از 170 هزار متر مربع فضای تحقیقاتی و فناوری رو به اتمام است و پیش‌بینی می‌شود با تكمیل فاز مزبور، زمینه لازم برای جذب و اشتغال بیش از پنج هزار نفر نیروی متخصص در شركت‌های دانش‌بنیان عضو فراهم شود. ضمن اینكه عملیات اجرایی فاز دوم اخیرا شروع گردیده است و در آینده نزدیك این «پروژه بزرگ ملی» با افق توسعه 1000 هكتاری و با حمایت‌های دولت محترم و تعامل جدی مسوولین نظام، به بزرگ‌ترین قطب فناوری منطقه تبدیل خواهد شد.»
«تاكنون بیش از 200 واحد فناور دانش‌بنیان از بین بیش از 1900 متقاضی در حوزه‌های فناوری‌های پیشرفته همچون فناوری اطلاعات و ارتباطات، زیست فناوری، فناوری نانو، مواد جدید، مكانیك و اتوماسیون به عضویت این مجموعه در‌آمده و مراكز تحقیق و توسعه یا دفاتر طراحی و مهندسی خود را در پارك ایجاد نموده‌اند.»

دكتر خیرآبادی در بخش دیگری از اظهاراتش گفت: واحدهای فناور و شركت های دانش بنیان همانطور كه نشان داده اند، در جمع آوری و انتقال تكنولوزی و پرورش نیروهای علمی كشور فعال عمل كرده اند لذا وقت آن رسیده است كه وارد فاز دیگری شویم.
مدیرعامل شركت داروسازی در پارك فناوری پردیس در ادامه، استقلال همه جانبه از جمله مدیریتی، مالی و اداری پارك ها را یكی از راهكارهای اثربخش در حمایت هرچه بیشتر از واحدهای فناور و نوآور مشغول در این پارك ها عنوان كرد.
وی با اشاره به این كه امروز می خواهیم از واحدهای فناور به واحدهای نوآور تبدیل شویم و این مقوله سنگینی است كه به طور حتم نیازمند استقلال مالی و اجرایی پارك ها است، به پیشنهادی كه حدود دو سال قبل به مقامات مربوطه ارائه شده است، اشاره كرد و گفت: به عنوان مثال پارك فناوری پردیس باید یك واحد مستقل در كشور باشد و تمام ادارات تابع كشوری مرتبط با پارك زیر نظر آن انجام وظیفه كنند.
به گفته این فعال عرصه دانش بنیان، تعدادی از ادارات مرتبط با پارك ها از جمله اداره مالیات، تامین اجتماعی، صنعت، معدن و تجارت و گمرك در كار شركت های فناور و دانش بنیان اختلال ایجاد و موانع زیادی در روند كاری این شركت ها ایجاد كرده اند.
وی با تاكید براین كه هركدام از ادارات مرتبط با پارك های علم و فناوری برای سرعت بخشی به تولیدات دانش بنیان و رفع كاغذ بازی بایستی شعبه ای در پارك ها دایر كنند و اتفاقا تحت نظر پارك ها مشكلات واحدها را رفع نمایند، افزود: نباید بیشتر وقت مفید واحدها كه به طور حتم می تواند در رونق تولیدات صرف شود به رفع مشكلات ثبت سفارش، بازرگانی، گمرك و بانكی اختصاص یابد.
خیرآبادی با تاكید براین كه بسیاری از كارهای ادارات مرتبط با حوزه دانش بنیان را كارمندان پارك ها نیز می توانند با سرعت و دقت بیشتری انجام دهند گفت:پارك های علم و فناوری به خصوص پارك فناوری پردیس باید به مناطقی همچون مناطق آزاد و حتی با اختیارات بیشتر تبدیل شوند.

**نداشتن سرمایه و عدم آشنایی با قوانین اصلی ترین مشكلات ایده پردازان
اما مدیرعامل شركت داروسازی در پارك علم و فناوری پردیس در ادامه ضمن تاكید بر این كه حلقه ارتباطی فعالان عرصه دانش بنیان با مسئولان كشور بایستی از حالت نقطه چین به خط مستقیم تبدیل شود، گفت: اگر مسئولان كشور دنبال رفع مشكل اشتغال هستند قطعا بایستی ابتدا نظر فعالان پارك های علم و فناوری را جویا شوند.
دكتر خیرآبادی كه سال 1384 كار خود در زمینه تولید دارو را در پارك فناوری پردیس با حدود 30 پرسنل شروع كرد و امروز دارای 600 پرسنل است، بیان كرد: دولت برای من كه این تعداد نیرو را شاغل كرده ام و به گفته كارشناسان هزینه اشتغال هریك نیز حدود 300 میلیون تومان است، چه كرده است و چگونه رفتاری خواهد داشت.
خیرآبادی با اشاره به این كه طبق آیین‌نامه اجرایی ماده (47) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی‌، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران‌ كه منجر به وضع قوانین شركت های دانش بنیان در كشور شد، پله به پله پیشرفت داشته ایم، افزود: مسئله ای كه امروز بایستی مورد توجه قرار گیرد، یكپارچه سازی واحدهای فناور با یكدیگر به منظور تبدیل به واحد نوآور است.
خیرآبادی اظهاركرد: در حال حاضر برخی ممكن است بگویند فلان شركت فناور چه كرده است در حالی كه اینها تنها شركت فناور بوده اند نه نوآور، ضمن اینكه باید دید شركت های بزرگ چه كاری كرده اند.
وی نخستین مشكل نوآوران و ایده پردازان در كشور را برخوردار نبودن از سرمایه، ناآشنایی با قوانین و مقررات و همچنین وجود بروكراسی اداری غیرضروری برشمرد و افزود: این مسائل فشار روحی بیش از اندازه به ایده پردازان و نوآوران بدنبال خواهد داشت به طوری كه بسیاری از آنان را از پیگیری ایده منصرف كرده و گاه آنرا فراموش خواهند كرد. لذا پارك ها بایستی از شركت های فناور حمایت مالی و تكولوژیكی داشته باشند.

**پارك های فناوری باید محلی برای زندگی نخبگان باشد
دكتر مهدی توحیدیان از جمله افرادی است كه موفق شده است استارت آپ كوچكی در پارك فناوری پردیس راه اندازی كند، او به خبرنگار ایرنا می گوید: شركت های فناور بدون داشتن نیروی انسانی متخصص و نخبه به هیچ وجه نمی توانند به فعالیت خود ادامه دهند.
وی با اشاره به این كه متاسفانه در طول سال های گذشته برخی مسائل از جمله غیرقابل جایگزین بودن نیروهای انسانی نخبه و متخصص و راهكارهای جذب این نیروها مورد غفلت واقع شده است، ضمن تاكید بر توجه به این مسئله افزود: البته همه چیز در مادیات خلاصه نمی شود و پارك ها باید فضای فرهنگی لازم و بانشاطی را برای زندگی نخبگان فراهم كنند.
این فعال در حوزه كسب و كارهای نو افزود: اولین چیزی كه در چندین بار شكست در فعالیت های استارت آپی به آن رسیده ام، آن است كه نیروی انسانی نخبه و كارآمد با ارزش ترین سرمایه یك شركت می تواند باشد.
وی در خصوص راهكارهای جذب نیروی متخصص در پارك های علمی و فناوری نیز متعتقد است: نیروی متخصص و نخبه بیش از پول به این نیاز دارد كه فضای مناسبی برای كار و زندگی داشته باشد و پیشنهاد مشخص من این است كه پارك فناوری را به محلی برای زندگی نخبگان تبدیل شود، جایی كه برای خانواده نخبه نیز برنامه داشته باشد.
این كارآفرین با تاكید براین كه باید به نخبگان به عنوان نیروی انسانی كارآمد و نه به عنوان نیروی انسانی نفر-ساعت نگاه كرد گفت: نخبگان سرمایه های شركت ها هستند و پارك های علم و فناوری علاوه بر جذابیت های مالی بایستی به لحاظ فرهنگی و فضای زندگی نیز دارای جذابیت های ویژه باشد.

** پارك ها باید تلاش كنند به برند تبدیل شوند
اما توحیدیان در ادامه با تاكید براین كه پارك های علم و فناوری نیازمند داشته هایی هستند كه آنها را تبدیل به یك برند كند، اظهاركرد: تبدیل به برند شدن باعث می شود كه بسیاری از نیروهای علمی و محققان كشور آرزو داشته باشند كه در آنجا فعالیت داشته باشند.
وی در عین حال یكی از اصلی ترین پیش نیازهای برند شدن پارك ها را درون زا شدن فعالیت های این مراكز دانست و گفت: این یعنی اینكه باید از خودمان شروع كنیم و مدیران در افق آینده پارك فناوری به سبك زندگی نخبگان اهمیت دهند و برخی مباحث زندگی صحیح از جمله فرهنگ كار باارزش، ورزش، كتابخوانی و رانندگی را در رفتار فعالان پارك ها نهادینه كنند.
وی با تاكید براین كه در كشور ما خلاء فرهنگی وجود دارد و بسیاری از مردم در معرض آسیب های روحی و روانی قرار دارند اظهاركرد: به طور حتم نوع رفتار و نحوه زندگی نخبگان از ورزش گرفته تا كتابخوانی و رانندگی می تواند بعنوان یك الگو به بیرون پارك ها معرفی شود.

**جای باشگاه ایده پردازی در پارك فناوری پردیس خالی است
اما این مدیر استارت آپ در ادامه با بیان این كه پارك فناوری پردیس از شركت های بزرگ شروع كرد و بعد به شركت های متوسط روی آرود و از سال 89 با تاسیس مركز رشد و بعد به وجود آمدن شتاب دهنده ها به حمایت از شركت های كوچك فناور رو آورده است، گفت: واقعا جای یك مركز یا باشگاه برای ایده پردازی جوانان خوش ذوق خالی است.
توحیدیان گفت: بسیاری از جوانان خلاق كه دارای ایده های ناب و ثروت آفرین هستند، واقعا نمی دانند باید از كجا شروع و ایده های خود را از چه طریقی و به صورت قانونی و صحیح پیگیری نمایند. راه اندازی مركزی در پارك فناوری پردیس برای هدایت جوانان مستعد كاری بسیار ارزشمند است.
وی گفت: پارك ها بایستی به محلی تبدیل شوند كه در صورت تمایل نخبگان،بحث های ایده پردازی و كارآفرینی خویش را در آنجا پیگیری كنند.

**تعاریف و ادبیات علم و فناوری نیازمند بازتعریف
اما سید محمد هاشمی مدیرعامل یكی از شركت های خصوصی فعال در حوزه مخابراتی در پارك فناوری پردیس كه حدود 25 سال پیش كار خود را آغاز كرد، می گوید در طول این سالها شكست ها و موفقیت های فراوانی را نیز تجربه كرده است.
وی افزود: یكسری نكات كلیدی وجود دارد و واژه شناسی هم به لحاظ ادبیاتی و حقوقی در حوزه علم و فناوری همچون بحث شركت های دانش بنیان، شركت فناور و ویژگی های آن و اینكه درواقع فنآوری چیست، تعریف شده است كه به نظر می رسد نیازمند بازتعریف است.
هاشمی با بیان این كه البته در حال حاضر یك سری تعاریف عام وجود دارد كه در ذهن همه شكل گرفته است گفت: بعنوان مثال اگر شركتی برخی كارهای تحقیقات و فناوری از حد بالاتر را انجام دهد و نیروهای این شركت متخصصان و اساتید دانشگاهی باشند، این شركت یك شركت فناور محسوب می شود.
وی گفت: اما واقعیت این است این تعریف مقداری ناقص است و در حقیقت نمی تواند مرزهای فناورانه و غیر فناورانه را در حوزه محصولات و حوزه فعالیت ها مشخص كند.
وی ادامه داد: در بحث شركت های دانش بنیان و نحوه ارائه گروهی فعالیت و ارزیابی آنها نیز از سوی معاونت علمی بعنوان مرجع ذیصلاح، یكسری مفاهیم و تعاریف عمومی و اختصاصی همچون ویژگی و وضعیت اعضاء هیات موسس و اینكه حداقل 50 درصد از درآمد انها بایستی از محصولات فناورانه و دانش بنیان باشد، هم در نظر گرفته شده است( كه در سایت دانش بنیان دات آی آر نیز وجود دارد) و به نظر ناقص است چراكه تعریف محصول دانش بنیان را مشخص نكرده اند.
این مدیر فعال در حوزه مخابرات با اشاره به این كه در گذشته سوالی را مطرح می كردند كه علم بهتر است یا ثروت، گفت:در حال حاضر می گویند علم مادی كه به فناوری و ثروت منجر نشود دیگر علم نیست.
وی افزود: حال اگر این تعریف را بپذیریم مهمترین درخواستی كه از یك مجموعه فناور وجود دارد، آن است كه برای كشور ثروت افزایی كند، این درحالی است كه تركیبی كه هم اكنون در بسیاری از پارك های علم و فناوری از جمله پارك فناوری پردیس وجود دارند فناور محسوب نمی شوند و این بحث نیازمند آن است كه روی این موضوع فكر شود و یك الگوی مناسب تعریف شود.
وی درادامه با اشاره به تفاوت شركت های فناور طبق تعاریف موجود از فناوری با طرح پرسشی ادامه داد: آیا یك شركت پفك سازی كه واقعا در كار خود ابتكارعمل دارد و بر مبنای فناوری در حال فعالیت است و روش های جدیدی را برای پروسه تولید خود بكار می برد، می توان یك شركت فناور نامید و این شركت را در پارك علمی و فناوری مستقر كرد؟
هاشمی افزود: از یك جهت به لحاظ برخوردار بودن شركت پفك سازی از فناوری، پاسخ مثبت است اما از طرفی تولیدات فناورانه نبایستی برای سلامت انسان مضر باشد پس از طرف دیگر پاسخ منفی است.
وی همچنین در تبیین ایرادات موجود در مفاهیم و ادبیات علم و فناوری كشورمان با اشاره به این كه طبق تعاریف موجود شركت های فناور بایستی برای كشور ثروت آفرین باشند، با طرح سوالی اظهاركرد: آیا طبق تعاریف موجود می توان یك شركت فعال در حوزه مریخ شناسی را در پارك مستقر و آن را فناور نامید؟
هاشمی گفت: در ظاهر پاسخ مثبت است چراكه مریخ شناسی از علوم پیچیده و نیازمند دانش و تجهیزات فناورانه است، اما این فناوری حداقل در كوتاه مدت و در شرایطی كه در حال حاضر در آن قرار داریم ثروتی برای كشور ایجاد نمی كند پس نمی توان آن را فناور نامید لذا تعریف فناوری و شركت فناور بایستی برای دستیابی پارك ها به اهداف شان صریح و مشخص باشند.

**تهیه بانك اطلاعاتی شكست ها و موفقیت های شركت های فناور
هاشمی همچنین در ادامه با بیان این كه پارك های علم و فناوری بایستی در 10 یا 20سال آینده یك بانك اطلاعاتی از شكست ها و موفقیت های شركت های فناور را تهیه و در اختیار علاقمندان ورود به كسب و كارهای فناورانه قرار دهند گفت: اتفاقا یكی از مشكلات فعالان عرصه دانش بنیان بی توجهی به این موضوع است.
به اعتقاد این مدیر فعال در پارك فناوری پردیس، تهیه این بانك اطلاعاتی باعث می شود شركت ها هم در شكست هم در موفقیت الگوی نزدیك به كار خود را پیدا كرده و بسیار حساب شده تر گام بردارند.
وی همچنین با بیان این كه درخصوص موفقیت ها و شكست های خود در حوزه نوآوری یك كتاب در دست نگارش دارد، گفت: بسیاری از فعالان در پارك ها از جمله بنده بسیاری از این شكست ها را تجربه كرده ایم.
وی افزود: این شكست ها خیلی بیشتر از موفقیت ها بوده است و به طور حتم ذكر این شكست ها و اینكه چه راه هایی را نباید رفت، بیش از گفتن موفقیت ها، به فعالان این عرصه كمك خواهد كرد.
وی ادامه داد: به طور معمول هنگامی كه می خواهیم برای پیشرفت ها الگو معرفی كنیم، تنها شركت های موفق را برای تشریح روند كاری دعوت می كنیم، درحالی كه اتفاقا ما بیشتر از آن به بیان الگوهای شكست نیازمندیم، این كه كه بدانیم كدام مسیرها را نباید رفت. مسیرهایی كه در قالب یك بانك اطلاعاتی باید منتشر شود و در اختیار فعالان عرصه نوآوری قرار گیرد.
علمی ** 1836 **
گزارش:یوسف درویشی* انتشار:زهره محتشمی پور