توسعه شهرها و روستاها و افزایش جمعیت كشور ثبت وقایع حیاتی مانند ولادت، وفات و توجه به ثبت هویت افراد را به عنوان یكی از ضرورت های جامعه آشكار ساخت. این امر نهادی كارآمد را نیاز داشت تا بتواند انجام دادن این مقوله را بر عهده گیرد. به همین سبب در 1297 خورشیدی اداره ای به نام «سجل احوال» در وزارت داخله (كشور) به وجود آمد.
هر چند تا پیش از آن ثبت وقایع حیاتی مانند ولادت و وفات برپایه اعتقادهای مذهبی و سنت های رایج صورت می پذیرفت. به این صورت كه با نام و تاریخ ولادت مولود در پشت جلد قرآن نوشته می شد و نام و تاریخ وفات نیز تنها بر روی سنگ قبر می نوشتند.
نخستین شناسنامه به شماره یك در بخش 2 تهران در سوم دی 1297خورشیدی به نام «فاطمه ایرانی» صادر شد. گزینش این تركیب از یك طرف ریشه در عمق اعتقادهای مذهبی مردم این مرز و بوم و حكایت از اصالت علقه و تعلق به سرزمین ایران داشت و نقطه عطفی در آغاز یك حركت بنیادی به شمار می رفت.
آن زمان ماموران شهرداری با تنظیم اسناد و توزیع شناسنامه میان مردم وقایع چهارگانه را در دفترهای مربوط ثبت می كردند زیرا شناسنامه اجباری نبود و تا سال ها پس از آن شناسنامه های زیادی صادر نكردند تا اینكه در خرداد 1304 خورشیدی قانونی در مجلس شورای ملی تصویب شد كه داشتن شناسنامه را برای همه ایرانیان در داخل و خارج اجباری می كرد.
اداره سجل احوال در خرداد 1307 خورشیدی با نام اداره كل احصاییه و سجل احوال از شهرداری جدا شد و به شكل مستقل شروع به كاركرد و در 1316 خورشیدی به نام اداره آمار و ثبت احوال تغییر نام داد.
وظیفه های این اداره در 1337 خورشیدی از یكدیگر منفك و به صورت تشكیلات فعلی یعنی اداره كل ثبت احوال نامیده شد تا اینكه در تیر 1355 خورشیدی قانون سازمان ثبت احوال كشور با شرح وظیفه های جدید به تصویب رسید. هر چند در 1363 خورشیدی برپایه اصلاحیه مجلس شورای اسلامی در برخی از مواد قانون بازنگری صورت پذیرفت.
سازمان ثبت احوال وظیفه هایی مانند ثبت ولادت و صدور شناسنامه، ثبت وفات و صدور گواهی، تعویض شناسنامه های موجود در دست مردم، ثبت ازدواج و طلاق، صدور گواهی ولادت برای شهروندان خارجه و تنظیم دفترهای ثبت كل وقایع و نام خانوادگی، ایجاد پایگاه اطلاعات جمعیتی و صدور كارت شناسنایی ملی و جمع آوری و تهیه آمار انسانی سراسر كشور و انتشار آن را بر عهده دارد.
این نهاد علاوه بر اینكه هویت جامعه در آن نگهداری می‌شود از منظر عموم نیز جایگاه خاصی دارد زیرا دربردارنده اطلاعات ارزنده ای درباره مهمترین شاخص های جمعیتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است و با اطلاعات و آماری كه از هویت افراد جامعه در دست دارد در بخش تجزیه و تحلیل و آسیب شناسی نقش اساسی ایفا می‌كند هر چند به خوبی به آن پرداخته نشده است.
سازمان ثبت احوال باید با حفظ اطلاعات و آمار و هویت جامعه آنها را در اختیار سازمان های مسوول قرار دهد تا بتوان با كمك چنین آمارها و اطلاعاتی به بخشی از مشكل هایی كه در كشور به ویژه در شهرستان ها وجود دارد پاسخ داد. با استفاده از آماری كه در ثبت احوال وجود دارد می توان بررسی كرد كه در سال های گذشته میزان ازدواج و طلاق در جامعه چه روندی را پشت سر گذاشته است برای نمونه با توجه به آمارهای به دست آمده از ثبت احوال در 9 ماهه نخست 1396 خورشیدی در مقابل هر 3.9 ازدواج ثبت شده یك طلاق به ثبت رسیده كه با توجه به آمار سال های گذشته این آسیب در حال گسترش است و بنیان های خانواده ها را به خطر می اندازد.
افزایش سن دختران و پسران در نخستین ازدواج نیز می توان از طریق آمارهای ثبت احوال به دست آورد كه این پدیده نیز خود تاثیر زیادی بر روی رفتارهای اجتماعی مردم می گذارد از این رو افكار عمومی باید به این مقوله توجه كنند زیرا این آسیب شناسی نشان می دهد، افزایش سن در نخستین ازدواج به معنای از دست دادن شانس های احتمالی باروری برای زوج ها خواهد بود و در نتیجه به پیر شدن جمعیت كشور منجر می شود.
همچنین با استفاده از آمار این سازمان درباره نام افراد می توان به سطح فرهنگ جامعه و اتفاق هایی كه در برهه های خاصی به وقوع می پیوندد پی برد اینكه چرا در یك دوره مشخص اسامی خاص رواج پیدا می كند كه با دوره پیش و بعد از خود متفاوت است و این نامگذاری ها چه ارتباطی با تحول های جامعه دارد. برای نمونه با استفاده از آمار نامگذاری ها در دهه 60 خورشیدی می توان به استقبال و رضایتمندی مردم نسبت به انقلاب اسلامی پی برد كه همه این ها با توجه به آمارهایی كه به وسیله ثبت احوال جمع آوری و تهیه می شود قابل دست یافتن است.
آمارهای موجود در ثبت احوال درباره تولد و مرگ نشان می دهد كه در 1396 خورشیدی بیش از یك میلیون و 171 هزار و 62 تن متولد شده اند كه از این تعداد 599 هزار و 584 تن پسر و 571 هزار و 480 تن دختر بوده اند و آمار مرگ در این سال بیش از 284 هزار و 883 تن بوده است. بنابراین با استفاده از این آمار می توان سیاست های جمعیتی را در قبال جوان شدن جمعیت كشور دنبال كرد و نهادهای مسوول می توانند با سیاست گذاری های صحیح خانواده ها را تشویق به فرزندآوری كنند.
ثبت احوال به فناوری روز دنیا برای ارایه خدمات الكترونیكی رویكردی مثبت دارد و این مهم را باید نشانه پویایی و كارآمدی این سازمان دانست به گونه ای كه طرح های مهم صدور كارت هوشمند ملی، شناسنامه رایانه ای افراد بالای 15 سال و آرشیو الكترونیكی اسناد هویتی به عنوان شاخصه های مهم و كلیدی برای استقرار دولت الكترونیك تحت بستر پایگاه مركزی اطلاعات جمعیتی كشور به شمار می رود و با استفاده از این اقدام ها مدیریت هویت در فضای مجازی و برنامه ریزی های كلان تسهیل و ممكن خواهد شد.
نقش سازمان ثبت احوال كشور در جایگاه ارزشمندترین ارگان ثبت كننده رویدادهای حیاتی باعث شد تا شورای فرهنگ عمومی كشور سوم دی را به عنوان روز ملی ثبت احوال در تقویم رسمی ایران به ثبت برساند.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9370**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.
تهران- ایرنا- سازمان ثبت احوال نهادی پویا و كارآمد در مسیر هویت بخشی افراد به شمار می رود كه نقش تاثیرگذاری در برنامه ریزی های كلان كشور ایفا می كند و می كوشد تا در مسیر مكانیزاسیون فرآیندهای خدمات هویتی و ایجاد تسهیلات لازم برای جامعه گام بردارد و اینگونه یاری بخش مسوولان در استقرار دولت الكترونیك باشد.